Plutonit
Plutonit is en Sammelbegreep för en sünnerlich Oort vun Stenen, de ok as Deepenstenen oder Intrusivstenen betekent warrt. De Plutoniten höört to de Magmatiten, se entstaht also dordör, dat se ut hitte Smölt afköhlt fast warrn doot. Bi Plutoniten passeert dat deep binnen de Eer – dorüm ok de annere Beteken Deepensteen – bi hooge Ümgevenstemperatur un hoogen Druck. Dat Afköhlen passeert normalerwies in grote Kamern binnen de Eer, de as Plutonen betekend warrt, un twors düüdlich langsamer as dat afköhlen de, wenn dat Magma bit na de Böverflach opstiegen un as Lava ut’n Vulkan utspeet weer. Dorut warrt denn en annere Grupp, de so nöömten Vulkaniten.
Cheemsch Tohopensetten ännern
Plutoonsch Stenen künnt grote Kristallen utbillen, wiel se veel Tiet hebbt to’n Afköhlen. De Steen hett dorüm tomeist en middel- bit groffköörnig Föög, wobi sik de Feldspat un de Quarz so goot as idiomorph enwickeln künnt (Magmendifferentschatschoon). Wenn bi’t Fast Warrn nix op den Steen inwarkt hett, gifft dat keen sünnere Orden in dat Föög un ok keen Hollrüüm. Plutoniten sünd also free vun Blasen.
De cheemsch Bestanddeelen künnt bi de Plutoniten ünnerscheedlich veel vörkamen. En groff Indelen warrt na dat Vörkamen vun Kieselsüür vörnahmen. Steen, de veel Kieselsüür bargt, warrt dorüm as „suer“ betekend. En annern Utdruck, de vundaag nich mehr so faken bruukt warrt, is „felsisch“, wat dorvun afleidt is, dat in disse Steen tomeist ok en grote Andeel Feldspat binnen is. In de Folg vun dat na un na Utkristalliseeren vun Quarz und Feldspat ännert sik mit de Tiet ok de Andeel an Kieselsüür btw. an Silikat in dat Magma. Dordör ännert sik denn natürlich ok de Kieselsüürandeel in dat Plutonit. Ganz groff kann man de Kristallisatschoonsreeg vun suer na basisch bekieken:
In disse Reeg warrt de Plutoniten jümmer düsterer, wiel de Andeel vun düstere Gemengdendelen tonimmt. Granit is dorbi teemlich hell – ok wen de dör de ünnerscheedlich Feldspaten verscheeden klöört wesen kann – man de swattgröne Peridotit op de annern Siet vun de Reeg is bannig düster. Disse basischen Stenen warrt in Ünnerscheed to „felsisch “ok as „mafisch“ betekend, wiel de Mineralen dorbinn veel Magnesium un Iesen (Ferrum) bargt. De Affoolg vun hell na düster is en sünnerlich Kennteken vun de Plutoniten.
In disse Reeg ännert sik ok annere Grötten systemaatsch. De relative Dicht nimmt dorbi vun suer na basisch to, wiel de Kieselsüürandeel weniger warrt. Granit un Diorit gellt as teemlich sure Stenen, Gabbros un Peridotiten as basisch. Man dat hett nix mit den pH-Weert to doon, as dat in de Chemie begäng is. Ok in de basischen Stenen is jümmers noch en düchtigen Slag Kieselsüür binnen. De Beteken kummt ut’n Bargbo. De Mineralogen seggt to de Stenen twüschen ganz suer un ganz basisch ok „intermediär“.
Plutoniten hebbt grote Bedüden bi’t Entstahn vun Mineral- un Ierzlagersteden, de aver ok dör annere Vörgang binnen de Eer tostannen kommen künnt. An de Böverflach kommt Plutoniten erst, wenn de Stenen dorböver dör Erosion, tomeist verbunnen mit Anbörden un Falten, afdragen worrn sünd. Plutoniten, un dorünner vör allen de Granit, warrt veel as Schotter oder Plaasterstenen bruukt. Fein anslepen kommt de Kristallen tomeist schöön togang. So warrt de Stenen geern ok as Arbeitsplaten, Treppenstopen, Finsterbänk oder Fliesen verwennt.