Sass’sche Schrievwies

De Sass’sche Schrievwies is en Schrievwies för de plattdüütsche Spraak, de Johannes Sass vörslagen hett.

Sass hett disse Schrievwies toeerst 1935 vörslagen. 1956 hett de 9. Dagfohrt vun de nedderdüütschen Schrievers, Verlegers un Wetenschoplers beslaten, de Schrievwies na Sass to ünnerstütten.

Regels för de plattdüütsche Rechtschrieven

Düsse Regeln hebbt se 1956 beslaten:

1. Dat warrt blots Schriftteken bruukt, de ok in dat Hoochdüütsche vörkümmt.
2. De Apostroph (Utlaatteken) kümmt bi:
   1. bi en körtermaakten Artikel, t.B. den: an 'n Haven, dat: an 't / bi 't Studeren, de: an 'e Kark, en: 'n beten
   2. bi körtermaakten Pronomen, t.B. ik: dat kann 'k nich, se: dat will 's nich, een / man: dat schall 'n nich
   3. bi annere Verkörtern blots in de direkte Reed, t.B. Mit'nanner is beter as gegen'nanner.
   4. üm Sülven to kennteken, meesttieds för't Wahrwiesen, wo ole Sülven reduzeert worrn sünd, t.B. de ne'e / nie'e Hoot, de russ'sche Winter
3. Dat Dehnen-h steiht blots bi Wöör, wo ok de hoochdüütschen Gegenstücken en h hebbt, t.B. Stohl, Lehrer/Lihrer, Koh
4. Flexionsennen:
   1. Ennsülven warrt utschreven, t.B. hebben, Menen
   2. Wenn en Woort op -t ennt un en Konjugatschoons-t dörto kamen wörr, warrt 't nich mitschreven, t.B. wi smiet, he sett. Dat Lieke gillt ok för Wöör op -dd, t.B. he lidd
   3. Wenn en t oder d afsliept warrt, warrt dör nich op acht, t.B. du büst, Steed, Lüüd. Dat gillt ok, wenn de Utluut in den Inluut sludert, t.B. Nachten, Steden
5. Vokalläng:
   1. De Läng vun en Vokal (Sülvstluut) in en apen Sülv (en Sülv, de op en Vokal ennt) warrt nich wieder betekent, t.B. Straten. En Utnahm is, wenn en Woort na dat hoochdüütsche Gegenstück en h hett, üm de Sülv länger to maken, t.B. Tahlen.
   2. Dat lange i warrt in apen Sülv ie schreven, wenn dat hoochdüütsche Gegenstück dat ok hett, anners blifft dat bi i, t.B. Bibel, oder bi ih, t.B. Lihrer.
6. Lange Vokalen in slatene Sülven:
   1. Wenn en langen Vokal in en slatene Sülv steiht (en Sülv, de op en Konsonant ennt), warrt he dubbelt schreven, t.B. Straat. Dat lange i warrt dör ie weddergeven, t.B. Tiet.
   2. Ok de Ümluden ä, ö, ü warrt denn so dubbelt schreven, t.B. dääglich, Bööm, Schüün.
   3. Dat gifft aver keen Verdubbeln, wenn en Dehnen-h optridd, t. B Hahn; oder wenn en korten Vokal vör r dör den Affall vun en e an'n Enn vun en Woort lang warrt, t.B. Sorg.
7. Monophthongsch un diphthongsch e un ö warrt in't Schriftbild nich ünnerscheden, t.B. Deel [deːl], Deel [dɛɪ̯l], Köök, gröön.
8. In korten unbetoonten Wöör oder unbetoonten Suffixen kümmt keen Verdubbeln, t.B. blot, man bloot, för, ok, -bor un -sam.
9. Dat utluden, diphthongsch (vulltonig) e warrt verdubbelt, t.B. Snee, dree; man wenn en h achteran kümmt, blifft dat dörbi: Reh.
10. En korten Vokal kann ok dör Verdubbeln vun en nastahn Konsonant (Mitluut) betekent warrn, wenn keen Konsonantenverbinnen folgt, t.B. Katt, Hoff. Konjugatschoonssuffixen höört nich dörto, t.B. du bliffst.
11. Bi korte nich betoonte Wöör gifft dat keen Verdubbeln, t.B. af, al, ik, den.
12. d un t as ok g un ch richt sik in de Schrieven na't Hoochdüütsche, t.B. goot, Tiet, aver Kleed; Dag, Tog, weg.
13. Anluden v oder f orienteert sik an't Hoochdüütsche, t.B. vör, för. Man vunwegen allgemeen Schrievbruuk schrifft een Voss.
14. Schrieven vun v/b:
    1. Wenn de Luut as en Frikativ utsproken warrt, warrt he v schreven, wenn as en Explosiv sproken b, t.B. drieven/drieben, Bedrieven/Bedrieben.
    2. Na en korten Vokal kümmt dat to en Stimmlosigkeit un een schrifft ff, t.B. he drifft.
15. Schrieven vun v/f:
    1. De Schrieven vun v/f in'n Utluut richt sik na de Utspraak: bi överlangen Vokalen steiht v, t.B. Leev. Bi eenfache Läng kümmt f, t.B. Bedrief.
    2. Konjugatschoonsformen vun Verben mit v/b-Luut wesselt ehr utluden v nich, t.B. ik driev, ik arv.
16. w steiht blots in'n Anluut, t.B. Water, swümmen. Vunwegen allgemeen Schriftbruuk warrt aver ewig schreven.
17. g un gg blievt in de Flekschoon bestahn, ok wenn de Utspraak na ch wesselt (an'n Woortenn un vör t), t.B. seggen - he seggt, mögen - he mag.
18. Vunwegen allgemeen Schriftbruuk schrifft een Büx, Ext, fix, Hex, Lex, nix.
19. Frömdwöör schrifft een na de hoochdüütschen Schrievwies, man blots wenn se nich tyypsch anners as in't Hoochdüütsche utsproken warrt, t.B. Garaasch, Natschoon.

