Ibn Chaldūn

Ibn Chaldūn, med vullen Namen Walī ad-Dīn ʿAbd ar-Rahmān ibn Muhammad Ibn Chaldūn al-Hadramī (araabsch: ولي الدين عبد الرحمن ابن محمد ابن خلدون الحضرمي, DMG Walī ad-Dīn ʿAbd ar-Raḥmān ibn Muḥammad Ibn Ḫaldūn al-Ḥaḍramī; * 27. Mai 1332 in Tunis; † 17. März 1406 in Kairo) was een noordafrikanschen Historiker un Politiker. Ibn Chaldūn siene Maneer sotschole Konflikte to bekieken maket enne enen froen araabschen Vöörlöper för de Sotschologie.

Ibn Chaldūn ابن خلدون
Stautue van Ibn Chaldūn in Tunis
Personen-Informatschoonen
Boortsdag	27. Mai 1332
Boortsstell	Tunis
Doodsdag	17. März 1406
Doodsstell	Kairo
Kunnig för	Kitāb al-ʿIbar (Universaalhistorie) al-muqaddima (Vöörrede)
Arbeid	Historiker Politiker

Leven

Över Ibn Chaldūn sien Leven weet wi för siene Tied över de Maten veel, denn he het sülvenst ene Autobiografie schreven, med direkten Zitaten uut velen wichtigen Dokumenten över sienen Leven. Wat sien Privatleven anbelangt, vertellt he nich veel, man he schreev korte Biografien över siene Schoolmeesters un benöömt de Schriften, de he in siene Jöödtied studeert het. Ook uut siene private Korrespodenz givt dat wöördlike Zitate in de Autobiografie.

Na dat de Almohaden (1147–1269) fullen weren, beheerschen in Ibn Chaldūn siene Tied dree Dynastien den Maghreb, de jümmerto gegen enanner föchten oder versöchten de berberschen Stämme, de dat Land överfullen, aftoweren. Wat vandage Marokko is, beheerschen de Meriniden (1196–1464). In Westalgerien regeren Abdalwadiden (1236–1556) un de Hafsiden (1228–1574) beheerschen Oostalgerien, Tunesien un Kyrenaika.

Afkumst

Ibn Chaldūn kam uut ene adelige Familie, de banū chaldūn, de över Generatschonen in Carmona un Sevilla, Andalusien leve. In siene Autobiografie leid Ibn Chaldūn sienen Namen van enen araabsch-jemenitschen Stamm uut den Hadramaut af, de as de Muslime grote Dele in’n Negen Oosten un Noordafrika verövern na Andalusien up dat ibeersche Halveiland kemen. Siene Familie hadde in Andalusien vele hoge Ämter, man wanner in’n 13 Jhd., as de Reconquista begunn, na Ceuta in Noordafrika. In de Hafsidendynastie – unner dem Emir Abu Zakariya Yahya I. (1228–1249) – sitten Maten uut de Familie up politschen Posten, Ibn Chaldūn sien Vader un Grootvadder tögen sik man uut de Politik torügge un worden Maten in enen Sufi-Orden (Tarīqa).

Tied in Tunis

Ibn Chaldūn kam den 27. Mai 1332 in Tunis up de Welt. Sien Grootvader Muhammad un sien Vader weren Maten in enen Sufi-Orden. De hogen Rang, den siene Familie hadde, hulp Ibn Chaldūn bi den besten Schoolmeester, de dat to de Tied in Noordafrika gav, to leren. Ibn Chaldūn kreeg Unnnerricht to’n Koraan un in de araabsche Spraakwetenschop, de Grundlage was den Koraan uuttoleggen un för dat islaamsche Recht, uj leer över de Haditheun de islaamsche Jursitere (fiqh). De Mystiker, Mathematiker un Philosooph al-Ābilī brochte em de Mathematik, Logik un Philosophie bi, wo he sunnerlich de Warken vun Averroes, Avicenna, Rhazes un at-Tūsī bi studeert het.

Mit 17 Jaren bleven beide Öllern dood, as de Swarte Dood in Noordafrika, Europa un den Negen Oosten uutbreide. Ook vele Fründe un Schoolmester bleven dood. Sien öllsten Broder Muhammad stund nu de Familie boven an.

