Maliriek

Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

Dat Maliriek in’n Middelöller (Mandinka: Manden Kurufa) was dat gröttste westafrikaansche Riek in de Historie.

Waarschienlik Gebeed van den Maliriek in’n 13. Jaarhunderd

Staatsvolk weren de Malinke („Lüde van Mali“). De wichtigste Born för den groten Riekdom was de Hannel med Gold. De Grenzen kemen üm un bi de den Gebeed van Mali vandage liek, dat Zentrum för den Goldhannel was Timbuktu. Up sienen Hooppunkt recke sik dat Maliriek van den Atlantik bet to den Aïr-Bärgen in’n Zentrum van Niger.

Histoorsche Borns

De afrikaanschen Rieken – un so ook in’n Mali vandage – hadde lange Tied kene kene Geschichtsschrieverie. Historie vertellen sik de Lüde mündlik wieder. Anner Borns sind Angaven, de araabsche Geografen un Historikers maken un sik up Berichte van araabschen un berberschen Kooplüden stütt man ook Malinke, de na Mekka pilgert sind, stütt. In de Koloniaaltied worde de Historie van den Maliriek dat eerste Maal systemaatsch uutforscht un de histoorschen Borns uutweert.

Beginn van’n Maliriek

Na den andaluus’schen Geografen al-Bakrī nam 1050 een Köning van Malal den Islaam as Gloven an. De muslimsche Historiker un Geograph uut’n 12. Jaarhunderd, al-Idrisi, see daarto, dat Slavenjägers Malal faken överfallen hebbet. Na 1200 beheersche Sumanguru Kanté, een mächtigen Köning van den Sosso, de Mandinka. Sumanguru nam dat Ghanariek in, dat de Almoraviden in de 2. Halve van den 11. Jaaarhunderd innomen un islamiseert hadden. In de eerste Halve van den 13. Jaarhunderd wiede sik dat muslimsche Malalriek wieder uut, dat nu bet an den Seen in’n Niger recke. Man 1235 sette sik den Köning Sundiata Keïta gegen Sumanguru up. De Truppen van den Lüttköning Méma unnerstütten enne un marscheren an’n Böverloop van den Niger gegen den Sosso-Köning. He betwung enne in de Slacht van Kirina, övernam de Heerscherattribute un grünne dat Maliriek. Daarna nam he ook den nöördlike Deel van den Riek in un dreev daar de Sosso weg. 1255 bleev Sundiata Keïta dood. In de Tied van 1285 bet 1300 övernam de Throonröver Sakura de Heerschop, man kam as enen van den wichtgsten Heerschers in den Malireik vöördag. In siene Heerschopsteid wiede sik dat Riek över Timbuktu henweg bet na Gao uut. Sien Thonnfolger, Mansa Suleyman, gull för ümmesichtig un mächtig, so as de araabsche Historiker Ibn Battūta vertellt. Up Mansa Suleyman folgen swacke Heerscher, de so sied 1388 för den Daalgang van den Riek sorgen. De Heerscherliste, de Ibn Chaldūn överlevert het, höört in düsse Tied ook up.

Pilgerfaarten van den Maliheerschers na Mekka

De Heerscher Mansa Musa van Mali (Katalaansche Weltatlas, 1375)

Ümme 1200 keem de eerste Mandinke-Först för ene Pilgerfaart na Mekka. Ook de Nafolger van Sundiata, Wali Keita, is na Mekaa pilgert. To’n Beginn van den 14. Jaarhunderd make sik ook Mansa Sakura in Updrag van den Maliriek up den Weg na dat araabsche Halveiland, Mekka to besöken. De wichtigste Pilgerfaart was man de Reise van Mansa Musa 1324. Düsse Pilgerfaart brochte den Köning een hoogachten Roop in de isalamsche Welt in, so as al-Omaris bericht. Ander ägyptsche Chronisten vertellt, dat de Köning un sien Anhang so veel Gold up den Markt van Kairo to’n Inkopen bröchten, dat de Goldpries een groot Stück daalgung, so as dat moderne Froscherlüde berekent hebbet ümme 25 % up enen Slag. Na siene Pilgerfaart na Mekka sall Mansa Musa ook den Updrag geven hebben de beröömte Djinger-ber-Moschee in Timbuktu uut Leem to buggen, wat hulp den Islaam in Mali wieder uuttobreden.

Goldhannel

De wichtigste Born för dat Riekdom van den Maliriek was de Hannel med Gold. In’n Maliriek gav et wall kene egen Goldminen, man dat Gold kam uut ander westfrikaanschen Regionen (Guinea, Ghana etc.), de Tribute an dat Maliriek talen. Wo de Minen exakt leen, was geheem. Kooplüde, de besunnere Linzensen hadden, bröchten dat Gold up Karameelkarawanen van Timbuktu in den Maghreb un wieder bet na Europa. De Winst, den dat Maliriek med Twischenhannel winnen konn, het dat Riek unbannig Wollstand inbrocht.

