Mundwarktüüch

Mundwarktüüch heet bi de Liddfööt de Leden, de bi dat Freten bruukt weert. Dat sünd sünnerlich vörmolige Extremitäten, de mit de Tiet in de Evolutschoon ümwannelt wurrn sünd to düssen Bruuk.

Mundwarktüüch bi verscheden Liddfööt

Bi de verscheden Gruppen vun de Liddfööt seht de Mundwarktüüch faken ganz ünnerscheedlich ut un weert ok för ganz ünnerscheedliche Saken bruukt.

Stummelfööt

Bi de Stummelfööt (Onychophora) gifft dat keen Extremitäten, de to Mundwarktüüch ümwannelt wurrn sünd. An de Keven dreegt düsse Deerter veelehr scharpe Mundhakens, de se rögen könnt, man de weert nich as Mundwarktüüch in'n egentlichen Sinn ankeken.

Keevklauendregers

To de Keevklauendregers (Chelicerata) höört de Spinnen un de Mieten mit to. Se dreegt an dat eerste Segment vun'n Kopp keen Extremitäten (bi Kreeften un Tracheendeerter sitt dor de eersten Antennen an). Man de Extremitäten vun dat tweete Koppsegment sünd to Keevklauen (Chelicere) ümwannelt. De weert bi veel Gruppen vun de Keevklauendregers as Mundwarktüüch bruukt. Bi en Reeg vun Gruppen vun Mieten sünd ok noch de Extremitäten vun dat drüdde Koppsegment ümwannelt un heet denn Pedipalpen un weert as Mundwarktüüch bruukt.

Kreeften

Bi de Kreeften (Crustacea) sitt de Antennen up de eersten beiden Koppsegmenten. As bi de annern „Mandibeldeerter“ (dor sünd de Kreeften un de Tracheendeerter mit tohopenfaat), is de ünnere Deel vun en vörmolig Been an dat drüdde Koppsegment mit de Evolutschoon to en dannige „Kaulaad“ (Ünnerkeven, ok Mandibeln nömmt) ümwannelt wurrn. De Rest vun dat vömolige Been fehlt. Ok de beiden annern Extremitätenpaaren sünd in Mundwarktüüch ümwannelt wurrn un weert „Böverkeven“ (Maxillen) nömmt. Bi verscheden Aarden vun de Kreeften weert noch annere Extremitäten as Mundwarktüüch bruukt. De hefft denn den Naam vun „Böverkevenfööt“ oder „Maxillipeden“. Vunwegen de ünnerscheedliche Aart vun Leven un Freten bi de Kreeften sünd denn düsse Mundwarktüüch ünnerscheedlich utpräägt.

Tracheendeerter

Mundwarktüüg bi Insekten
lr: Böverlipp (Labrum) md: Ünnerkeven (Mandibel) mx: Böverkeven (Maxille) lb: Ünnerlipp (Labium)
(A) Kau-Biet-Typ (Haupeer)  (B) Leck-Suug-Typ (Honnigimmen)  (C) Suugrüssel (Bottervagels)  (D) Steek-Typ (Steekmuggen) 

De Mundwarktüüch vun de Tracheendeerter (Tracheata, dat sünd de Sessfööt mit de Insekten un de Dusendfööt) sünd in'n Groten un Ganzen mit de Kreeften ehre Mundwarktüüch övereen. Bloß de de tweeten Maxillen sünd tohopenwussen un formt so de Ünnerlipp. Se slutt denn Mund na achtern to af. Annere „Böverkevenfööt“ gifft dat bi de Tracheendeerter nich. Mank düsse Deerter gifft dat avers en grote Reeg vun unnerscheedliche Mundwarktüüch, je nadem, wo se leven un wat se freten doot.

De oorsprüngliche Typ mit de Ünner- un Böverkeven as grote „Kauladen“ warrt as „Kau-Biet-Typ“ betekent. Bi düssen Typ weert de Mundwarktüüch to'n Griepen un Lütt maken vun dat Freten bruukt. Düssen Typ gifft dat bi verscheden Formen vun de Dusendfööt, man ok bi de grote Mehrheit vun de Insekten. Man bi de Insekten kaamt ok annere Formen vör. Dor sünd de Ünner- un Böverkeven ümwannelt in den Suugrüssel bi den „Leck-Suug-Typ“ un in Steekbösten oder en Aart vun Tung bi den „Steek-Suug-Typ“.

Bi de Sackkeven (Entognatha, dat sünd de Dubbelsteerten, Beengrabbelers un Springsteerten) liggt de Mundwarktüüch binnen en sünnerlich utformte Tasch, bi de annern Tracheendeerter liggt se free. Hen un wenn könnt de Mundwarktüüch avers ok entbreken, as bi utwussen Haft (Ephemeroptera).