So as Familientraditschon was, eer dat sien Grootvadder sik in enen Sufi-Orden torüügtogen hadde, streev Ibn Chaldun na enen Posten in de Poltik. De unruhige politsche Lage in’n Maghreb dunntomalen vör Ogen, heet dat för Ibn Chaldūn een Evenwicht to finnen: Bünne un Allianzen knüppen, man ook to de rechte Tied wedder upseggen, dat he sülvenst nich mit de Heerschers, de man korte Tied an de Macht weren, unnergeit. Na dat he uutbild was, kreeg de Baantje as de Sekretär för den hafsidschen Sultan Abu Ishaq Ibrahim II. al-Mustansir.

An’n Merinidenhoff in Fès

1354 reep de Meriniden-Heerscher Abū ʿInān Fāris em an sienen Hoff in Fès. In de Tied leev un arbeide Ibn Chaldūn in de driekte Naverschop to de Madrasa Bū ʿInānīya – vanddag in de Straat at-Tal’a l-kbira – de för een vun de schöönsten Buwarken in de marokaansche Architektuur geld. As he twintig Jaren oold was, kreeg he de Positschoon as kātib al-ʿalāma ( araabsch: كاتب العلامة‎ ) in de Kanlzlie vun Ibn Tafrāgīn. De Upgave vun den kātib al-ʿalāma was, in kunstvullle Kalligrafie de Breevkopp för offitschele Dokumente to schrieven. De Merinidenheerscher Abu Inan gav em later den Posten as Schriever för königlich Proklamtschonen, doch dat kunn Ibn Chaldūn nich afwennen, gegen sien Arbeidgever Intrigen to smeden. So keem dat, dat de 25 Jare ole Ibn Chaldūn 1357 22 Maanden Tied in’n Lock satt. Eerst na Abu Inan sienen Dood 1358 keem he wedder free. Ibn Chaldun verswoor sik tohoop mit Abu Salim gegen den niegen Heerscher, sodat Abu Salim 1359 an de Macht keem un Ibn Chaldun de Bbantje as Staatsekretär (araabsch: كاتب السر والتوقيع والانشاء‎ katibu s-sirr wa-t-tauqi' wal-inscha', DMG kātibu ʾs-sirri wa-ʾt-tauqīʿ wa-ʾl-inšāʾ) kreeg. Ibn Chaldūn bericht, dat he in sine Teid an’n Merinidenhof de Dochter vun enen Minister frie’e un Kinner hadde.

An’n Nasridenhov in Granada

Na dat Amar Ibn Abd Allah, de een Fründ vun Ibn Chaldūn, den vörigen Heerscher Abu Salim stört hadde, kreeg he man kenen wichtigen politschen Posten. Amar kunn ook afwennen, dat Ibn Chaldūn – sien politsch Fiengefööl un achtertücksch Speel, kenn Amar ja good uut egen Beleven – sik mit den Abdalwididen in Tlemcen verbünne. Ibn Chaldūn besloot wegen den Uutsichten up enen beter politschen Posten, in’n Harvst 1362 na Granada to trecken.

De nasridsche Emir vun Granada Muhamamd V. heet em wellkomen un övergeev Ibn Chaldūn 1364 denUpdrag för ene diplomaatsche Misschoon. He solle mit den König vun Kastilien, Pedro den Grusigen, enen Fredensverdag sluten, wat he ook torecht kreeg. As Pedro enne anboden hadde, dat he den spaanschen Besitt, den siene Familie maal in Andalusien hadde, torügge kriegenun an’n kastilschen Hove blieven solle, sloog he dat fründlik af.

In Grenada gav dat för Ibn Chaldūn man nu enen Weddstired üme de Gunst vun’n Sultan mit de Wesir vun Muhammad, Ibn al-Chaṭīb, de argwöönsch up de enge Fründschop vun Ibn Chaldūn un Mohammad V. keek. Ibn Chaldūn versochte, den jungen Muhammad na sienen Ideaalbild för enen Heerscher to formen, een Waagspeel, dat Ibn al-Chaṭīb as onklook bekeek, wiels so de Freden in’t Land in Gefaar was  –  de Verloop vun de Historie geev siene Sicht ook recht. Ibn al-Chaṭīb het Ibn Chaldūn tolest wedder na Noordafrika torüggschickt, Ibn al-Chatīb wurr later vun Mohamad V. hinricht. In siene Autobiografie vertellt Ibn Chaldūn nich veel över den Konflikt met Ibn-al Chaṭīb un siene Rückkeer na Noordafrika. De Orientalist Muhsin Mahdi leggt dat so uut, dat sik Ibn Chaldūn instaan musste, dat he sik bi Mohhamd V. verkeken hadde un de den Heerscher falsch beoordeelt het.

