Fryske Akademy
De Fryske Akademy (plattdüütsch Freesch Akademie) is een Instituut för den wetenschoplik Ünnersöök vun de westfreesche Spraak, Historie un Kultuur. De Akademie is 1938 grünnt worrn un sitt in de westfreesche Höövdstad Liwadden. Se is een Ünnersöökinstituut vun de Koninglijke Nederlandse Akademie der Wetenschapen un het ene wichtige Rull för westfreesche Orthografie un Wöörböker speelt.
Organisatschoon
ännernDe Fryske Akademy is ene Stiftung un het sied 2005 enen egen Upsichtsraad. De Raad sett sik uut fiev Lüden tohoop un kiekt op Besluss, de ümsett worrn sünd. De dagdäägliche Arbeid in de Fryske Akademy övernimt de Geschäftsbaas. Den Geschäftsbaas ünnerstütt een Managementteam. Ünnerdeel vun de Fryskee Akademy is Mercator Europääsch Kenniszentrum Up dat Instituut un dat Kenniszentrum arbeidt so an de 60 Minschen. De Arbeidskringen mittellt arbeid rund 300 Lüüd för de Fryske Akademy.
1919 plädeer Geert Aeilco Wumkes in ene Reed vöör de Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur för een freesche Wetenschopsakademie. De Idee het later Titus Brandsma opnamen. So dat Brandsma 1931 begünn de Grundlagen för een westfreesch Akademie uutosinnen. Twee Jaren later spreekt sik Ünnerwiesraad för ene freesche Akadmie uut, see man dat de Tied för so ene Institutschoon noch nich riep is. Na enen langen Perzess wurr de Akademie 1938 mit Stütt vun dat Prrovinziaal Bestüür upricht. Johannes Kapteyn, een Perfesser för Ooldfreesch, sett sik stark för de Akademie in. Dat Mercator Europääsche Kenniszentrum is een Ünnerdeel vun de Fryske Akademie un is 1987 op Initschativ vun de Europääsche Kommischoon grünnt worrn.
De westfreesche Spraak
ännernSieddem dat de Fryske Akademy grünnt worrn is, is dat Instituut leggt dat Instituut mit den westfreeschen Rechtschrievregels fast. 1945 besloot de Akademie de Akademystavering un enige sik 1980 op de hüdige Statenstavering. De Befoognis de westfreesche Orthografie fasttoleggen liggt man sied 1969 bi den Provinzialen Staten. De Deputeerden Staten hebbt de Befoognis de Schrievwies för frömde Wöör fasttoleggen. För alle Fragen üm de westfreesche Orthografie beraadt de Fryske Akademy man de staatliken Institutschonen.
De Fryske Akademy schrievt ook westfreesche Wöörböker un geevt de as egen Verlag ook ruut. Bekennde Publikatschonen sind dat iWurdboek fan de Fryske Taal un dat Frysk Hânwurdboek.