Stünn
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Stünn (Mehrdüdig Begreep).
| Eenheit | |
|---|---|
| Norm | ISO 1000, DIN 1301 |
| Naam | Stünn |
| Grött | Tiet, Tietspann |
| Eenheitenteken | h |
| Formelteken | t, T, τ |
| in SI-Eenheiten | 1 h = 3.600 s |
| nöömt na | lat.: hora „de Stünn“ |
As en Stünn oder de Stunn warrt de veeruntwintigste Deel vun en Dag betekent. Dat is dormit en Tieteenheit.
Dat latiensch Woort för Stünn is hora. Dorvun leeidt sik dat Eenheitenteken „h“ af. Faken warrt dat ok hoochstellt schreven („h“), wat woll begäng is aver nich na de Norm tolaten.
De Stunn in’t SI-System
ännernDe Stünn is en Eenheit vun de Tiet. As gesettlich Maateenheit dröff se blangen de SI-Eenheit Sekunn bruukt warrn. Bi wetenschopplich Bereken is dat nödig, de Tiet eerstmol in Sekunnen ümtoreken, wieldat de Stünn nich dezimal ünnerdeelt is. Dorbi gellt:
- 1 Stünn = 60 Minuuten = 3.600 Sekunnen
Vundaag kann de Tiet mit de Atomklocken bannig nipp un nau meten warrn. Wieldat nu aver de Tietspann vun nipp un nau een Eerdrotatschoon, wat na Definitschoon jüst een Dag is, nich jümmer konstant verlopen deit, warrt de Stünn nu nee över de Sekunn defineert. De Atomtiet warrt denn mit de astronommschen Universaltiet afgleken un verbunnen.
Stünnentellen
ännern
In de Historie sünd verscheden Oorden vun’t Stünnentellen anwennt worrn:
- Bi de babyloonsch Stünnentellen (greeksch Stünnen) güng dat Tellen mit den Sünnopgang los as Anfang vun de eersten Stünn.
- Bi de italiensch Stünnentellen (ok bööhmsch oder Grote Klock) warrt vun’n af Sünnünnergang tellt. Dor geiht dat mit de eersten Stünn los un warrt bit 24 dörtellt. Disse Tellwies is ut de islaamschen Tietreken afleidt, de noch vundaag begäng is.
- Bi de modernen 12-Stünnen-Tellwies (ok Lütte Klock oder börgerlich Stünnen) warrt de Stünnen vun Middenacht bit Middag mit 1 bit 12 tellt, un dorna wedder vun vörn vun 1 bit 12 – denn is wedder Middenacht. Klock 12 hett de Sünn jümmer ehrn hööchsten Stand. Wiel de Äquinoktiengeiht de Sünn üm 6 a.m. (ante meridiem „vör’n Middag“) op un 6 p.m. (post meridiem „na’n Middag“) wedder ünner.
- Bi de modernen 24-Stünnen-Tellwies (astronoomsch Stünnen) geiht dat Tellen ok Middenacht los un de Stunnen warrt bit to de nächst Middenacht hooch tellt. De Sünn hett jümmer Klock 12:00 ehrn hööchsten Stand. Wiel de Äquinoktien geiht de Sünn Klock 6:00 op un Klock 18:00 ünner. In’t Plattdüütsche is disse Tellwies nich so begäng.
- De Stünnentellen vun de Astronomen is över vele Johrhunnerten lang bit 1925 na’t juliaansch Datum an’n Middag anfungen worrn. De Wessel vun’t Datum is dorüm jümmer över Middag wesen un nich Middenacht.
De vulle Stünn
ännernAs vulle Stünn betekent man dat Enn vun een Stünn, wat to glieken Tiet ok wedder to Anfang vun en ne’e Stünn is. To’n Bispeel is de Tiet 8:00:00 de vulle achte Stünn, oder Slag acht. De Begreep kummt dorvun, dat de achte Stunn mit disse Tiet vullstännig vörbi is. Annere Tietangaven baseert ok op dissen Gedanken. So warrt to 7:30:00 ok half acht seggt, wieldat de achte Stünn denn jüst to Hälft vörbi is.
Sünnere Definitschonen
ännernDe Begreep Stünn as’n Tietangaav hett för sünnere Tosamenhäng egene Bedüden kregen, de vun de baven defineerten Tietduer afwieken doot:
- De Schoolstünn betekent de Tietduer vun een Ünnerrichtseenheit in de School. In Düütschland sünd dat 45 Minuuten.
- Bi de temporalen Stünnen (röömsch Stünnen) warrt de Tietduer twüschen Sünnop un Sünnünnergang in twölf glieklange Stünnen indeelt. Dormit hett de Stünn elk Dag en annere Läng un is ok twüschen Dag un Nacht verscheden.
- De Franzöösche Revolutschoonsklenner hett den Dag in 10 Stünnen to elk 100 Minuuten mit elk 100 Sekunnen indeelt.
- Allgemeen warrt de Begreep Stünn ok bruuk, wenn een op en Begeevnis mit sünnere Bedüden henwiesen will – t. B. „em hett de letzte Stünn slahn“