Hoge politsche Ämter

Wedder in Noordafrika, nam Ibn Chaldūn den Posten as Premierminster för den hafidschen Sultan Abū ʿAbdallāh in Bougie an. In de Tied fällt de eventüürlike Updrag bi den Berberstämmen Stüren intodrieven. Na Abū ʿAbdallāh sienen Dood 1366 wessel he noch eenmal de Sieden un schloot sik den Heerscher vun Constantine, Abū l-ʿAbbās, an. Van 1372 bet 137 leev he wedder bi den Meriniden in Fès.

Ibn Chaldūn sien politsch Talent, sunnerlik in’n Ümgang mit den Berberstämmen, maak em fraagt bi den Heerschers in’n Maghreb. He sülvenst was mööd, jümerto de Sieden to wesseln. As Abū Hammū, de Abdalwadidensultaan von Tlemcen, enne up ene Misschoon na de Dawawida-Stämmen uutsend hadde, sochte Ibn Chaldūn Toflucht bi den berberschen Stamm Aulad ʿArīf. Hier leev he dree Jaren lang (1375–1379) vun’n Berbers beschuult, in’n Fort Qalʿat Ibn Salāma bi Oran. In de Tied daar schreev he ook de Muqaddima, de Vöörrede för siene Welthistorie, de he schreven wolle. Dat Wark to Enne to bringen, hadde he daar bi de Berbers man nich de nödige Literatuur.

Daarümme kam Ibn Chaldūn 1378 na Tunis torüg un arbeide daar an sienen Historienbook, de Kitāb al-ʿibar, wieder. Abū l-ʿAbbās, de nu Tunis veröver hadde, twievel, dat Ibn Chaldūn rechtschapen un tru is. Mit de Exküse ene Pilgerfaart na Mekka to maken – een Ansinnen, dat keen islaamsche Heerscher afslaan kunn – kreeg Ibn Chaldūn 1382 Verlööv, dat he Tunis verlaten kunn un segel na Alexandria.

Letste Jaren in Kairo

In Ägypten, wo Ibn Chaldūn de Rest vun sien Leven tobrochte, kunn he sik nich heel uut de Politik ruutholen. 1283 het de Sultan Barqūq enne to’n Perfesser an de Qamhiyya-Madrasa beropen unenne de böversten mālikitschen Qadi maakt. De veer muslimschen Rechtsscholen, de Hanafiten, Mālikiten, Schāfiʿiten un Hanbaliten, hadden je egen Qadis, wat böverste Richter sind. Ibn Chadlūn höör to de mālikitschen Rechtschole, de in Westafrika wird verbreid was. Wegen sienen refomerschen Ideen, kreeg he man Probleme up den Posten un gav dat Amt al binnen een Jaar wedder up.

Dat he dat Amt upgeven het, mag ook wegen den swaren Schicksalsslag, den he dregen mosste, sien. Dat Schipp, dat siene Familie na Kairo bringen solle, is vör de Küste vun Alexandria sunken; Ibn Chaldūn het siene Fru un siene Kinner, twee Söhne uurbenomen, verloren. Nu dat he sienen Amt as Qadi upgeven hadde, was siene Positschoon an’n Hoff unseker un he toog sik up en Landgood in de Oase al-Fayyūm torügge. 1287 besloot he na Mekka to pilgern, wo he ook Tied in den Bökerien tobrochte.

As he in’n Mai 1388 torügge keem, arbeide he as Schoolmeester in verscheden Madrasas van Kairo. An’n Hove was he een Tied lang in Ungnade fullen; he hadde in enen Upstand gegen Barqūq – unner Druck – tohoop mit anner Juristen uut Kairo een Rechtsgoodachten (Fatwa) gegen Barqūq ruutgeven. Later hebbt Ibn Chaldūn un Barqūq wedder beter mit ennanner konnt un he kreeg noch een Maal de Positschoon as malikitschen Qadi. Sessmaal kreeg Ibn Chaldūn dat Baantje anboden, man dat Amt het he uut verscheden Grünnen nie lange beholen konnt.

