Jean-Baptiste Lully

Jean-Baptiste Lully (* 28. November 1632 bi Florenz; † 22. März 1687 in Paris) weer een Musikus un Komponist ut de Tiet vun dat Barock. Boren is he as Giovanni Battista Lulli.

Den gröttsten Deel vun sien Leven hett he an den Hoff vun den franzööschen König Ludwig XIV. deent. Vun dor ut hett he dat franzöösche Musikleben Jahrteinten lang bestimmt. He hett de franzöösche Oper as een Wark anleggt, dat ganz anners weer, as de bit dorhen bekannte italieensche Oper. Sien Wark weer vun groten Belang dörför, wie dat mit de Musik in Westeuropa wietergahn schull.

Leven

Anfang

Lully weer en Möller sienen Söhn. He harr bloß wenig Schoolünnerricht kregen, man he lehr Danzen, Spelen vun Viola un Gitarr un hett sik ganz allgemeen mit Musik befaat. In'n März 1646 hett Roger de Lorraine ut de Familie vun de Guise, Chevalier de Malte, siene musikaalschen Talenten updeckt un hett em nah Paris mitnahmen. Dor weer he 14 Jahre oolt. Toeerst keem he as Moses un as Kökenhölp in den Deenst vun Mademoiselle de Montpensier (la Grande Mademoiselle). As he ehr Italieensch biböögt hett, hett se dorför sorgt, datt he man wieter an sien musikaalsch Talenten arbeiden konn un hett em mit den Sänger un Komponisten Michel Lambert tohopenbröcht. He studeer Kompositschoon un Klavicimbel un dröff as Vigelinspeler bi de Huuskapell mitmaken. Faken konn he ook dat grote Hofforchester spelen hören. Up düsse Aart lehr he de franzöösche Danzmusik vun dicht bi. 1652 weer de Tiet bi de Prinzessin vörbi, as se vunwegen politsche Grünnen ut Paris utstött wurr. Midderwielen harr Lully den jungen König Ludwig XIV. kennenlehrt un eenen goden Kontakt mit em upboot.

An den König sienen Hoff

Nah düsse Tiet studeer Lully Musiktheorie ünner Métra un keem in den König sien Hofforchester. In'n Februar 1653 danz he tohopen mit den König in dat Ballet royal de la nuit. Dor hett de König to'n eersten Mal de Rull vun den Sunnenkönig speelt, wo he sienen bekannten Ökelnaam vun kregen hett. Een paar Weken later is he vun den König anstellt wurrn as Hoffkomponist för Instrumenten-Musik. Bit an dat Enn vun sien Leven is he in den Deenst vun düssen König bleven.

Nee Musik

Dat Leven an den König sienen Hoff mit siene veelen Festen, Begröten un wat dor sünst noch los weer, verlang vun den Hoffmusicus een besunner Aart vun Musik. Lully komponeer an'n Anfang een Serie vun italieensche Divertissements. Vun 1655 bit 1671 hett he dartig Ballets schreven, dorvun de Hälft tohopen mit Isaac de Benserade. Dor wark he bannig up den Stil vun dat Danzen an den König sienen Hoff mit in. An de Stäe vun de langsame un staatsche Musik, so as de bit dorhen begäng weer, komponeer he lebennige Dänz up enen fixen Rhythmus: dat Menuett, de Gavotte un de Bourrée.

1655 wurr sien Stück Ballet des Bienvenus bannig positiv upnahmen. In düsse Tiet is he de Dirigent un de Baas vun dat lüttje Ensemble Les Petits Violons wurrn. Dat weer een Grupp vun Spelers mit besunnern Talent. Binnen ganz korte Tiet wurr düt Ensemble veel beter upnahmen as dat grote Violin-Orchester. Lully füng nu an, annere Stilen vun dat Spelen ut to proberen un sik up nee Wies mit dat Orchester ut to drücken. Dat duur nich lang, dor weer he ok de Baas vun dat grote Ensemble un sien Namen weer ok buten Frankriek bekannt. 1661 is he to eenen Franzoos maakt wurrn. 1662 is he as Musikmeester in den Deenst vun den König sien Familie anstellt wurrn un in'n Juli vun düt Jahr hett he Madeleine heiraat. Dat weer de Dochter vun den Komponisten Lambert.

