Quicksylver (Schriefwies)

Quicksylver (vaken afkört QS) is ene schryfwyse voer de platduidske sprake, de den teel navolget, de olden Hanse-schryfwysen wêder uplêven te laten un darby alle dialecten under sik schriftspraaklyk lichte verstendlyk te maken.

Schryfregels:

1. Kortvocalen

Kortvocalen sind altyd mid <a> (umlaut <e>),<e>, <i>, <o> (umlaut <ö>) un <u> (umlaut <ü>) beteked. De consonanten sind bloots twisken sylven dubbeld; exempel: swemmen, he swemt; de kat, de katten

Ene endsündering is dat suffix -lyk, dat korten vocal heft, man lykers mid langen schrêven werd, wyldat traditie weer (as vandage noch by nêderlandisk -lijk).

2. Langvocalen

Principallyk gild, as in de nêderlandiske sprake or de Saß-schryfwyse, dat de langvocalen a, e un o in ene ôpen sylve eenmaal un in ene slôten sylve twys schrêven sind.

Uetnômen sind bedoond up e-enden-wörde, desse hewet e dubbeld; exempel: de see, dat vee (afseen van he, se, te, we; eerste beide sind bloots mid sunderen nadruck dubbeld)

Mee uetnômen sind wörde mid historisken *ai + i-umlaut – lued (ē3), desse sind as <ei> schrêven; exempel: klein, reise, seize

Ook uetnômen is o- volged van -ld; exempel: old, volde, holden

Wichtig: Anders as in nêderlandisk sind de vocalen in slôten sylve, de up -rd or -rn volged sind, eenmaal; exempel: word, perd, ard

De anderen langvocalen volget de verdubbelregel nicht:

Lang u is altyd darsteld mid <ue>, umlaut <ui>; exempel: brueken, uet, huiden, huiser

Uetnômen is: us, flecteerd ues-

Lang i is altyd darsteld mid <y>; exempel: ny, hyr, ysen

Lang o-umlaut is altyd darsteld mid <oe>; exempel: boeme, voete

Of de wordstam up enen vocal uetgaan deit, werd <ue> te <uw>, umlaut <üw>, un <o> werd <ow>, umlaut blift <oe>.

Exempels: kow, strow, schow, bruwen, trüwe

Uetnômen sind: nu, du, ju (flecteerd juw-), wo, to, so

Üm meer langvocalen differenceren te kôenen, kan een moodwillings é, è, ó un óe brueken. By é primeer voer /ai/ un by ó voer /au/; exempel: suidwestveelsk heft /faut/ un /brout/, des schryvet se vóót un brood, in oostwestveelsk sprickt een /fout/ un /braut/, des schryvet man voot un bróód.

3. Hiat

Üm en extra phonem van uw, üw, ow te verschelen, schrift een <ouw> or <auw>. De allene verscheel tüsken <ouw> un <auw> is historiske schryving (blauw vs. houwen).  De umlaut van <ouw> un <auw> is <euw>; vaken gift it pare as vreuwen vs. vrouwen or heuw vs. houw.

Hyrenbôven gift it noch <oey>, üm en wyder phonem te differenceren un oe verbinden te kôenen; exempel: bloeyen, koeye (koe)

Darto kômet <ay> un <oy>, de vaken up den lyken ölderen lued terügge gaat; exempel: mayen, drayen, royen, moy

By dialecten mid de Hiattilgung, as exempel westveelsk or oostveelsk, kan een ook -gg- or -w- insetten; so werd vrouw (vruw) te vrugge, bloeyen werd te blöggen, bouwen te bowen etc.

4. Olde ôpene kortvocalen

De 8 ordsprünglyken oldsassisken ôpenen kortvocalen wörden dênen in de middelsassiske tyd un sind underscheedlyk tehoopvallen. Mid moodwillings insetten diacritica kan man desse brêkingen verschelen, man wichtig is it, dat een desse tekens nich verdubbeln kan, ook ane diacritica; exempel: gel/gêl; meer vs. mer/mêr

Tabelle mid den sundertekens un êren oldsassisken [entsprechungen]:

olden kortvocal	Quicksylver (westveelsk)	Quicksylver (nordersk)	exempel	comment
a	â	a	dâl, daal	â werd nicht dubbeld in westveelsk
a-umlaut	ê	ê	drêgen	voer r+consonant <ä>, nordersk <a>
e	ê	ê	êten, bärg, barg
i	ë	ê	gëven, gêven	-
o	ò	ô	òpen, ôpen
o-umlaut	òe	ôe	òevel, ôevel
u	ô	ô	kômen
u-umlaut	ôe	ôe	kôeke

Nettverwiese

• Webstede vun de Schreivwiese sassen.land