As Barqūq sienen Soon Faradsch den Throon besteeg, nam Ibn Chaldūn an enen Feldtog gegen den Veröverer Timur deel, de togange was up Damaskus to marscheren. De nu al 70 Jare ole Ibn Chaldūn woll egens in Ägypten blieven, man nam denn doch an de militäärsche Kampangne deel. As de Heerscher Faradsch to Oren kreeg, dat Geegners in Ägypten siene Afwesenheid bruken wilt un enen Upstand anböten wilt, toog de junger Heerscher mit sienen Raadgevers un Offzeren na Ägypten torügge. Ibn Chaldūn bleev in de belagerte Stad Damakus.

Dat Drepen mit TImur in’n Dezember 1400, vertellt Ibn Chaldūn in siene Autobiografie detailriek. De Börger van Damaskus wollen Timur üm Gnade för de Stadt beden. De Drepen un Gespreke strecken sik över twee Weken Tied un de beiden befaten sik mit velen verscheden Themen. Timur wull sunnerlich veel över de Länner in’n Maghreb weten, so dat Ibn Chaldūn enne enen langen Bericht schreev, den he Timur in ene töörksche Sprake översett gav.

Ibn Chaldun kam Midde März 1401 na Kairo torügge. De tokomen fiev Jare brochte he in Kario to un schreev siene Autobiografie un siene Universaalhistorie to Enne. He arbeide as Richter un Schoolmester. He bleev den 17. März 1406 dood, enen Maand, na dat he dat sesste Maal up den Posten as Qadi beropen worrn was.

Wark

Anners as de meestern araabschen Wetenschoper het Ibn Chaldūn siene Universalhistorie, de Kitāb al-ʿibar, uutbenomen nich vele Warken affaat. Wat upfällt is, dat Ibn Chaldūn anner Warken gaar nich in siene Autobiografie benöömt. Dat maakt de Wetenschop denken, dat Ibn Chaldūn sik as enen Historiker seeg un alleen as de Schriever van den Kitāb al-ʿibar bekannt sien woll. Uut anner Borns kennt wi man ook Warken.

Lubāb al-muḥaṣṣal

Titelblad van den Autograaf: Lubab al-muhassal

Sien eerst Book Lubāb al-muḥaṣṣal fī uṣūli d-dīn („De Quintessenz van den 'Resümee' van deTheologie“) is een Kommentar to de Theologie van Faḫr ad-Dīn ar-Rāzī, dat he mit 19 Jaren unner Upsicht van sienen Schoolmeester al-Ābilī in Tunis affaat. Dat Autograaf uut’n Jaar 1351liggt in de Bökerie Escorial. Een Wark över den Sufismus ( araabsch: شفاء السائل‎ schifa' as-sa’il, DMG šifāʾu ʾs-sāʾil, „Dat Heleb van den Söker“) schreev he üm 1373 in Fès. In siene Tied in Fės un Granada twischen 1351 un 1364 schreev he Kommentare to Warken över Logik an’n Hoff van Abū Sālim, den Sultan van Marokko (ʿAllaqa li-s-sulṭān) – so bericht de andaluusche Historiker Ibn al-Chaṭīb († 1374). Dat Wark is nich nableven un Ibn Chaldūn benöömt de Schrift ook in sienen al-Ta’rif nich. De Kommentare weren villicht alleen Anmarksels för dat Logikstudium.

Autobiografie

Siene Autobiografie heet met vullen Titel: At-taʿrīf bi-bni Ḫaldūn wa-riḥlati-hi ġarban wa-šarqan („De Vöörstellen van Ibn Chaldūn un sine Reise in’n Westen un in’n Oosten“). Muḥammad ibn Tāwīt at-Tandschī het dat Wark 1951 ruutgeven.

Schriften

• ʿAbd-ar-Raḥmān Ibn-Ḫaldūn: Kitāb al-ʿIbar wa-dīwān al-mubtadaʾ wa-'l-ḫabar fī aiyām al-ʿarab wa-'l-ʿaǧam wa-'l-barbar wa-man ʿāṣarahum min ḏawi 's-sulṭān al-akbar. Einschl. der Muqaddima und der Autobiografie (at-Taʿrīf) auf Basis der vom Autor selbst bearbeiteten Handschriften unter Leitung von Ibrāhīm Šabbūḥ in 14 Bänden ruutgeven Dār al-Qairawān, Tūnis 2006–2013, ISBN 978-9973-10-232-4 bis ISBN 978-9973-896-15-5.