Arbeit mit Molière

Lully is vun 1663 bit 1673, as Molière sturben is, een goden Fründ vun Molière ween. In düsse Jahren hefft de beiden veel tohopen arbeit. Rutkamen sünd dorbi de comédies-ballets vun Lully. Dat sund Kompositionen, de he to'n musikaalschen Utmalen vun een paar vun den Schriever siene besten Stücken schreben hett.

Oper

As dat bi de Franzosen in sien Tiet begäng weer, funn ok Lully de Literatur wichtig. Wenn he een goot Theaterstück mit sien Musik utsmücken un dat Gode denn noch beter maken konn, denn weer he tofräden. Man för de Oper, dach Lully toeerst, weer de franzöösche Spraak nich dat Wahre. Eerst as Pierre Perrin sien Oper Pomone upföhrt harr un dat allerwegens goot ankamen weer, änner he siene Gedanke doröber.

Midderwielen wollen ok in Frankriek de Lüe bannig gern Opern ankieken. Dat gell för den Hoff just so as för de Lüe, de dat sünst mit de Musik harrn. 1669 wurr de König fraagt, of he tostimmen dö to den Boo vun een Theater, wat besunners paßlich weer för dat Upföhren vun Opern. Düt Theater kreeg den Namen Académie d'opéra un wurr 1671 upmaakt. De eersten Opern, de dor upföhrt wurrn sünd, weern vun Robert Cambert un vun Pierre Perrin. Man Perrin wanner gau vunwegen Problemen mit sien Schullen achter Trallen un Cambert kreeg dat fix mit Lully sien Konkurrenz to doon. Lully övernehm 1672 de Privilegien vun Perrin, un de König stimm to, datt he de Académie Royale de Musique upmaak. Dor wurr he ok de Direktor vun. 1673 kreeg he ok de Privilegien vun Cambert un is Baas wurrn vun den König sien Opernhuus.

Vun 1673 af an bit nah sien Dood in dat Jahr 1687 schreev he jedet Jahr een Oper, bloß 1681 nich. Sien eerst Oper Les fêtes de l'Amour et de Bacchus keem al bannig goot an.

Macht

As Direktor vun de Musikakademie kreeg Lully vun den König Verlööv, goot oder slecht över Opern un lieke Produktschonen in anner Theaters to ordeelen. Up düsse Aart konn he duchtig mit bestimmen, wat vun Stücken speelt wurrn sünd, un wecke nich. He sorg ok dorför, datt nich to veel Musikers an annere Theaters togange weern un kreeg dat eenmal ok hen, dat en Komponist uphöör mit sien Arbeit an en nee Oper, wiel de nich nah Lully siene Mutzen weer. Warraftig hett he dat kumplett Monopol harrt öber dat Musikleven vun Frankriek, vunwegen datt de König em ganz open bewunnern dö un em vele Privilegien schunken hett. Datt he sik as en Diktator upföhren dö, weck ok allerhand Wedderwillen un Inspraak gegen em up, man vunwegen datt dat grote Publikum sien Wark so unbannig goot funn, hett em dat nix utmaakt. 1681 is Lully Den König sien egen Hoffsekretär wurrn.

Dalsläge

1685 warrt Roland to'n eersten Mal upföhrt. De König is midderwielen siet 1683 geheem mit Madame de Maintenon verheiraat. Düsse Fro kann Lully nich lieden un ok nich siene Musik. Dat warrt snackt, de König harr bi de eerst Upföhren vun düsse nee Oper Langewiel harrt. Jedenfalls lett dat, as wenn he miteens nix mehr vun em weten wull. As denn ok noch open doröver snackt warrt, datt Lully homosexuell is un mit eenen Pagen mit Namen Brunet rüm maken deit, un datt he bavenhen ok noch bi de willen Parties vun de Hartöög vun Vendôme un vun Orléans mitmaken deit, fallt he in Ungnaad. Siene lesten Opern Armide un Acis un Galatée kann he nich mehr in Versailles upföhren, man bloß noch in Paris.