Lokale Seden un Brüke

As Ibn Battūta 1352 bet 1353 dör dat Maliriek reist is, heersche nich meer Mansa Musa, man sien Broder Mansa Sulayman. De Geleerte hadde den den Indruck, dat in düsse Tied de Islaam dat Leven van den Minschen daar stark bestimme. De Minschen in de Höövdstad Niani beden regelmatig fievmaal den Dag, se fieren de islaamschen Feste, den Öleernwas dat wichtig, den Kinners den Koran butenkopps to leren, un Rechtstriede regeln de Kadis statss politsche Autoritäten. Man dat gav ook Seden, de den glöövschen Muslim verschrecken: Slaavschen bedenen eren Herren naakt un bloot, den Köning to gröten ströggen sik de Lüde Sand un Aschen up den Kopp, wat na islaamschen Gloven uutsüüt, as wenn de Minschen in’n Maliriek den Köning stärker vereren as Godd. Ook de Leder den Köing to priesen fund Ibn Nattūta snaaksch. Düsse paar Seden ännert man nix an den Ümstand, dat al in de Midde van den 14. Jaarhunderd de Städschen Muslime weren un den Islaam as Gloven uutöven. So as Ibn Battūta ook loovt was dat Maliriek in de Tied freedvull un sker. Na Ibn Battūta vertellt Ibn Chaldūn 1394 wat över’t Maliriek un bericht woans dat Riek upstgegen un wo dat Riek beginnt dalltogaan. In sienen un den Angaven van al-Umari steet, dat sik dat Maliriek up sienen Hoogpunkt in’n Osten bet an de Air-Bärge uutstrecke.

Daalgang van den Maliriek

To’n Enne van den 14. Jaarhunderd hen begunn de Daalgang van den Malirirek. De wichtigste Grund weren Kunflikte binnen de Heerscherdynastie, so as Ibn Chaldūn vertellt: Binnen 30 Jaren heerschen sess Köninge – ein Suhne van Sulayman, dree Nafaren van Musa, ein Thronnröver und un upletst een Nafaren van Sundiata uut de Linie van siene Suhne Wali. Ook gav et wichtige Amtsdreger, de faken de würklike Macht hadden, un deelwiese den Köning in Uppass nemen. Ümme 1400 scheden sik Jarra un Gao van den Maliriek. In de Tied daarna, konn dat Maliriek de Gebede sachtens nich wedder innemen, denn 1433 geven de KeïtaTimbuktu up. In den lieken Jare wunnen de Tuareg de Kuntrulle över Timbuktu un Walata. De Provinz Méma bi den Seen van Niger un de Stadt Djenné güngen unner as sik dat Songhairiek in’n 15. jaarhunders stark uutbreed het. De Gebede in’n Noorden güngen den Maliriek verlüstig. Ook Massina scheed sik 1450 af, nadem dat de Mosso daar indrungen weren. 1480 röven se ook Walata. Noch eer dat’t Jaar 1500 komen was, was Tekrur sülvststännig un dat Maliriek alleen noch sien oold Kärngebeed un de Provinzen an den Strömen Gambia un Casamance.

Den Daalgang van den groten Maliriek hebbet indirekt de Portugeeschen bekund un för richtig anseggt. Nadem dat se Senegambia uutfroscht hadden, seggen se dat een groten Maliköning jichtenswo in Binnersten van’n Land heerscht. Düsse Köning hadde wal de Mandinkaheerschers in Gambia as Unnerdanen, man he heersche torüggetogen an den Böverloop van den Niger. Al lange was de Kuntrolle över den Goldhannel verlüstig. Ümme 1600 scheden sik de Gebede in’n Süden van den Maliriek af.

Literatuur

• Ralf A. Austen (Heruutgever): In Search of Sunjata. Bloomington 1999.
• François-Xavier Fauvelle: Das goldene Rhinozeros. Afrika im Mittelalter. C.H. Beck, München 2017.
• Dierk Lange: Ancient Kingdoms of West Afrika. Dettelbach 2004.
• Nehemia Levtzion: Ancient Ghana and Mali. London 1973.
• Nehemia Levtzion, John Hopkins: Corpus of Early Arabic Sources for West African History. Cambridge 1981.
• Madina Ly Tall: L’empire du Mali. Dakar 1977.
• Rudolf Fischer: Gold, Salz und Sklaven. Die Geschichte der großen Sudanreiche Gana, Mali und Son Ghau. Edition Erdmann, Stuttgart 1986, ISBN 3-522-65010-7.