Weten (Koorn)

(wiederwiest vun Weet)
Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

Dit Woort hett noch annere Bedüden: Weten (Mehrdüdig Begreep).

Wete(n), ook Weet, Weite(n) oder Weit, westmönsterländsch ook Tarwe,[1] betekent dat Genus Triticum binnen de Söötgrasfamilie oder meest den gemenen Weten (Triticum aestivum), in de Buerie de wichtigste Aard binnen dat Genus. Tohoop med Mais un Ries tellt Weten to wichtigen Koornaarden weltwied.[2]

Weten
Wetenfeld (Triticum aestivum)
Systematik
Commeliniden
Ornen: Söötgrasaardige (Poales)
Familie: Söötgräser (Poaceae)
Ünnerfamilie: Pooideae
Tribus: Triticeae
Geslecht: Weten
Wetenschoplich Naam
Triticum
L.

Systematik

ännern

Dat Genus Triticum deelt sik in de Afdele:[3]

  • Triticum sect. Monococcon DumortierDumortier, med den Aarden:
    • Triticum monococcum L. (Typus-Aard)
    • Triticum urartu Thumanjan ex Gandilyan
  • Triticum sect. Pyrachne Dumortier, med den Aarden:
    • Triticum polonicum L. (Typus-Aard)
    • Triticum turgicum L.
    • Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.Zhuk.) Zhuk.
  • Triticum sect. Triticum (Syn.: Triticum sect. Frumentum Dumort., Triticum sect. Spelta Dumort.)
    • Triticum aestivum L. (Typus-Aard)
    • Triticum × zhukovskyi Menabde & Erizin
 
A Triticum turgidum

BTriticum turgidum subsp. durum)

C (Triticum polonicum)

D Spelt (Triticum aestivum subsp. spelta)
 
Weteenaren
 
Wetenkoorns
  • Gemene Weten (Triticum aestivum L.); weltwied verbreed. Fiev oder seven unneraarden:
    • Triticum aestivum subsp. aestivum (Syn.: Triticum vavilovii Jakubz.)
    • Binkel (Triticum aestivum subsp. compactum (Host) Domin, Syn.: Triticum compactum Host): Oorsprünglik uut Transkaukasien un Israel.[4]
    • Triticum aestivum subsp. macha (Dekapr. & Menabde) McKey (Syn.: Triticum macha Dekapr. & Menabde): Sie kommt wild im westlichen Transkaukasien vor.[4]
    • Spelt (Triticum aestivum subsp. spelta (L.) Thell.Thell., Syn.: Triticum spelta L.): Ursprünglich in Transkaukasien.
    • Kugelweten (Triticum aestivum subsp. sphaerococcum (Percival) Mac Key, Syn.: Triticum sphaerococcum Percival): Pakistan un Noordwestindien.[4]
  • Eenkkorn (Triticum monococcum L.): uut Oost- un Süüdoosteuropa as ook Westasien un Kaukasus.[4] Twee Unneraarden:
    • Triticum monococcum subsp. aegilopoides (Link) Thell. (Syn.: Triticum baeoticum Boiss.): uut Süüdoosteuropa un Afghanistan.[4]
    • Triticum monococcum subsp. monococcum, Syn.: Triticum sinskajae Filat. & Kurkiev): uut de süüdööstlike Törkie.[4]
  • Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.Zhuk., uut de Törkie un Iran:[4]
    • Triticum timopheevii subsp. armeniacum (Jakubz.) SlagerenSlageren (Syn.: Triticum araraticum Jakubz.): uut’n süüdliken Kaukasus.[4]
    • Triticum timopheevii subsp. timopheevii (Syn.: Triticum militinae Zhuk. & Migush., Triticum timonovum Heslot & Ferrary): Süüdööstlike Törkie, Noordwestiran.[4]
  • Triticum turgidum L.: uut Westasien. Verscheden Unneraarden:
    • Persische Weten (Triticum turgidum subsp. carthlicum (Nevski) Á.LöveLöve, Syn.: Triticum carthlicum Nevski): Kaukasus un IRan.[4]
    • Triticum turgidum subsp. dicoccoides (Asch. & Graebn.) Thell.Thell. (Syn.: Triticum dicoccoides (Asch. & Graebn.) Schweinf.Schweinf.): Ööstlike Middeländsche See bet Kaukasus
    • Emmer (Triticum turgidum subsp. dicoccum (Schrank ex Schübl.) Thell.Thell., Syn.: Triticum dicoccon Schrank ex Schübl., Triticum ispahanicum Heslot, : Wild in de süüdööstlike Törkie.[4]
    • Triticum turgidum subsp. durum (Desf.) Husn.Husn., Syn.: Triticum durum Desf.): Wild in Ägypten.[4]
    • Triticum turgidum subsp. georgicum (Dekapr. & Menabde) Mackey ex Hanelt (Syn.: Triticum karamyschevii Nevski, Triticum turgidum subsp. palaeocolchicum Á. Löve & D. Löve): westliche Kaukaus.[4]
    • Triticum turgidum subsp. polonicum (L.) Thell.Thell., Syn.: Triticum polonicum L., Triticum petropavlovskyi Udachin & Migush.): Wild in Ägypten.[4]
    • Khorasan-Weten (Triticum turgidum subsp. turanicum (Jakubz.) Á.LöveÁ.Löve, Syn.: Triticum turanicum Jakubz.): Sie kommt vom nördlichen Irak zum nördlichen Iran und dem nordwestlichen China vor.[4]
    • Triticum turgidum subsp. turgidum, Syn.: Triticum jakubzineri (Udachin & Shakhm.) Udachin & Shakhm.Udachin & Shakhm.) Udachin & Shakhm., Triticum compositum L.): Wild in Syrien un Libanon.[5]
  • Triticum urartu Thumanyan ex Gandilyan: Armenien, Iran, Irak, Palästina, Kaukasus, Türkei.[4]
  • Triticum ×zhukovskyi Menabde & Ericzjan = Triticum monococcum × Triticum timopheevii; uut Georigien.

