Tee

Tee (chineesch 茶, chá, [[tʂʰɑ˧˥]], in' Min-Nan-Dialekt spraken „tê“) is en heet Upgeetdrunk, de ut ünnerscheedlich Plantendeelen (Blööt, Knospen, Blüüten, Stängel) vun de Teeplant upbräut wurrd.

Oostfreesentee mit Room un Kluntje

Tee in in en Schaal un Teekann

Tee enthollt, je nah Plantendeel (Knosp an' meesten, Blööt afstiegend) bit to 4,5 % Coffein. In dat 19. Johrhunnert wurr Warkstoff in' Tee as Thein oder Teein betekent. De Drunk wurr bit to de Rechtschrievreform van 1901 mit th as Thee schreven.

In' wiederen Sinn wurrd as „Tee“ en heet Upgeetdrunk betekent, dat ut ünnerscheedlich Deelen vun verscheeden Planten tobereit wurrd. Dorto hörrn ok Krüüdentees un Früchtetees. Bruukt Plantendeelen sünd dorbi neben de baben nömmt Deelen ok je nah de Soort vun de Plant ok noch Früchte, Schill oder ok Wuddels.

Begreep

Dat Woort Tee wurr luut Indrag in dat Düütsch Wöörbook vun de Bröers Grimm in dat 17. Johrhunnert ut dat nedderlannsch thee in't Düütsche övernommen. De in Middeleuropa begäng Begreepen Tee, tea, thé stammen vun de minnanischen Utspraak vun 茶 af, wiel de europääsch Länner den Tee up den Seeweg ut Süüdchina kreegen. Länner as Russland, Törkie un Persien, de up den Landweg över Noordchina mit Tee beleefert wurrn, aber ok de Seefohrernatschoon Portugal, övernehmen dorgegen dat Mandarin-Woort chá (chineesch 茶, utspraaken Tscha; de Utspraak för törksch çay un russisch Чай is Tschai), oorsprünglich Tschaje (茶葉 / 茶叶, chá yè „Teeblööd“).

Siet dat fröhe 18. Johrhunnert wurrd da Woort Tee ok för de Upguss ut anner Planten bruukt un betekent nich alleen Swaarttee, sonnern ok Krüüden- oder Früchtetees. En ähnlich Tostand herrscht ok in anner Spraken (to'n Bispeel Engelsch un Nedderlannsch). In dat Törksch is çay de Böverbegreep för Tee; siyah çay - swaart Tee, bitki çayı - Krüüdentee, yeşil çay - gröön Tee, meyve çayı - Früchtetee un buzlu çay - Iestee. In völ anner Spraken is dit Tosommenfaaten vun ünnerscheedlich Drunken ünner en Begreep dorgegen unbekannt. In dat Spaansch is Té blot Swaarttee, all anner heet infusión. Ähnlich verhollt sück dat in Frankriek: thé is swaart oder gröön Tee, Krüüdentee dorgegen tisane (oder infusion). In de franzööschsprakig Swiez wurrd dat Woort thé as in' düütschen Spraakgebruuk ok för Krüüdentee un Früchtetee bruukt. In de USA un vun dor ut verbeeden wurrd Tee intüschen faken as iced tea, also Iestee, drunken.

Inschränkend dröfft luut ISO-Norm 3720 blots Blööd un Upguss vun de Teeplant (Camellia sinensis) as Tee betekent wurrn.

Anbau

• 
  Blüte vun en Teeplant
• 
  Teestruuk
• 
  Teeplantage

Teeplanten weern tonächst blots in China bekannt. 1823 wurrn in Assam (Indien) wildwassen Planten opdeckt, de aber längere Tiet nich richtig bestimmt wurrn. Eerst af 1834 wurr disse Oord kultiveert un mit anner Oorten krüüzt. De Krüüzungen wurrn bald ok in anner för hör bruukbar Regionen tücht un anbaut. Teestrüker laaten sück ut Saatgoot oder ut Settlinge, wat hüüd de Regel is, herantrecken. De Jungplanten wurrn in eegen nurseries (Uptuchtbüdel mit good Modereer) negen Maand lang sorgfältig pleegt. Pro Hektar wwurrn 12.000 bit 13.000 Settlinge bruukt. Dornah moot de Plant dree bit söss Johr wieder wassen, bit se to'n eersten Mal arnt wurrn kann. De Erdrag vun een Hektar ergifft dörsnittlich 1500 Kilogramm upgussfardigen Tee.

