Dramaturgie
As Dramaturgie (vun’t gr. dramaturgein „en Drama verfaten“) warrt verschedene Saken ut dat Rebeet vun de dorstellen Kunst betekent. Betogen op Theaterstücken is dormit dat Prinzip vun siene Kompositschoon meent, dat vun Epoch to Epoch wesselt. Allgemeen – in de Rebeden vun Literatur, Theater, Filmkunst un Feernsehn, mitünner ok in de Musik – op de Ümsetten vun Geschichten betogen, is dormit dat Gestalten vun en Spannungsbagen meent. Butendem is dat ok de Beteken vun dat Arbeitsfeld vun den Dramaturgen bi’n Film oder an’t Theater.
Dramaturgie an’t Theater ännern
Dat Rebeet Dramaturgie ümfaat in’n hüütigen Theaterbedrief mehere Opgaven, de je na Theater ünnerscheedlich veel Gewicht hebbt. Wichtige Saken sünd dorbi to’n Bispeel dat Lesen un de Utwahl vun Theaterstücken, de för den Speelplaan egent sünd. Dorto höört ok dat Föddern vun Schrievers un de Tosamenarbeit mit Komponisten, dat Söken na Speelbasen, de dat Stück ümsett, vun Bühnenbillners usw. Dramentexten mööt bearbeit un deelwies ok översett warrn. Dorbi warrt fastleggt, wat kört warrn mutt. In’t Musiktheater warrt ok Opern oder Libretti inricht. För de Schauspelers un de Kru üm den Speelbaas mutt dat Achtergrundweten vörbereit un Material tosamenstellt warrn. Dorto hört ok dat Afwohren vun de Provenarbeit.
För de Tokiekers un de Sellschop övernimmt de Dramaturg de Redakschooon vun dat Programmheft un annere Publikatschonen to dat Stück. He maakt butendem Apentlichkeitsarbeit, hollt Kuntakt mit de Presse, bereidt Diskusschonen mit dat Publikum un Veranstalten ton Inföhren vun’t Stück vör un föhrt Dramaturgiedrapens dör. Blangen all de sünneren Opgaven sünd Dramaturgen faken op vele Rebeden mitinbunnen, wenn de Theaterleidung wat besluten deit. Op de annern Siet deent se as Person to’n Ansnacken för de Liddmaten vun’t Ensemble
Dramaturgie bi’n Film ännern
Bi Feernseh- un Filmprodukschonen is dramaturgisch Weten för allen bi’t Utklamüstern un Schrieven vun Dreihböker nödig. In düütschsprakigen Ruum sünd Lüüd in disse Branche aver roor. Dat gifft blots wenige fast anstellte Dramaturgen in Produkschoonsfirmen. Tomeist warrt dat Entwickeln vun Dreihböker vun de Produzenten övernahmen, de dorför aver nich jümmer de nödige Utbilln hebbt. De Opgaav vun fast anstellte Dramaturgen is dat, na ne’en Stoff för Geschichten to söken un de Dreihböker aftowohren, de jüst in’t Entstahn sünd. Fre’e Dramaturgen gifft dat in Düütschland faken ünner de Beroopsbeteken „Script Consultant“ (plattdüütsch: „Schrievberader“). Den sien Opgaav besteiht dorin, en fardig Dreihbook dörtokieken un sik mit de wichtigen Aspekten vun en Filmprojekt nipp un nau to befaten, as to’n Bispeel de Figuren, dat Thema un de Struktur vun dat Dreihbook. He schall dorbi de starken un de swacken Sieten vun’t Skirpt klormaken. Sien Resultat warrt normalerwies schriftlich fasthollen, vör allen aver mit den Schriever, den Produzenten un mitüner ok mit den Speelbaas dörsnackt, üm na Lösen to’n Verbetern to söken.
