Genotyyp

De Genotyyp (gr. genos „Geslecht“ un typos „Afbild, Muster“) oder ok dat Arvbild vun en Organismus stellt sien nipp un nauen geneetschen Kood dor, also den individuellen Satz vun Genen, den he in’n Zellkarn in sik driggt un de togliek sien morpholoogschen un physioloogschen Phänotyyp fastleggt. De Begreep Genotyyp is 1909 vun den däänschen Genetiker Wilhelm Johannsen prägt worrn.

Beschrieven

De geneetschen Informatschonen vun de helen Zell warrt as Idiotyyp oder Idiotypus betekent. Twee Organismen, bi de sik de Genen ok blots an een Locus (also de Positschoon in’t Genom) ünnerscheedt, hebbt ünnerscheedliche Genotypen. Dat heet, de Begreep Genotyyp betütt sik op de vullstännigen Kombinatschonen vun all Allelen un Gensteden vun en Organismus. Dorgegen beschrifft de Phänotyyp de Summ vun all Markmolen vun’n Organismus, de beobacht warrt (so as Grött, Hoorfarv, Snavelform, Blödenfarv), de sik as Resultat vun de Interakschoon vun’n Genotyyp mit de Ümwelt utbillt hebbt. De Genotyyp vun en Organismus ännert sik to sien Leevtieten nich, mit Utnahm vun sünnere Unfäll as to’n Bispeel de Influss vun radioaktive Strahlen oder dör Temperaturschocks.

Woans sik en Organismus entwickelt warrt vör allen dör sien Genotyyp bestimmt. Man, dat gifft ok noch annere Fakters, so dat sik ok Organismen mit glieken Genotyyp, in jemehr Phänotypen ünnerscheden künnt. Dorför sünd epigeneetsche Vörgäng verantwoortlich. Anners seggt künnt de glieke Genen in verschedene Organismen ünnerscheedlich utdrückt wesen.

En Bispeel dorför sünd eeneiige Tweeschen. Eeneiige (monozygootsche) Tweeschen hebbt den sülven Genotyyp, vunwegen dat se dat sülve Genom in sik drägt. Liekers hebbt se nie den nipp un nau glieken Phänotyyp, ofschoonst se al teemlcih gliek wesen künnt. Dat wiest sik dorin, dat de Öllern un go’e Frünnen jümmer un to jede Tiet in de Laag sünd, jem uteneen to hollen, ok wenn annere Minschen dat swoor fallt, de lütten Ünnerscheden to marken. Butendem künnt ok eeneiige Tweeschen an jemehr Fingerafdrück kennt warrn, vunwegen dat ok de nie vullstännig gliek sünd.

Phänotyypsche Plastizität

Dat Kunzept vun de phänotyypschen Plastizität beschrifft dat Maat, mit dat de Phänotyyp vun en Organismus dör sien Genotyyp vörrutbestimmt is. Is de Weert vun de Plastizität hooch, is de Phänotyyp stark dör dat inwirken vun de Ümwelt prägt. Bi en lütte Plastizität kann de Phänotyyp dorgegen teemlich goot ut den Genotyyp vörrutbestimmt warrn – unafhangig vun de Ümwelt wiel sien Entwickeln. En hoge Plastizität kann en to’n Bispeel an de Larven vun’n Watermolch sehn: Wenn de Larven wohrnehmt, dat Rovers as Goldpeer togegen sünd, warrt de Kopp un de Steert grötter utbillt in’n Vergliek to’n Lief un de Huut warrt düsterer pigmenteert. Larven mit disse Markmolen hebbt en gröttere Wohrschienlichkeit gegen Rovers to överleven, wasst aver langsomer as annere Phänotypen.

Geneetisch Kanaliseren

Hööftartikel: Kanaliseren (Entwicklung)

In’n Gegendeel to de phänotyypschen Plastizität befaat sik dat Kunzept vun’t geneetsche Kanaliseren mit de Fraag, wo goot ut den Phänotyyp op den Genotyyp torüchslaten warrn kann. En Phänotyyp warrt as kanaliseert betekent, wenn Mutatschonen (Ännern vun’t Genom) an Markmolen vun’n Organismus blots swack fasttostellen sünd. Dat heet, en kanaliseerten Phänotyyp kann sik ut en wiete Breed vun Genotypen entwickeln. Anners rüm kann ut en kanaliseerten Phänotyyp nich veel över den Genotyyp seggt warrn. Wenn dat keen Kanaliseren gifft, hebbt dorgegen lütte Ännern vun den Genotyyp direkten Influss op den Phänotyyp, de sik entwickelt.

Weblenken

• The Genotype/Phenoytpe Distinction vun Richard Lewontin (engelsch)