De „Levensverwachten“ vun de indischen Teestrüker bedrocht 30 bit 50 Johre, wiels de chineeschen Oorten bit to 100 Johr olt wurrn könnt. De Stecklinge wurrd ut de Drieven vun besünners kräftig un erdragriek Moderplanten wunnen. Dat is sogor mögelk, Teeplanten för spezielle Umweltbedingungen etwa mit Resistenzen gegen besünners Schädlinge oder Krankheiten to tüchten.

Herstellung

Traditschonelle Herstellung

• 
  Withering
• 
  Rolling
• 
  Firing

Bi de traditschonelle Produktschoon vun Swaarttee moot de Teeblööt fiev Stuufen dörloopen: dat Welken (Withering), dormit de Blööt week un zart wurrn, dat Rullen (Rolling), dat Utseven, de Oxidatschoon un to'n Sluss dat Dröögen (Firing).

Um de Blööt nah dat Plücken week to maaken, wurr se fröher twee Stünn in de Sünn leggt. Later hett man Welkhürden in speziellen Hallen bruukt, in de en Temperatur vun 20 bit 22 °C herrschen dee. De Welkperzess düer denn bit to 24 Stünn. Hüüd wurrn meestens so nömmt Welktunnel insett, de de Teeblööt up Flootbänner dörloopen. De Stärkt vun de Welkung warkt sück (in' ümkehrt Verhältnis) up den Grad vun de later to recken Oxidatschoon ut.

Dat Rullen wurrd hüüd mit Maschinen maakt un düert etwa en half Stünn. Dorbi wurrn de Zellen vun de Blööt apenbraken, so dat ätherische Öle freesett wurrn. Ansluutend wurrn de Blööt nah Qualität sorteert. Bi de Oxidatschoon wurrd de denn dör künstlich herstellt hooch Luftfuchtigkeit vun över 90 Prozent bi nipp un nau 22 °C weer Fuchtigkeit toföögt, um de chemisch Perzesse in Gang to setten. Bi de Oxidatschoon entsteiht Warmt, de Temperatur vun de Blööt wurrd all 15 Minüüt meeten un wenn de Hööchsttemperatur vun 29 °C reckt is, dör Dröögen sofort afbraken. Wurrd disse Tietpunkt verpasst, hemm de Teeblööt kien Aroma mehr un gellen as „verbrannt“. De Oxidatschoon wurrd bi de traditschonell Teeproduktschoon as Fermentatschoon betekent, ofschons se kien relevante mikrobakterielle Komponente enthollt. In de modern Teetechnologie wurrd se aber ok nich mehr as Fermentatschoon betekent.

Dröögt wurrd in Maschinen mit Hülp vun Heetluft. Bi Ceylon recken 20 Minüüt bi 90 °C, Assam bruukt bedüüdend länger. Ansluutend wurrd de Tee sofort weer afköhlt.

In de Törkei wurrn för de Produktschoon vun je een Kilogramm Swaarttee söss Kilogramm Teeblööt verarbeit.

Bi Grööntee gifft dat in' Ünnerscheed to Swaarttee kien Oxidatschoon. In China un Indien, up Sri Lanka un Taiwan un neeerdings ok in Afrika wurrd ok halffermenteert Tee (Oolong) herstellt.

Eenzeln Teeplantagen, in de besünnere Teespezialitäten herstellt wurrn, produzieren noch nah de olt Methoden, bi de dat Welken an de Sünn passeert. Rullt wurrd vun Hand, de Oxidatschoon find in fluchten Körven statt.

CTC-Produktschoon

CTC steiht för Crushing (Körtbreeken), Tearing (Körtrieten) un Curling (Rullen). Bi disse modern, in groot Produktschoonswarken anwendt Methood wurrn de Teeblööt nah dat Welken in een Arbeitsgang maschinell braken, reeten un rullt. Deelwies wurrn CTC-Maschinen achternanner schalt, um noch fienere Tee-Pulver to kriegen. Dornah folgen Oxidatschoon, Dröögen un Sorteeren. Produzeert wurrn nah disse Methood Tees för den Gebruuk in Teebüdels.

