Ingväoonsche Spraken

As Ingväoonsche Spraken, egentlich Ingävoonsche Spraken, hüdigendags in Düütschland ok Noordseegermaansche Spraken, warrt de olen Spraken rund üm de süüdlich un westlich Noordsee tosamenfaat. Dor höört Ooldsassisch, Ooldfreesch un Angelsassisch to.

Tostannkamen vun den Begreep

De Begreep kümmt vun den olen Tacitus, de vun de Ingaevones schreven harr, wat de nördlichst vun de dree germaanschen Grootstämm weer. (De annern weren de Hermiones un de Istaevones.)

Tacitus schrifft: Celebrant carminibus antiquis, quod unum apud illos memoriae et annalium genus est, Tuistonem deum terra editum. Ei filium Mannum, originem gentis conditoremque, Manno tris filios adsignant, e quorum nominibus proximi Oceano Ingaevones, medii Herminones, ceteri Istaevones vocentur., wat heet: Se fiert mit olen Sang, wat bi se de enigste Oort vun dat Erinnern un Överkamen is, dat de Eer den Gott Tuisto rutbröcht harr. Em sien Söhn Mannus, weer Grundlegger un Oorsprung vun ehr Slecht, den Mannus schrievt se dree Söhns to, un ut den ehrn Naam warrn de Germanen, de an dichtesten bi den Ozean sünd, Ingaevones naamt, de middleren Hermiones un de annern Istaevones.

Al bi den röömschen Schriever Plinius de Öller gifft dat en Henwies op de Ingväonens. He schrifft vun de Ingvaeones un dat dor de Kimbern un Teutonen tohöört.

Vun dor keem dat to de Vörstellen, dat an de Noordsee de Ingvaeones seten harrn un dat dorto de Fresen, de Kimbern, de Teutonen, de Sassen, de Angeln, de Jüten un de Chaucen tohöörn deen. En Deel, sünnerlich de Angeln, de Sassen, de Jüten un ok Freesen sünd denn to dat Enn vun dat Römsche Riek na Britannien seilt, un weern denn dor to de Angelsassen tosamenfaat.

Wegen dat Plinius un Tacitus en ünnerscheedlich Schrievwies bruukt harrn, heet dat hüüt ok noch mal Ingväonen (na Plinius) un mal Ingävonen (na Tacitus).

Kennteken

Welke vun de Germanisten snackt vun Ingväonismen, dat sünd Markmale de düsse Spraken gemeen hebbt:

Luudschuven

De Ingväonschen Spraken hebbt dat twete Luudschuven nich mitmaakt. So as de Noordgermanschen Spraken, aver anners as de Hoochdüütsche Dialekten.

• d bleev d / th un nich t: Vadder, father, vader (Neddersassisch, Engelsch, Nedderlandsch)
• p bleev p un nich pf: Pund, pound, pond;
• p bleev p un nich f: slapen, sleep, slapen; apen, open, open
• t bleev t un nich ss/z: Water, water, water; Foot, foot, voet; Tiet, tide, tijd (Dat Engelsch tide oorsprunglich dee Tiet menen, dat nu op Nieengelsch time heet. Tide nu meent Tiden, dat sülvst op Plattdüütsch mit desülve Wurtel maakt warrt)
• k bleev k un nich ch: ick, I, ik; week, weak, week; Week, week, week; Book, book, boek

Anner Ingväonismen

Denn warrt as Ingväonismen naamt:

• Ersatzdehnen: fief, five, vijf (Hoochdüütsch: fünf)
• keen t bi de drütte Person Singular vun wesen: is, is, is
• keen r bi de drütte Person Mehrtall vun dat Personalpronomen: wi, we, wij/we
• Personalpronomen drütte Person Singular: he, he, hij
• keen Ünnerscheed twüschen Dativ un Akkusativ
• anner Hülpsverb för dat Futur: Ick schall - I shall - Ik zal un nich Ich werde
• Zetatismus (Wessel van K- in S-, Tj- of Sch-) so in Engelsch cherry of Freesch tjirke
• Fraagwoord: Wo?, How?, Hoe? un nich Wie? (Oorsprunglich dee Plattdüütsch ook en H-Woort för dat Wo? kennen, wat Hu? oder Ho? weer. Hoochdüütsch Wie? is verwandt mit Engelsch Why?, dat op Hoochdüütsch Warum? heet)

