Hertzsprung-Russell-Diagramm

Dat Hertzsprung-Russell-Diagramm (kort ok HR-Diagramm oder HRD) warrt in de Astronomie bruukt un wiest groff de Verdelen vun de Steerns un jemehr Entwicklen. Dorto warrt de Spektraltyyp över de afsluute Helligkeit opdragen, wat bi noog Weerten op en tyypsche lienenordige Verdelen föhrt. Dat HR-Diagramm is 1913 vun Henry Norris Russell utklamüstert worrn un baseert op Arbeiden vun Ejnar Hertzsprung.

Dat HR-Diagramm wiest, dat sik de Steerns in verschedene Rebeden opdeelt.

Tyypsche Rebeden

Hööftreeg

Hööftartikel: Hööftreeg

De meisten Steerns leegt in dat Hertzsprung-Russeldiagramm in dat Rebeet vun de Hööftreeg, de sik vun de O-Steerns mit en afsluute Helligkeit vun ruchweg Magnitude -6 bit to de M-Steerns mit en afsluute Helligkeit vun Magnitude 9-16 tütt. De Hööftreeg billt de Lüüchtkraftklass V.

Ok de Sünn is en Steern vun de Hööftreeg. Se hett de Spektralklass G2. Annere Hööftregensteerns sünd to’n Bispeel Vega (A0) oder Sirius (A1).

Resentwieg

En tweeten Twieg, de vun vele Steerns beleggt waart, geiht vun de Spektralklass G0 bit M mit afsluute Helligkeiten üm de Magnitude 0. In’n Vergliek to de Steerns op de Hööftreeg, de de glieken Spektralklassen hebbt – dat heet, se hebbt de glieken Temperaturen und Flachenhelligkeiten – wiest disse Steerns en gröttere afsluute Helligkeit un dormit en gröttere Böverflach. Se hebbt also en grötteren Dörmeter as de Hööftregensteerns un warrt as Resensteerns betekent. De Steerns vun den so nöömten Resentwieg billt de Lüüchtkraftklass III.

Annere Rebeden

Twüschen de Hööftreeg un den Resentwieg gifft dat noch de Lüüchtkraftklass IV, de vun de roren Ünnerresen besett warrt. Se leegt vun’n Dörmeter twüschen de beiden annern Steernklassen.

Över de Hööftreeg in’t Rebeet vun de Spektralklassen A5 bit G0 gifft dat links de so nöömte Hertzsprung-Lück (nich op’t Bild to sehn), en Rebeet mit bannig wenig Steerns. Dat kummt dorvun, dat de Steerns mit grote Massen blots teemlich wenig Tiet bruukt, üm sik to en Rees wieter to entwickeln. Se wesselt gau op den Resentwieg, so dat in’t Diagramm kuum Steerns in’t Rebeet vun de Hertzsprung-Lück fallt.

Blangen de Riek besette Hööftreeg un den Resentwieg gifft dat noch de hellen Resen, de de Lüüchtkraftklass II billt un de so nöömten Överresen mit de Lüüchtkraftklass I. Beide Rebeden sünd teemlich dünn aver togliek teemlich gliekmatig besett.

Ünner de Hööftreeg gifft dat wieter noch dat Rebeet vun de Ünnerdwargen, de en 1-3 mol lüttere Magnitude opwiest, un noch wieter ünnern de Grupp vun de Witten Dwargen, de op de Spektralklassen B bit G begrenzt sünd un en 8-12 mol lüttere Magnitude as de Hööftregensteerns hebbt, bi en bannig lütten Dörmeter.

Bedüden

Dat sik de Steern sop verschedene Rebeden in’t HRD kunzentreert, lett sik ut de Theorie vun’t Steernentwickeln afleiden. De Tostännen wiel de Entwicklung sünd mehr oder minner kloor vunenanner afgrenzt un finnt sik in de enkelten Rebeden in’t Diagramm wedder. Mit de Tiet ännert sik de Tostandsgrötten vun de Effektivtemperatur un de Lüüchtkraft vun en Steern in Afhangigkeit vun de Fusionsvörgang binnen den Steern. Dorbi dörlöpt jede Steern en sünnern Weg dör dat Diagramm mit ünnerscheedliche Snelligkeit. Tostännen, de vun längere Duer sünd, kamt dorüm ok fakener vör, as to’n Bispeel de Hööftregen-Phaas. Annere Tostännen sünd gau wedder vörbi un dorüm in’t Diagramm swack oder gor nich besett, as to’n Bispeel de Hertzsprung-Lück.

Över Effektivtemperaturen vun ruchweg 3000-5000 Kelvin sünd in’t HR-Diagramm keen Steern mehr to finnen. Dor liggt dat Rebeet vun de Protosteerns, de en bannig hoge Entwicklungssnelligkeit hebbt. Disse üm un bi piellieke Grenz warrt as Hayashi-Lien betekent.

As de Spektralttyp groff mit de Temperatur tosamenhangt, kann een dat HRD ok as Temperatur-Lüüchtkraft-Diagramm ansehn. Mankann an Steed vun den Spektraltyyp ok den Farvindex vun de Steerns opdrägen, de ok vun de Temperatur afhangt. Wenn een den Afstand vun en Steerngrupp oder en Steernhopen nich kennt, kann een aver ok de schienbore Helligkeit nehmen, de sik för all Liddmaten vun de Grupp üm den glieken Fakter vun de afsluuten Helligkeit ünnerscheedt. An Steed vun dat Hertzsprung-Russel-Diagramm kriggt man so en Farven-Helligkeits-Diagramm. Warrt beide Diagrammen överenanner leggt kann en dormit den Afstand vun Steernhopens rutfinnen.

Weblenken

• HRD vun de meisten bekannten Steerns (engelsch)
• Dat Hertzsprung-Russell-Diagramm un dat Maat vun de Steerns (hoochdüütsch)