Teeorten & Teesoorten

Teeorten

• 
  Gröön Tee
• 
  Oolong
• 
  Witt Tee
• 
  Chineesch geel Tee
• 
  Earl Grey

De oorsprüngliche Methood vun de Bereiten vun den Teedrunk is de Gebruuk vun frisch Teeblööt, de direkt vun den Struuk plückt in heet Water leggt wurrn. So maakt smeckt Tee düütlich anners as mit dröögt Blööt. Frisch Teeblööt laaten sück aber nich lang lagern, fermenteeren vun alleen oder verdarven dör de Tätigkeit vun nich wünscht Mikroorganismen. Dorher wurr de teelte Fermentatschoon un Dröögen entwickelt, dormit de Tee lagerfähig wurrd. Dorbi entstahn je nah Vörgahnswies un Utgangsmaterial tallriek ünnerscheedlich Smacksqualitäten. Hüüd wurrn veer traditschonelle Formen unterschett, de sück vör allen in den Grad vun de Oxidatschoon ünnerscheeden:

• Gröön Tee – Oxidatschoon sall nich ween. Bi de traditschonell Herstellung wurrd de Tee nah de Arnt in Iesenpannen över dat Füer welkt un denn dröögt. Bi de industriell Herstellung passeert dat in groot röhrt Behältern.
• Witt Tee – So nömmt, wiel de lütt Hooren an de Blattünnersiet den dröögten Teeblööt en witt-sülvern Farv geven. Kien wullt Oxidatschoon. Jung Drieve wurrn arnt un dröögt (as Heu). Blots Spitzentees eegnen sück to de Produktschoon vun witt Tee.
• Oolong – deelwies oxideert. Nah de Arnt wurrd de Tee in Wilgenkörven schüttelt, de uttreeden Saft reageert mit den Suerstoff vun de Luft. Disse Perzess wurrd dör dat Heet maaken in Iesenpannen stoppt.
• Swaart Tee wurrd in Oostasien as Root Tee (紅茶, chin. Hong cha, jap. Kōcha) betekent – komplett Oxidatschoon. As Oolong, de Oxidatschonsperzess wurrd aber nich anhollen. Eerst nah längere Tiet wurrd de Tee fardig dröögt.

Neben disse veer klassisch Herstellensoorten gifft dat wiedere, weniger verbreedt Spezialitäten

• Nahvergoren Tee (to'n Bispeel de Pu-erh-cha) wurrd in Asien as Swaartee (黑茶, hēi chá) betekent un is tatsächlich ok bedüüden dunkler in de Farv as de in in Europa drunken Swaarttee – in de Tass sücht he in de Farv ehrder ut as Koffie. Dat hannelt sück um en ehmals grönen bit oolong-ortigen Tee, de in' im Ansluss över eenig Maand bit mehrere Johren riept is.
• Geel Tee is en blots in China produzeert Spezialität. Dat is en Tee, de as de witt Tee arnt, aber nah de Arnt nich sofort wiederverarbeit wurrd. So find blots en minimale Oxidatschoon statt. Dat is en vun de düersten Tee-Spezialitäten, de man kriegen kann. Of un to wurrd he to den Grööntees toordnet.

• 
  Verarbeitungsstufen vun de söss Teeorten

Teesorten

Den verscheeden Teeorten wurrn nich to tellen Teesorten toordnet, bispeelswies:

• Gröön Tee – Gunpowder, Sen Cha, Li Zi Xiang, Yunnan Yun Yin – Rolling Clouds – Special
• Witt Tee – Pai Mu Dan – Mee Sum, Mo Li Yin Zhen „Jasmin Silber Nadel“
• Oolong – Dong Ding Oolong Cha, Ti Kuan Yin Cha
• Swaart Tee – Darjeeling, Dian Hong Cha
• Pu-erh-cha – Pu Erh Tuo Cha, Palace of Pu Erh
• Geel Tee – Jun Shan Yin Zhen

De in Europa bekanntst Teesorten sünd de nah hör Anbaurebeeden nömmt Sorten vun den Swaarten Tee Assam, Ceylon un Darjeeling. Tee wurrd aber noch in völ anner Gegenden produzeert. De ostindisch Assam-Tee stammt ut dat gröttste Anbaurebeet vun de Welt un is en typisch Hochlandtee mit kräftig Aroma. De herb-kräftige Ceylon wurrd in Sri Lanka anbaut, dat weltwiet dartgröttste Anbaurebeet. Beid Sorten finnen sück faken in Teemischungen un sünd gegen hart Water unempfindlich. De zort, geel Darjeeling wasst an de Süüdhänge vun den Himalaya rund um de glieknamig Distrikthööftstadt in dat nördlich Westbengalen up över 2000 Meter Hööcht. De is empfindlicher gegen hart Water. Formosa betekent meest gröön oder Oolong-Tees vun de Insel Taiwan.

