Frömdwoord

En Frömdwoord is en Woord, dat ut een Spraak in en annere övernahmen worrn is. Anners as dat Lehnwoord is disse frömme Herkumst bi dat Frömdwoord noch to kennen. De Gegensatz to Frömd- un Lehnwöör sünd de Arvwöör, de al so lang Deel vun de Spraak sünd, dat de Wetenschoppers keen frömme Herkumst mehr nawiesen köönt.

Wie Frömdwöör upkaamt

Dat gifft twee Soorten, wie Frömdwöör in en Spraak opnahmen warrt. De een sünd Wöör för Saken, för de dat ans keen Utdruck gifft. To’n Bispeel hebbt de Lüüd keen Jogurt kennt, ehrdat se em bi de Törken kennenlehrt hebbt. Op de anner Sied gifft dat aver ok Wöör, de Wöör verdrängen doot, de dat al gifft. Dat hett denn mit Prestiesch to doon. En Bispeel sünd de Hoochdüütschen mit jemehr Utdruck för deit mi leed: Op Düütsch heet dat Verzeihung oder Entschuldigung. In’t 17. un 18. Johrhunnert in de alamoodsche Tied keem den aver Franzöösch temlich in Mood un ’keen „wat Beters“ wesen wull, hett franzöösche Phrasen in sien Sätz inbunnen. De Lüüd füngen do an, Pardon to seggen. In’t 20. Johrhunnert harr Franzöösch keen groot Bedüden mehr un Engelsch weer nu de grote Weltspraak. Engelsche Utdrück kemen in Mood un de Lüüd füngen an, Sorry to seggen. Dit Över-Estemeren vun en annere Spraak kann so wied gahn, dat sogor en Woord nee in en Spraak opnahmen warrn kann, dat blot so lett, as wenn dat ut de hoochestemeerte Spraak kummt. En Bispeel is dat Woord Showmaster, dat engelsch lett, aver dat de Engelschen nich kennt. De seggt dor host to. Just so sütt dat bi dat düütsche un plattdüütsche Frömdwoord Handy ut: Dor seggt de Engelschen mobile phone to. Dat sünd denn Schien-Frömdwöör.

Wo Frömdwöör for bruukt weert

Frömdwöör köönt op de ene Sied helpen, en Text verständlicher to maken. De Wetenschop to’n Bispeel bruukt veel Frömdwöör, vun wegen dat de latienschen un greekschen Wöör en kloor defineert Bedüden hebbt. Bi düütsche Wöör is dat faken so, dat Wöör in de Ümgangsspraak jümmer en beten anners bruukt warrt un de Schriever kann sik denn nich seker wesen, dat de Leser dat Woord jüst so verstaht, as dat meent weer. Op de anner Sied köönt Frömdwöör en Text aver ok unverständlicher maken, wenn de Leser de Wöör nich kennt. En good Bispeel för den Gegensatz vun verständlicher un unverständlicher is de Medizinerspraak. De Dokter as Akademiker hett för allens latiensche Utdrück, de exakt defineert sünd. Dat is ok klook, denn wenn de Dokter Fehlers maakt, vun wegen, dat en Utdruck swammig weer, is dat nich good (Bispeel: In Brannenborg seggt se to’n Foot Been. Wenn nu de Dokter dat Been amputeren schall, schall he nu de Saag an’n Enkel oder bi de Hüft ansetten?). Aver de Dokter mutt toglieks ok mit’n Patient snacken un de versteiht vun de Fackutdrück nix. Gifft Lüüd, de kaamt ut Krankenhuus na Huus trüch un weet nich, wat se nu hatt hebbt.

Denn warrt Frömdwöör deelwies ok bruukt, Lüüd uttosluten oder annersrüm de egene Grupp enger tohooptobringen. De Burschenschaften vun de Studenten hebbt sik en besünnere Utdruckswies toleggt, an de se sik ünnerenanner kennen köönt un de jem vun annere afgrenzt. Denn staht Frömdwöör ok för „Bildung“, denn ’keen veel frömme Wöör kennt, mutt klook wesen. Welk Lüüd bruukt Frömdwöör, dat se de annern Lüüd wiesen köönt, wo klook se sünd. Dorto gifft dat de Geschicht vun dat Woord repunsieren, de bi vele Schrievers faken mal to lesen is. En poor Lüüd överleggt sik in de Weertschop en neet Woord, repunsieren, dat an un för sik nix bedüden deit. Se doot dat denn jümmer wedder gegenöver annere Lüüd bruken, ahn dat dat Woord en besünnern Sinn hett. Aver nüms mag fragen, wat dat Woord woll bedüden schall. Nüms mag sik blotstellen, dat he dat Frömdwoord nich kennt un all doot se so antern, as dat in’n Kontext jüst Sinn maakt.

Spraakwannel dör Frömdwöör

Welk Spraken hebbt över de Tieden soveel Frömdwöör opnahmen, dat sik de Charakter vun de Spraak ganz wannelt hett. Dat Engelsche hett temlich veel Wöör ut dat Däänsche un Norweegsche, ut dat Franzöösche un ut dat Latiensche un Greeksche övernahmen. De olen angelsassischen Wöör sünd hüdigendaags in de Minnertall in dat Engelsche.

Spraakpurismus

Ut Angst vör so en Wannel sünd welk Spraken to welk Tieden richtig gegenan gahn gegen toveel Frömdwöör. In dat 17. un 18. Johrhunnert hebbt sik to’n Bispeel veel kloke Lüüd gegen den Instroom vun franzöösche un latiensche Wöör stellt un hebbt sik Gedanken maakt, wat för hoochdüütsche Wöör een lever bruken kann. Veel Wöör, de de Hoochdüütschen nu ganz normal bruken doot, hebbt sik Lüüd in de Tied utdacht. En anner Bispeel is de ieslandsche Spraakpurismus. De Ieslanners verwehrt sik to’n Bispeel ok gegen de latienschen un greekschen Wöör, de de Wetenschop produzeert hett, un hett so ok för Elektrizität (rafmagn, kann as „Barnsteenkraft“ översett warrn) oder Film (kvikmynd, „levig Bild“) egene Wöör.