Giant’s Causeway
De Giant’s Causeway (engl.: „Damm vun’n Rees“) is en bekannte geoloogsche Formatschoon un vun Touristen geern besochten Oort an de nöördlichen Küst vun’n County Antrim in Noordirland in’n Oosten vun de Oortschap Bushmills.
Na en irische Legennen schall de Damm vun den Rees Finn MacCool maakt worrn wesen, de de Steen ophüpt harr, dormit he mit dröge Fööt na Schottland marscheeren künn. Dor wull he de Dochter vun den Rees heiraden, de dor leven de.
De UNESCO rekend disse eenmolige Landschap siet 1986 to dat Weltnaturarv. De Formatschoon besteiht ut ungefäähr 40.000 evenmatig formte Basaltsülen, de so üm un bi 60 Millionen Johren alt sünd. De gröttste Deel dorvun hett söss Ecken, man eenige hebbt ok veer, fief, söven oder acht Ecken. De leegt dor dicht an dicht anenanner, so as harr een dor Plaastersteen leggt. De gröttsten Felsbrockens sünd bit to 12 m hooch. An eenige Steden is de Steen bi to 25 Meter dick. De Giant’s Causeway geiht ruch weg fief Kilometer an de Klinten un Schoren langs un ennt in de See.
Wetenschooplich warrt dat Tostannen kamen vun den Basaltdamm as ganz natürlich Afköhlvörgang vun hitt Magma ansehn. Basalt is en Vulkanit, dat in Sülen fast warrt, wenn dat Afköhlen langsom för sik geiht in’n Vergliek to’t Afköhlen un Fast Warrn vun Lava, de ut en Vulkan utspeet worrn is un an de Luft bannig gau rünnerköhlt. Man Basalt köhlt jümmer noch veel gauer af as dat deeper binnen de Eer bi de Plutoniten is – denn kummt neemlich een körnigeren Steen dorbi rut, de Gabbro nöömt warrt.
Dat sülige Verklamen kummt tostannen, wenn dat Magma al teemlich dicht an de Böverflach kamen is. De Sülen billt sik dorbi jümmer pielliek op de Köhlflach ut. In den Fall vun’n Giant’s Causeway is dat Magma also vun Baven na ünnen fast worrn. De Wetenschopplers slut dorut, dat dat an de Steed mol Vulkanismus geven hett, de aver irgendwann ophöhrt hett un to’n Stillstand kamen is. In de Folg is de Smölt, de den Vulkanismus spiest hett utköhlt un den in Form vun de bekannten Sülen fast worrn. Vun den Vulkanismus kann een sünst aver vundaag nix mehr sehn, wieldat mit de Tiet en ganzen Deel Steen dör Erosion afdragen worrn is.
Literatur
ännern- Jagla, EA, Rojo AG (2002): "Sequential fragmentation: the origin of columnar quasihexagonal patterns."; Physical Review E, 65, 026203 [1] (engl.)