Aromatiseert Tee

Aromatiseerte Tees gifft dat in twee Utprägungen. De klassischen aromatiseerten Tees kommen ut China. Grööntee oder en Mischung ut Gröön- un Swaarttee wurrd dör Togaav vun frisch Blüüten aromatiseert. De Blüüten wurrn regelmatig afseevt un weer dör frische Blüüten ersett, bit dat wünscht Aroma reckt is. De bekanntst Varianten sünd Rosentee un Jasmintee, deren Hannelsformen faken ok noch Blüütenreste enthollen.

Tonehmend anseggter sünd in Europa aromatiseert Swaart- oder Grööntees. Dorbi wurrd de Tee mit ünnerscheedlich natüürlich Aromen anriekert. Bekannte Smacksrichten sünd Fruchtaromen as Kassen oder Maracuja, Vanille un anner Gewürze as Anis, Zimt oder Zitrusaromen as Orange, Zitrone ok Bergamotte. Letztere is in en vun de öldsten Aromatees – den Earl Grey – enthollen.

Anboden wurrd ok Tee mit industriell herstellten naturidentischen Aromen as Mandel, Bratappel, Schokolaad, Peppermünten, Erdbeere. Bi völ vun disse aromatiseert Sorten speelt de Qualität vun den bruukten Tee en ünnerordnet Rull, wiel he blots as Drägermaterial vun den Aromastoff bruukt wurrd.

Rooktee un Rösttee

Ünner Rooktee versteiht man en Teesoort, bi de de Blööt bi dat Dröögen in den Rook vun harzriek Holt rökert wurrn. Dordör kriggt de Tee en besünner Aroma mit en kräftig röökerch Noot un en intensiven Duft. An' wietsten verbreedt is hüüd de Soort Lapsang Souchong. Aber ok in russisch Mischungen un Karawanen-Mischungen kummt he to Anwennen, de den stark röökerchen Tee blots andeelig enthollen. De Tee kann good bi Brottieden drunken wurrn. In en rein Form kann he ok to't Kaaken as soltfree Alternative to dat Rooksolt bruukt wurrn un sörgt för dat Rookaroma, dat ok in eenig amerikaansch Kööken beleevt is.

De röökerch Noot is bannig olt un drüff bi all Sorten mit Schnelltrocknung vörkommen ween, bevör dat gelung, heeten Luftstroom ahn Rookbimischung to ertüügen. De Beteken Karawanen-Mischung geiht up en Transportwies vun den Tee torüch. De vertreden Ansicht, de Tee harr sien Rookaroma eerst dör de nächtlich Lagerfüer vun de Beduinen kreegen, is nich bestätigt. Völ röökerch Teesorten stammen ut Regionen mit ehmals Holtfüerdröögen un de europääsch Teehandel foot meest blots up den Waterweg.

Ünner Rösttee versteiht man meest gröönen Tee, de nich blots kört röst wurrd, um de Fermentatschoon antohollen, sonnern bi hooch Temperatur lang in en Pann bi 280–300 °C röst wurrd. Dorbi nehmt de Blööt en bruun Farv an un hett en mild malzig oder nöötoordig Smacksnoot un en bruun Tassenfarv. Dör dat verlüst de Tee meest all an Koffein un Bitterstoffe. En Bispeel för Rösttee is de Teesoort Hōjicha.

Qualität

• 
  Orange Pekoe mit Melk un Sucker

Bi de Qualitätsinstuufen vun Tee ut de Regionen mit Johrestieden gifft dat twee Klassifizeerungen, eenmal nah de Arntperiood, to'n annern nah de Qualität vun de Blööt. De Bleutiet wurrd ok engelsch as Flush betekent. De eerst Arnt in't Fröhjohr leefert bannig lütt Blööt un wurrd as First Flush betekent, de tweet Arnt in' Mai as Second Flush. De Arnt tüschen de First Flush Periood un de Second Flush Periood wurrn „in between“ nömmt. De Arnt nah de Second Flush- Plücken heet „Autumnal“, dat so nömmt „Harvstplücken“. „In between“ un „Autumnal“ recken selten de Qualität vun de First- un Second Flush Tees un sünd meestens priesgrünstiger. In all Teeanbaurebeeden in Äquatornähe (as in Kenya, Sri Lanka) wurrd wegen de fehlen Johrestieden all veerteihn Daag arnt. De Qualität hangt vun de Laag vun dat Anbaurebeet, de Utwahl vun de Blööt nebst Knosp, den Tietpunkt vun de Arnt (in oder buterhalf vun de Regentieden), de Sorgfalt in de Verarbeitung un de Kunst vun den „teamakers“ af.