Kiek ook

Sass-Schrievwies mit Opsetters

Literatur

• Der neue SASS. Plattdeutsches Wörterbuch. (Taschenbuch) (Plattdeutsch-Hochdeutsch Hochdeutsch-Plattdeutsch — Plattdeutsche Rechtschreibung) Heinrich Kahl (Autor), Heinrich Thies (Autor). Edition Fehrs-Gilde, überarbeitete Auflage 2002. (ISBN 3-529-03000-7) Wachholtz Verlag Neumünster.
• Plattdeutsches Wörterverzeichnis mit den Regeln für die plattdeutsche Rechtschreibung: gemäß Erlaß der Reichsschrifttumskammer vom 2. Juli 1935, der Reichspressekammer vom 14. August 1935 und des Reichsministers für Wissenschaft, Erziehung und Volksbildung vom 20. September 1935. Meissner, Hamborg 1935
• "Wat so'n rechten Schriwer is. - Der Dichterprotest erzwang den Kompromiss: Die niederdeutsche Rechtschreibreform" / Von Frank-Rutger Hausmann. Artikel in F.A.Z., 03.01.2007, Nr. 2 / Seite 36. De biidrag van prof. dr. Hausmann gift en heyl wichtign inblik in dat tohaupe-spel tüsken dr. Johannes Saß un de Riikssçriftdoumskaamen (NS-Reichsschrifttumskammer) as ursprunk for den wiiden influet van de Sass'ken schriifwiis un de "Regeln für die plattdeutsche Rechtschreibung" van de Fehrs-Gilde. Sü auk http://www.sprachforschung.org/index.php?show=news&id=45#5882 [1]
• Kleines Plattdeutsches Wörterbuch. Wachholtz-Verlag, Niemünster 1956