Dood

As de König doch noch vun een swaar Krankheit gesund wurrn is, wull Lully dat an'n 8. Januar 1687 mit dat Upföhren vun een Te Deum fiern. Dorbi hett he, as jümmers, mit een groten Stock den Takt slahn. As he eenmal nich uppaßt hett, hett he sik düssen swaren Stock mit so'n Kraft up'n Foot dunnert, datt he sien groten Töhn dorbi in Dutt neiht hett. He woll den Töhn nich afnehmen laten, ofschoonst de Dokters säen, dat güng nich anners. Dor hett he denn en Infektschoon kregen un is an'n 22. März an Wundfever sturben.

Wark

Geistlich Vokalwarken

Grands motets

1. Jubilate Deo (29. August 1660); 2. Miserere (23. (?) März 1663); 3. Benedictus (1663 oder 64); 4. O lachrymae (1664 (?)); 5. Plaude laetare Gallia (24. März 1668); 6. Te Deum (9. September 1677); 7. De profundis (Mai 1683); 8. Dies irae (1. September 1683); 9. Quare fremuerunt (19. April 1685); 10. Domine salvum fac regem (1685 (?)); 11. Notus in Judea (1685 oder 86); 12. Exaudiat Te Domine (1687).

Petits motets

1. Anima Christi; 2. Ave coeli munus supernum; 3. Dixit Dominus; 4. Domine salvum fac regem; 5. Exaudi Deus deprecationem; 6. Laudate pueri Dominum; 7. O dulcissime Domine; 8. Omnes gentes; 9. O sapientia in misterio; 10. Regina coeli; 11. Salve regina.

Weltlich Vokalwarken

1. Un Charmant Dialogue de la Guerre avec la Paix (1655, Musik verlorengahn); 2. Ingrate bergère (1664, Text: Octave de Périgny); 3. Anunque podigoas; 4. Scoca pur tutti; 5. Chanson de Baptiste : A la fin petit Desfarges; 6. D’un beau pêcheur la pêche malheureuse; 7. Un tendre coeur rempli d’ardeur; 8. Courage, Amour, le paix est faite (1661, Text: Benserade; 9. Non vi è più piacer (Musik verlorengahn); 10. Le printemps, aimable Sylvie (Text: Benserade; Musik verlorengahn); 11. Tous les jours cent bergères (Text: Perrin, Musik verlorengahn); 12. Viens, mon aimable bergère (Text: Perrin, Musik verlorengahn); 13. Qui les saura, mes secrètes amours (Text: Perrin); 14. Où êtes-vous allé, les belles amourettes; 15. Nous mêlons toute notre gloire; 16. Pendant que ces flambeaux; 17. Le langueur des beaux yeux (Musik verlorengahn); 18. On dit que vos yeux sont trompeurs (Text: Octave de Périgny, Musik verlorengahn); 19. Que vous connaissez peu trop aimable Climène (Text: Quinault, Musik verlorengahn); 20. Si je n’ai parlé de ma flamme (Musik verlorengahn); 21. En ces lieux je ne vois que des promenades (Text: Lully, Musik verlorengahn); 22. Ah qu’il est doux de se rendre (Text: Quinault, Musik verlorengahn); 23. J’ai fait serment, cruelle (Text: Quinault, Musik verlorengahn); 24. Le printemps ramène la verdure (Text: Lully (?); Musik verlorengahn); 25. Depuis que l’on soupire (Text: Quinault, Musik verlorengahn); 26. Sans mentir on est bien misérable (Musik verlorengahn); 27. Venerabilis barba capucinorum; 28. Il faut mourir, pécheur (1687).

