Mandan
De Mandan sünd en lütt oorsprünglich halfnomadisch Indianervolk vun Nordamerika ut de Sioux-Spraakfamilie, dat um dat Johr 1800 an' Missouri un an sien beid Nebenströöms Heart un Knife River leeven deen. Archäologisch Funde düüden dorup hen, dat de Mandan ut dat Daal vun den Ohio River keemen, bevör se an de Ufer vun den Missouri trucken. 1838 full en Grootdeel en Pockenepidemie to'n Opfer. De letzte vullblöödig Mandan-Fru is an' 6. Januar 1975 storven. In' Toog vun de Indian Reorganization Act 1934 hebbt sück de Mandan offiziell mit den Arikara un Hidatsa tosommendaan un hebbt de Three Affiliated Tribes (Dree verbunnen Stammen) bild. De Hälft vun all Nahkommen vun disse dree Stammen leevt hüüd gemeensam in de Fort-Berthold-Reservatschoon in North Dakota, wiels de Rest in den USA un Kanada verstreet ist. Eenig öllere Mandan snackt de traditschonelle Stammesspraak.
Kultur
ännernIn' Gegensatz to anner Plains-Stammen hebbt de Mandan in permanent bewahnt Dörper wahnt, anstäe vun de semi-nomadisch Levenswies vun hör Nahbers up de Groot Ebenen. In' 19. Johrhunnert hebbt de Mandan in kuppelförmig eerdbedeckt Hütten wahnt, de in palisadenbewehrt Dörper erricht wurrn. Se hebbt Mais, Bohnen, Kürbis un Sünnenblömen plannt, den Bison in de Jagdsaison jagt un bedreven Pötteree un Korvmakeree. Se harrn kunstvull Zeremonien, dorünner den Sünndanz un dat Okipa, en veer Daag lang düern Fest mit en lang Vörbereitenstiet. Doröver herut geev dat aber noch mehr Zeremonien, de vun anner lütt Gruppen veranstalt wurrn, so as de Boren-Zeremonie, de mit dat Heelen vun Krankheiten un to dat Starkmaken vun de Kampkraft vun de Kriegers makt wurr.
Mandan-Dörper bestunnen ut 12 bit 100 Hütten. Dat geev mehrere Hööftlinge in jeder Grupp. In de sozial Organisatschoon geev dat nah dat Öller afstuuft Kriegervereens, in de man sück de Liddmaatschap koopen kunn. Buterdem harrn de Mandan Sozial-, Schamanen- un Fruen-Vereenigungen. Mandan-Künstler hebbt Büffel-Roben anmalt un hebbt heroisch Taten vun den Stamm un eenzelt Kriegers dorstellt.
Historie
ännernAs bi all anner noordamerikaansch Stammen is de nipp un nau Herkunft un Fröhgeschichte ok vun de Mandan unbekannt. Linguistisch Studien wiesen nah, dat de Spraak mit dat Idiom vun de Winnebago eng verwandt is. Nah hör Ankunft an den Heart River, etwa tüschen dat 10. un 13. Johrhunnert, hebbt se negen Dörper erricht, twee an de Oostsiet un söeben an de Westsiet vun den Stroom. To glieker Tiet keemen ok de Hidatsa disse Region, dormals aber en nomadisch Volk. As se up de Mandan drapen sünd, hebbt se deren Levenswies mit fast Dörper un Agrikultur övernommen un hebbt sück dorna nöördlich vun de Mandan an den Knife River ansiedelt.
De eerste Begegnung mit Europäers weer 1738, as franzöösch Hannelslüüd de Mandan besöcht hebbt. To disse Tiet hebbt se de Mandan-Bevölkerung up etwa 15.000 Stammesangehörige schätzt, de in negen Dörper an de Heart River leeven deen. Midden vun dat 18. Johrhunnert hebbt de Mandan hör eerst Peer kreegen, de se för Transporte un de Jagd bruukt hemm. De Begegnung mit de Franzosen führ dorto, dat de Mandan de Rull vun Vermittlers bi den Hannel mit Fellen, Frücht un Büffelfleesch tegen Gewehre un Peer övernehmen.
Theorien, nah de sück ünner de Mandan ok europäischstämmig Indianer befinnen sullen (Afkömmlinge vun den vermeentlichen walisischen Kolonisten Madoc ut dat 12. Johrhunnert), de Walisisch snacken, hebbt de Mandan to en vun de an' meesten studeerten Indianerstammen vun dat 18. un fröh 19. Johrhunnert makt. So hebbt sück to'n Bispeel ünner annern John Evans, George Catlin, George Rogers Clark, William Clark un Meriwether Lewis mit den Stamm befaat. Anner Historiker hebbt ünner den Mandan Afkömmlinge fröher Vinland-Fohrten vun de Wikinger vermoot.
1750 geev dat neegen groot Mandan-Dörper, doch wedderkehren Pocken- un Cholera-Epidemien hebbt de Dörper um 1800 up blots noch twee minneseert. Nach en wiedere Pockenepidemie 1837 hebbt blots noch 100-150 Mandan överleevt. Eenige vun disse gungen 1845 to de Hidatsa nah Fort Berthold un de meest annern sünd denn nahfolgt. De Volkstellen 2000 ergeev 369 Stammesliddmaaten för de Mandan.
Literatur
ännern- Raymond J. DeMallie (Hrsg.): Handbook of North American Indians. Bd. 13: Plains. Smithsonian Institution Press, Washington D.C. 2001. ISBN 0-16-050400-7
- Maximilian zu Wied-Neuwied: Reise in das innere Nord-Amerika in den Jahren 1832 bis 1834, Originalitgaav in 2 Bannen mit Illustratschonen vun Karl Bodmer, Koblenz, 1840-41. Reprint in 2 Bannen vun den L. Borowsky-Verlag, München, 1979. Kiek Kapitel 13 + 25 un Anhang.
- Maximilian zu Wied-Neuwied: Reise in das innere Nord-Amerika in den Jahren 1832 bis 1834, Reprint vun de Tableaus un Vignetten in goot Farvdruckqualität mit bannig stark kört Text, prieswert. Taschen Verlag Köln 2001. Dorin finnen sück tallriek Afbillen vun de Mandan.
- George Catlin: Die Indianer Nordamerikas, Verlag Kiepenheuer, (Leipzig/Weimar, DDR 1979, Band 1 und 2)