De Qualität vun den Blööt richt sück nah hör Stellung an den Twieg. De Knospen an de Spitze wurrn as Flowery Orange Pekoe betekent, dat dorünner stahn as Orange Pekoe, dat darte as Pekoe, de wiederen Blööt as Souchong. Dat Woort Pekoe stammt ut dat Chineesche un bedüüd „witt Fluum“, nemelk den Fluum vun de Teeknospen. De Begriff „Orange“ betreckt sück up dat Königshuus vun Oranien un bedüüd so völ as „königlich“. De Koffeingehalt vun Orange Pekoe bedrocht veer Perzent, de vun Pekoe un Souchong is minner.

Tee wurrd in Hannel in Blatt-Tee (Pekoe), „braaken“ Tee (Broken Pekoe), Fannings un „Stoff“ (Dust) indeelt. Tees mit lütt Blattgradeeren geevt wegen hör gröttere Böverflach bi glieker Menge vun Broken- oder Blatt-Tee mehr Aroma in körter Tiet in dat Water af; vun den Blattgrad alleen kann aber nich up de Qualität slooten wurrn. Entscheedend för de Qualitätseinstuufen sünd Grött, Form un Farv.

Ünner de Swaarttees entwickeln Spitzengewächse ut köhl Hoochland-Lagen vun 1000–2500 m, bispeelswies ut de Region um Darjeeling (Süüdhänge vun den Himalaja), besünners fien Aromen.

För grönen Tee gifft dat eegen Qualitätsbeteken. Man ünnerscheed Gunpowder, Chun-Mee, Natural Leaf un Matcha. Gunpowder (Scheetpulver) kummt ut dat eerste Plücken in' Fröhjohr, bi de de jung Blööt to lütt Kugeld dreiht wurrn, dorher de Beteken. Chun-Mee entspreckt den Flowery Orange Pekoe bi Swaarttee. Natural Leaf sünd ganze Blööt, de düchtig mild in' Smack sünd. Matcha is de to Pulver reeben Grööntee, as hüm de Japaner bruuken. Der is besünners bitter.

Floogtee

Eenig Hannelslüüd beeden Floogtee an, de frisch ut de Anbauregionen inflaagen wurrd. Besünners hoochwertig Tees, bi de de Frische för den Smack wichtig is, könnt so all kört Tiet nah de Arnt in Europa anbooden wurrn. Inflaagen wurrn to'n Bispeel wurrn to'n Bispeel First Flush ut Darjeeling oder Gröön Tee ut Japan as Kabusecha oder Gyokuro. Floogtees ut Japan kriegt de Beteken Shincha.

Hannelsformen

• 
  Döös mit loos Tee
• 
  Portionierter Tee in' Büdel
• 
  In Tegelform presst Tee

Je nah Teekultur un Gebrukergewohnheiten wurrd Tee in verscheeden Dorbeedensformen hannelt, de unafhängig vun Oorten un Sorten sünd.

Loos Tee

As losen Tee betekent man nichportioneerten Tee, de entweder un ganz oder braken Blööt un Knospen aber ok Stelen bestahn kann, oder to Pulver mahlen is. Loos Tee wurrd entweder direkt in Bräugefäße oder in en Filter individuell portioneert.

Portioneert Tee

As portioneerten Tee betekent man Tee, de in Büdels, Pads oder Kapseln afpackt in den Hannel gelanht. De Grött vun de Portschoon reckt vun een Tass bit hen to'n Kännchen.

Presst Tee

Presst Tee besteiht in dröög Blööt, de to Tegeltee (Barren), Stangen, Kugeln, Halfkugeln oder Teekoken (engl. tea cakes) presst wurrn. Teetegels wurrn aber ok as Tuuschmiddel bruukt. Se sünd de traditschonell Hannelsform vun Pu-Erh-Tee. To'n Verbruuk wurrd Deelen ut de Form braken oder, bi lüttgere Formen, de in' Ganzen överbräut. In' Smack gifft dat kien oder blots geringfügig Ünnerscheeden to anner Dröögformen.