Stücken för de Speeldeel

Ballets de cour, Mascarades & Divertissements

1. Mascarade de la foire Saint-Germain (Dichter unbekannt, 7. März 1652, Musik verlorengahn); 2. Ballet du temps (tohopen arbeit, Text: Benserade 3. Dezember 1654); 3. Ballet des plaisirs (tohopen mit Louis de Mollier, Text: Benserade, 4. Februar 1655); 4. Le Grand Ballet des bienvenus (tohopen arbeit, Text: Benserade, 30. Mai 1655, Musik verlorengahn); 5. Ballet de Psyché ou la puissance de l’Amour (tohopen arbeit, Text: Benserade, 16. Januar 1656, Musik verlorengahn); 6. La Galanterie du temps (Text: Francesco Buti, 3. Februar 1656, Musik verlorengahn); 7. Amour malade (Text. Francesco Buti, 17. Januar 1657); 8. Ballet d’Alcidiane (tohopen arbeit mit J.-B. Boesser un L. de Mollier, Text: Benserade, 14. Februar 1658); 9. Ballet de la raillerie (tohopen arbeit mit L. de Mollier, Text: Benserade, 19. Februar 1659); 10. Les Débris du ballet du Roy (Musik ut dat Ballet de la raillerie, 1659 (?)); 11. Ballet de Toulouse (November/Dezember 1659 (?)); 12. Ballet de la revente des habits de ballet et de comédie (Text: Benserade, 15. Dezember 1660); 13. Ballet de l’impatience (tohopen arbeit mit Pierre Beauchamps und Francois Hillaire d’Olivet, Text: Benserade, Buti, 19. Februar 1661); 14. Ballet des saisons (Text: Benserade, 26. Juli 1661); 15. Ballet des arts (tohopen arbeit mit M. Lambert, Text: Benserade, 8. Januar 1663); 16. Les Noces de village (Text: Benserade, 3, oder 4. Oktober 1663); 17. Les Amours déguisés (tohopen arbeit mit M. Lambert, Text: Octave de Périgny, 13. Februar 1664); 18. Divertissement pour la collation des Plaisirs de l’île enchantée (7. Mai 1664); 19. Ballet du palais d’Alcine (Text: Molière, 9. Mai 1664); 20. Ballet de la naissance de Vénus (tohopen arbeit mit M. Lambert und L. de Mollier, Text: Benserade, 28. Januar 1665); 21. La Réception faite par un gentilhomme de campagne à une compagnie choisie à sa mode qui le vient visiter (Text: Benserade, Februar 1665, Musik verlorengahn); 22. Le Triomphe de Bacchus dans les Indes (Dichter unbekannt, 9. Januar 1666); 23. Ballet des Muses (Text: Benserade, 2. Dezember 1666); 24. Le Carnaval (Text: Benserade, 18. Januar 1668); 25. La Grotte de Versailles (Text: Quinault, April (?) 1668); 26. Ballet de Flore (Text: Benserade, 13. Februar 1669); 27. Le Triomphe de l’Amour (Text: Benserade, Quinault, 21. Januar 1681); 28. La Noce de village (März 1683); 29. L’Idylle sur la paix (Text: Jean Racine, 16. Juli 1685); 30. Le Temple de la paix (Text: Quinault, 20. Oktober 1685).

Intermedien, Comédies-ballets

1. Xerxes (6 Entrées för Francesco Cavalli siene Oper, 22. November 1660); 2. Hercule amoureux (18 Entrées för Cavalli siene Oper Hercules amante, 7. Februar 1662); 3. Le Mariage forcé (Text: Molière, 29. Januar 1664); 4. Les Plaisirs de l’île enchantée/La Princesse d’Elide (Tosamen mit M. Lambert, Text: Molière, 7./8. Mai 1664); 5. Oedipe (Text: Pierre Corneille, 3. August 1664); 6. Le Favori/Le Ballet des grands ou les délices de la campagne (Text: Marie-Catherine Desjardins; Prolog und intermèdes von Molière, 13. Juni 1665); 7. L’Amour médecin (Text: Molière, 14. September 1665); 8. La Pastorale comique (Text: Molière, 5. Januar 1667); 9. Le Sicilien ou l’Amour peintre (Text: Molière, 8(?). Februar 1667); 10. George Dandin/Le Grand divertissement de Versailles (Text: Molière, 18. Juli 1668); 11. Monsieur de Pourceaugnac/Le divertissement de Chambord (Text: Molière, Lully, 6. Oktober 1669); 12. Les Amants magnifiques (Text: Molière, 4. Februar 1670); 13. Le Bourgeois gentilhomme (Text: Molière, 14. Oktober 1670); 14. Britannicus (Text: Racine, 1670, Musik verlorengahn); 15. Psyché (Text: Molière, Corneille, Quinault, Lully, 17. Januar 1671); 16. La Comtesse d’Escarbagnas/Ballet des ballets (Text: Molière, 2. Dezember 1671).

