Asch (Vulkan)
Vulkaansch Asch (m., Mtl.: vulkaansch Aschen) is en Lockermaterial, dat bi’t Utbreken vun en Vulkan tostannen kummt un dör pyroklastisch Fallen aflagert warrt. De Aschen sünd de fiensten fasten Produkten, de to de Tephra tellt, warrt mit Koorngrötten vun weniger as 2 mm (stoffoordig bit fienkoornig).
Vulkaansch Aschen sünd Bestanddelen ut de Lava sülvst un tweireven Steen, dat wiel dat Opstiegen in’n Vulkan oder bi’t explosionsoordig Utsmieten lüttmalen worrn is. Vun wegen jemehr mineralsch Tohopensetten verbetert se den Bodden un warkt dorup as en goden Dünger in. Wenn dat Klima günstig is, künnt Vulkanfelder al na wenige Johren för Landweertschap bruukt warrn. Ut dissen Grund warrt Rebeden in de Nöög vun Vulkanen faken dicht bewahnt, as de Bodden gode Ernten bringt. De Gefahr vun en niegen Utbrook vun den Vulkan warrt dorbi faken vergeten oder eenfack nich bedacht.
Dör en Eruptschoon (Utbrook) künnt düchtig grode Mengden an Aschen freesett warrn. De indones’sch Vulkan Krakatau t. B., de in de Sundastraat twüschen de Eilannen Java un Sumatra liggt, is an’n 27. August 1883 in en gresig Explosion utbroken. Dorbi sünd twee Drüddel vun de Insel wegsprengt un ungefähr 18 km³ Aschen bit to 80 km hooch in de Atmosphäär pust worrn. So hooch, dat dat meist dree Johr duert hett, bit se wedder ganz ut de Atmosphäär verswunnen weer. An veele Steden weltwiet keem dat dordör to’n licht Afdüstern oder to Verfarven vun’n Himmel.
Noch duller weer de Naklapp vun de Explosion vun den Tambora 1815. Dorbi mutt so veel Asch in de Luft blaast worrn wesen, dat dat Klima op de ganzen Welt über mehrere Johren verännert worrn is. Dat folgend Johr 1816 güng sogor as dat Johr ahn Sommer in de Historie in, wiel de vele Asch in de Atmosphäär dat Sünnlicht nich recht dörlaten wull.