Plattdüütsch un Engelsch hangt bi dat Partizip Perfekt eng tosamen: dat warrt ahn „ge-“ maakt, so as in de Skandinaavschen Spraken: Ick heff seggt = I have said. Anners dat Nedderlannsche, de Hooch- un Bavendüütschen Dialekten un welke vun de süüdlichen Dialekten vun dat Plattdüütsch, de an dat Hoochdüütsch angrenzt (Süüdwestkant vun Westfalen, Delen vun Hessen un Brannenborg, Prüßen), de dat mit „ge-“ maakt (Ik hebb gezeggt för Hoochdüütsch ich habe gesagt).

Dorbi mutt seggt warrn, dat dat Rutbilden vun en Noordseegermaansche Spraakgrupp en Prozess weer. As de Angelsassen na Brittanien seilt sünd, harrn se noch Reste van dat Partizip mit ge- mitbrocht. Ingväonismen wassen in't Sassische fröher mehr as hüüt to finnen, so finnt man noch Reste van Zetatismus bi dat Woord "Zever" tegen Hoochdüütsch "Käfer". Op de annere Kant sünd dor ook in welke vun de Noordschen Spraken Sporen, de as Ingväonismen schient: Fraag mit "Hur" (Wo?) of Zetatismus in Sweedsch, Nasalutfall in "oss" (us gegen Düütsch uns) of in "Gås" (Goos gegen Düütsch Gans).

Kritik

Dat Konzept vun de Ingväonschen Spraken is ünner Stried in de Wetenschop. Kloor is, dat de Syntax vun Nedderlannsch un Neddersassisch mehr mit dat Hoochdüütsche gemeen hett as mit dat Engelsche un Freesche.

Bi all dat Överleggen, woans de Spraken tosamenhangt, mutt jümmers an dacht warrn, dat dor all de Tiet bannig veel Kontakt weer. De Franzosen harrn vun 1066 op dat Engelsche inwarkt, un in de Franzosentiet ok op dat Plattdüütsche. Middelnedderdüütsch weer de Spraak vun de Hanse un dorvun is en Slag bi de skandinaavschen Spraken hangen bleven. De Dänen harrn Sleswig un Holsteen ünner sik, de Sweden harrn dat Rebeet twüschen Elv un Werser un ok Pommern besett. Dat geev wedder skandinaavschen Inwarken op dat Noordneddersassische. Plattdüütsche Seilers weern in de britische Marine togang un bröchen Wöör hen un trüch.

De histoorsche Quellenlaag is nich so doll. Dat fangt mehrst in dat Middelöller an. Indirekt is aver kloor, dat dat Ooltnedderfranksche wieder weg vun dat Ooltsassische weer as Ooltsassisch vun dat Angelsassisch. Dat markt wi doran, dat dat to de Tiet vun Karl den Groten mehrst allens angelsassische Missionaren weern, de na Sassen güngen to dat Missioneren. Franken weern dor mehrst nich dorbi. Un dat Ooltsassisch weer ok dicht bi de olen Skandinaavschen Spraken. Dorüm harr de Hillige Ansgar, de en Franke weer, ok toeerst Sassisch lehrn müsst (in't Klooster Corvey). Dat harr blots Sinn maakt, wenn Sassisch un de Skandinaavschen Spraken dichter bienanner weern as to dat Nedderfranksche.

Friedrich Maurer hett nawiesen, dat dat in't fröe Middelolder ook Ingväonismen in söödgermaansche (dütske) Dialekte geev. He meent dat harr to doon met ole Hannelswege. So kann man sik vörstellen, dat dat een noordseegermaansch Zentrum geev, wat över Hannel na Noord un Sööd een Tied lang utstraalt hett. Welke Talen hebbt ook later noch ünner de Inflood van wesseln Siden staan. Wat dat wiss neet geev was een ingväonisch Urspraak. Man de Forschers gaht dörvun ut, dat sik de Ooldangelsassen un de Ooldsassen verstahn kunnen un jemehr Spraken so dicht bienanner weern, dat se kuum Kommunkatschoonsproblemen harrn.

Weblenks

• Cornelius Tacitus: DE ORIGINE ET SITU GERMANORUM (latiensch)
• Ingvaeonic (engelsch)