• Ibn Chaldun: Die Muqaddima: Betrachtungen zur Weltgeschichte. Übertragen und mit einer Einführung von Alma Giese unter Mitwirkung von Wolfhart Heinrichs. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-62237-3.
• Ibn Chaldūn: Buch der Beispiele. Die Einführung. Übersetzt und eingeleitet von Mathias Pätzold. Reclam, Leipzig 1992, ISBN 3-379-01440-0.

• Ibn Chaldun: Ausgewählte Abschnitte aus der Muqaddima. Hrsg. und übersetzt von Annemarie Schimmel. Mohr, Tübingen 1951, DNB 452187591.
• Ibn Khaldûn: Le Livre des Exemples. Tome I. Autobiographie Muquaddima. Hrsg., übers. und mit Anmerkungen versehen von Abdesselam Cheddadi. Gallimard, Paris 2002, ISBN 2-07-011425-2
• Ibn Khaldûn: The Muqaddimah. An Introduction to History. Hrsg., übers. und mit Anmerkungen versehen von Franz Rosenthal. 3 Bde. Bollingen, New York 1958, 1986, ISBN 0-7100-0195-9 . Im Internet (kpl.): THE MUQADDIMAH, translated by Franz Rosenthal (engl.)

• Ibn Chaldūn: al-Ta’rîf bi-ibn Khaldûn wa-rihlatihi gharban wa-sharqan. Hrsg. von Muhammad ibn Tâwît al-Tanjî. al-Qahirah, Kairo 1951 (Autobiografie).
• Ibn Chaldūn: Le Voyage d’Occident et d’Orient. Hrsg. und übersetzt von Abdesselam Cheddadi. Sindbad, Paris 1980, 1995, ISBN 2-7274-3497-9

Literatuur

• Jim Al-Khalili: Im Haus der Weisheit. Die arabischen Wissenschaften als Fundament unserer Kultur. S. Fischer, Frankfort an’n Main 2011, ISBN 978-3-10-000424-6, S. 364 ff. (Jan-Hendryk de Boer: Rezenschoon).
• Mohammed Kamil Ayad: Die Geschichts- und Gesellschaftslehre Ibn Haldūns (= Forschungen zur Geschichts- und Gesellschaftslehre. Band 2). J. G. Cotta’sche Buchh. Nachf., Stuttgart/Berlin 1930 (Dissertatschoon). 
• Fuad Baali: The Science of Human Social Organization. Conflicting Views on Ibn Khaldun’s (1332–1406) Ilm Al-Umran. Edwin Mellen Press, Lewiston NY 2005, ISBN 0-7734-6279-1 (Literatuuröverblick). 
• Carl Brockelmann: Geschichte der arabischen Litteratur. Band 2. Brill, Leiden 1949, S. 314–317. 
• Walter Joseph Fischel: Ibn Khaldūn in Egypt. His Public Functions and His Historical Research, 1382–1406. A Study in Islamic Historiography. University of California Press, Berkeley 1967 (Biografie un Bibliografie). 
• Ernest Gellner: Bedingungen der Freiheit. Die Zivilgesellschaft und ihre Rivalen. Klett-Cotta, Stuttgart 1995, S. 24 ff. 
• Robert Irwin: Ibn Chaldun. An Intellectual Biography. Princeton University Press, Princeton 2019.
• Muhsin Mahdi: Ibn Khaldûn’s Philosophy of History. A Study in the Philosophic Foundation of the Science of Culture. Allen and Unwin, London 1957, ISBN 0-226-50183-3 (University Press, Chicago 1964 / 1971). 
• Muhammad Mahmud Rabi': The political theory of Ibn Chaldun. Leiden 1967.
• Róbert Simon: Ibn Khaldūn. History as Science and the Patrimonial Empire. Akadémiai Kiadó, Budapest 2002, ISBN 963-05-7934-0. 
• M. Talbi: Ibn Chaldun. In: The Encyclopaedia of Islam. New Edition, Band III, S. 825–831.
• Mohammed Talbi: Ibn Chaldun et le sens de l’histoire. In: Studia Islamica. Band 26, 1967, ISSN 0585-5292, S. 73–148.
• Biblioteca de al-Andalus. Enciclopedia de la cultura andalusí, Band 3. Fundación Ibn Tufayl de Estudios Árabes, Almería 2004, ISBN 84-934026-1-3, S. 578–597.

Nettverwiese

Ibn Chaldūn. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Ibn Chaldūn.

Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „Ibn Chaldun“ (hoochdüütsch).