To dat Genus Triticum tellt af un an ook dat Genus Aegilops. Een paar Aarden uut den beden Geslechten hebebt sik krüüzt.

Wetensoorten in de Buerie

ännern

Aarden

ännern
  • Gemene Weten (Triticum aestivum L.) is ene hexaploide Wetenaard un de up’t wiedste verbreed Aard.
  • Spelt (Triticum aestivum subsp. spelta (L.) Thell.Thell.), ook hexaploid, besunner Brooodkoorn.
  • Tweekoorn oder Emmerweten (Triticum turgidum subsp. dicoccum (Schrank ex Schübl.) Thell.Thell.) ene tetraploide Wetenaard, de in de Historie wichtig was, man vandage nich groot van Belang is.
  • Hardweten (Triticum turgidum subsp. durum (Desf.) Husn.Husn.) is tetraploid un ook vandage noch ene wichtige Wetenaard.
  • Eenkoorn (Triticum monococcum L.) is de öldste Wetenaard in de Buerie.[6] De buut to’n groten Deel de Wetenschop för Unnersöök an, man de Aard givt dat meer un meer as Koorn in de Natuurkost för Brood un ook Beer.

Literatur

ännern
  • John Percival: The Wheat Plant, A monograph, Duckworth & Co, London, 1921
  • Olaf Christen (Hrsg.): Winterweizen. Das Handbuch für Profis. DLG-Verlag, Frankfurt am Main 2009, ISBN 978-3-7690-0719-0. 
  • Elisabeth Schiemann: Weizen, Roggen, Gerste. Systematik, Geschichte und Verwendung. Gustav Fischer, Jena 1948.
  • Wilfried Seibel (Hrsg.): Warenkunde Getreide – Inhaltsstoffe, Analytik, Reinigung, Trocknung, Lagerung, Vermarktung, Verarbeitung. Agrimedia, Bergen/Dumme 2005, ISBN 3-86037-257-2. 
  • Friedrich J. Zeller, Sai L.K. Hsam: Weizen: Grundstoff für die menschliche Ernährung und für industrielle Erzeugnisse. In: Naturwissenschaftliche Rundschau. Band 57, Nr. 8, 2004, ISSN 0028-1050, S. 413–421, Abstract.
  • Walter Erhardt, Erich Götz, Nils Bödeker, Siegmund Seybold: Der große Zander. Enzyklopädie der Pflanzennamen. Band 2.Arten und Sorten. Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2008, ISBN 978-3-8001-5406-7.
ännern
  Weizen (Triticum). Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Nawiese

ännern
  1. Tarwe, WWb: Digitale Uutgave in’n Wöördebooknett van den Trier Center for Digital Humanities, afropen den 29.05.2024, In: Westfälisches Wörterbuch (WWb) V, bearbeed van Robert Damme, 2021, Kolumn 820. Heruutgeven van de Kommission für Mundart- und Namenforschung van den Landschaftsverband Westfalen-Lippe. Kiel/Hamborg: Wachholtz Verlag . ISBN 978-3-529-04610-0 (hoogdüütsch)
  2. deutschlandfunk.de: Weizen - Geringere Ernte durch Klimaerwärmung. Afropen an’n 29. März 2022.
  3. Hans Joachim Conert: Familie Poaceae. In Gustav Hegi: Illustrierte Flora von Mitteleuropa. 3. Auflage, Band I, Teil 3, S. 830–843. Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg 1997, ISBN 3-489-52020-3.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p Rafael Govaerts (Ruutgever): World Checklist of Selected Plant Families. Triticum Royal Botanic Gardens Kew, opropen 3. September 2018.
  5. Datenbladd Triticum bei POWO = Plants of the World Online von Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew: Kew Science.
  6. Dmitry Miroshnichenko, Danila Ashin, Alexander Pushin, Sergey Dolgov: Genetic transformation of einkorn (Triticum monococcum L. ssp. monococcum L.), a diploid cultivated wheat species. In: BMC Biotechnology. Band 18, Nr. 1, 23. Oktober 2018, ISSN 1472-6750, S. 68, doi:10.1186/s12896-018-0477-3, PMID 30352590, PMC 6199808 (fre’en Vulltext).