Tragédies en musique, Pastorale, Pastorale héroïque

1. Les Fêtes de l’Amour et de Bacchus (Libretto: Quinault, Benserade, Perigny, Molière, Lully, 11. November 1672; 2. Cadmus et Hermione (Libretto: Quinault, um den 15. April 1673); 3. Alceste ou Le Triomphe d'Alcide (Libretto: Quinault, 28(?). Januar 1674; 4. Thésée (Libretto: Quinault, 11. Januar 1675); 5. Atys (Libretto. Quinault, 10. Januar 1676); 6. Isis (Libretto: Quinault, 5. Januar 1677); 7. Psyché (Libretto: Thomas Corneille, 19. April 1678); 8. Bellérophon (Libretto: Thomas Corneille, B. le Bovier de Fontenelle, 31. Januar 1679); 9. Prosperine (Libretto: Quinault, 3. Februar 1680); 10. Persée (Libretto: Quinault, 18. April 1682); 11. Phaëton (Libretto: Quinault, 6. Januar 1683); 12. Amadis (Libretto: Quinault, 18. Januar 1684); 13. Roland (Libretto: Quinault, 8. Januar 1685); 14. Armide (Libretto: Quinault, 15. Februar 1686); 15. Acis et Galatée (Libretto: J.G. de Campistron, 6. September 1686); 16. Achille et Polixène (Libretto: J.G. de Campistron, bloß Ouvertüre un 1. Akt vun Lully, Akt 2–5 vun P. Colasse, 7. November 1687).

Stücken för Instrumenten

1. Première marche des mousquetaires (1658); 2. 10 Branles (1665); 3. 3 Gavottes (1665); 4. Passacaille (1665); 5. 3 Courantes (1665); 6. 3 Bourrées (1665); 7. Allemande (1665); 8. Boutade (1665); 9. Gaillarde (1665); 10. 3 Sarabanden (1665); 11. 18 Trios de la chambre du roi; 12. Marches et batteries de Tambour (1670); 13. Folie d’Espagne, Marsch (1672); 14. Marche de Savoye, Airs, L’Assemblée, La Retraite; 15. Plusieurs (6) pièces de symphonie (1685); 16. Airs pour le carroussel de Monseigneur (28. Mai 1685); 17. 17 Airs; 18. La descente des armes (Marsch); 19. Marches des gardes de la marine, des fusilliers, des dragons, du prince d’Orange; 20. verscheden Stücken (3 Allemanden, 14 Couranten, 4 Sarabanden, 2 Bourrées, 4 Chaconnes, La Bourse, Trio, Menuet, La Trivelinade, Gigue).

Böker öber Lully

Jérôme de la Gorce (Hrsg.):Quellenstudien zu Jean-Baptiste Lully - l'oeuvre de Lully: Etudes des sources. Hommage à Lionel Sawkins, Hildesheim 1999 ISBN 3-487-11040-7
Emmanuel Heymann: Lulli. Flammarion, Paris 1991
Henry Prunières: Lully. Laurens, Paris 1910

Up Platt is nix öber Lully rutkamen

Filmstriepen

Der König tanzt (Le Roi danse) vun 2000. Filmstriepen öber dat Leben vun Lully an den Hoff vun Ludwig XIV. vun Gérard Corbiau.

Weblinks

Jean-Baptiste Lully. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.