Historie ännern
Dat dramaturgische Mitarbeit nödig is, hett Johann Elias Schlegel to’n eersten mol formuleert. De Dichter Gotthold Ephraim Lessing hett dat Amt vun’n Dramaturgen an’t Natschonaltheater in Hamborg utöövt un hett sien Opgaven un Arbeitsfeller ok eerstmols in de Hambörger Dramaturgie nöömt. Sünners rutstellt hett he dorbi dat Beschäftigen mit dramaatsche Literatur un ästhetische Theorien, dat Utarbeiten vun en aktuellen Speelplaan un dat Nadenken över’t Theater an sik. An sik kann een ok Goethe un Schiller as Dramaturgen beteken. Jüst so as Lessing hebbt se beid Dramentexten, hebb taver ok programmaatsche Saken to dat Theater överleggt un entwickelt. Eerste Dramaturgen weern blangen Lessing Joseph Schreyvogel, Ludwig Tieck, Karl Immermann, un laterhen Heinrich Laube un Otto Brahm.
In’n Rahmen vun’t Entwickeln vun de Regie sünd de baven anföhrten Opgaven vun’n Dramaturgen Anfang vun’t 20. Johrhunnert veelsietiger worrn. Mit Bertolt Brecht sien Arbeit an’t Berliner Ensemble is de op de Produkschoon betogene Arbeit vun’n Dramaturgen inföhrt worrn, de na 1968 opletzt allgemeen an düütsche Theaters öbvernahmen worrn is. To glieken Tiet is de Beroop wetenschopplicher worrn. Opgaav vun en Dramaturg is dorbi, de wetenschopplichen Insichten ut verschedene Rebeden för de kreativen Vörgäng bi’t Entstahn vun Theater togänglich to maken, de de Beddeligten dat bruken künnen. Dormit hett ok de Opgaav vun’t Afwohren vun en Produkschoon mehr un mehr an Bedüden wunnen.
De Beroop is vun jümmer mehr Kumplexität kenntekent, wat sünners för dat Rebeet Apenlichkeitsarbeit un ok för dat ok för’t Theater wichtige Feld vun’t Marketing dorto föhrt hett, dat klassische Opgavenfeller vun’n Dramaturgen utlagert worrn sünd un nu veel ok mit Deenstleistern tosamenarbeit warrt, de sik op disse Saken spezialiseert hebbt (t. B. PR-, Script- oder Casting-Agenturen).
An’t Theater geiht de Trend weg vun’t Ensembletheater mit en grote Utwahl hen to Begeevnis-betonte Theaterformen (in’t Musiktheater t. B. dat Stagione-Prinzip un allgemeen de jümmer tallriekeren Festivals). Dat föhrt dorto, dat de Dramaturgie an Bedüden verlütt. In’n Gegendeel dorto stiggt de Nafraag un de Bedüden vun Dramaturgen bi’n Film jümmer mehr.
Schriften ännern
- Aristoteles: 'Poetik' översett vun Manfred Fuhrmann. Stuttgart: Reclam Verlag
- Hegel, G.W.F.: 'Ästhetik Band 1 un 3' Frankfort an’n Main: Suhrkamp Verlag
- Lessing, G.E.: 'Hamburgische Dramaturgie', Stuttgart: Alfred Kröner Verlag (267)
- Brecht, Bertolt: 'Kleines Organon für das Theater', Frankfort an’n Main: Suhrkamp Verlag
Literatur ännern
- Lajos Egri, Kerstin Winter: Dramatisches Schreiben. 2003, ISBN 3-932909-58-5
- Gustav Freytag: Die Technik des Dramas. 1863 (Digitalisat)
- Peter Rabenalt: Filmdramaturgie. 2004, ISBN 3-89158-245-5
- Robert McKee: STORY. Die Prinzipien des Drehbuchschreibens. 2000, ISBN 3-89581-045-2
- Linda Seger: Von der Figur zum Charakter. 1999, ISBN 3-89581-034-7
- Syd Field: Screenwriter's Problemsolver.
- Michaela Krützen: Dramaturgie des Films. Wie Hollywood erzählt. Frankfort an’n Main: Fischer, 2004 ISBN 3-596-16021-9
- Jürgen Mohring: Dramaturgie made in Hollywood - oder: Wie werden Erfolgsfilme gemacht?. 2007, ISBN 978-3-8334-8499-5
- Kerstin Stutterheim, Silke Kaiser: Handbuch der Filmdramaturgie. Frankfort an’n Main, Peter Lang, 2009. ISBN 978-3-631-57239-9