Teetobereiten

• 
  In' Sahel wurrd gröön Tee düchtig stark mit völ Sucker drunken
• 
  Oostfreesentee mit Room
• 
  Gröön Tee in Teefilter
• 
  Speziell präpareert Teeblööt vör …
• 
  … un nah dat Upgeeten (Teerose)

För dat Tobereiten vun den Teedrunk gifft dat regional bannig verscheeden Varianten, de sück düütlich up den Smack utwirken. Welker Methood weltwiet lever nommen wurrd, hangt dorvan af, welker Form vun de Tee man to'n Gebruuk hett un de smacklich Vörstellungen vun de Bevölkerung. Ähnlich as bi Kakao un Koffie wurrn in Kontinentaleuropa faken de Gewohnheiten vun de Natschonen övernommen, de den Utgangsstoff in den Hannel brocht hemm. Bi den Tee wurrd in West- un Middeleuropa meest blots de so nömmt engelsch Tobereiten bruukt, en Methood, de wiels de britisch Kolonialtiet gemeensam mit den hannelten Tee verbreedt wurr. In Süüd- un Osteuropa treden orientalisch Inflooten dorto oder lösen sogor de engelsch Tobereiten af. In ehmalgen Koloniallänner, insluuten Noordamerika is de engelsch Tobereiten ebenfalls verbreedt. Kulturen ahn koloniale Vergangenheit oder mit eegen Teeanbau hemm in de Regel eegenstänndig Tobereitensformen.

Bräuvörgang

Kräftig Swaarttees wurrn meest immer mit sprudelnd kaaken Water upgaaten; bi Grööntees un halffermenteert Tees as ok fienen Swaarttee (First Flush Darjeelings etwa) könnt Temperaturen van 65 bis 90 °C bevörtoogt wurrn, wat de Inholtsstoffe un den Smack beter erollen deiht. Eenig japaansch Grööntees wurrn blots mit 50° un ok dorünner upbräut. Bi de engelsch Tobereiten wurrd immer heet upbräut, nie nich kaakt. Tee gifft aber völ vun sien Inholtsstoffe ok in kolt Water un ok in Alkohol fre (Teelikör), wobi de chemisch Perzessen aber langsamer aufloopen un to en stark vun den wähnten Smack afwiekend Ergevnis führen. De Chineesch Medizin kennt tallriek Verwennenformen dorför, deren Nutzen aber ok noch nich nahwiest is. Nah vörherrschen Meenen entstaht unafhängig vun de Bräutemperatur gewöhnlich Teedrunken, de sück in den Smack ünnerscheeden. Ok traditschonelle Rezepte för Iestee bräuen de Tee tonächst heet up, um hüm later weer aftoköhlen.

De Treckdüer, wiels de Teeblööt in't Water blieven, lett sück nich eenheitlich angeven un liggt sortenafhängig in en Beriek tüschen 20 Sekunn un fiev Minüüt. Je nah Düer wirkt de Tee ünnerscheedlich stark anregend, wobi dat verscheeden Theorien to de trecktietafhängig Wirkung up den Minschen gifft. As seker gellt, dat dat Koffein vun Anfang an in Lösung geiht, verscheeden anner Stoffe aber eerst nah 2–3 Minüüt. Inwuwiet de Tee allerdings nah mehr as 2 Minüüt Trecktiet beruhigend oder blots weniger anregend wirkt, is noch nich ganz klärt, wiel sück hier verscheeden Effekte ergänzen. So wanneln de sück langsam lösenden Polyphenole dat Koffein in en waterunlösliche Form um, mit stiegen Trecktiet fallt also de Andeel an dat physiologisch „bruukbar“ Koffein. Aber ok de Aminosüer Theanin, de en beruhigende Wirkung hett, lööst sück eerst nah eenig Minüüt in' Tee. Welker vun de Effekte nu överweegen deiht, is noch nich noog erforscht. In en Glaskann kann man de Verännern vun de Tee beobachten. Man kann faststellen, dat eenig Blööt an' Grund, annern an de Böverflach swemmen. Irgendwenner fangen de böveren Blööt an, nah ünnern to sinken, wiels de ünneren upstiegen. Dat is denn en gooden Tietpunkt, den Tee aftogeeten.

Sall de Tee stark anregend ween, könnt körttiedig Bräuen mit völ Teeblööt bruukt wurrn. De typisch starken Fröhstücksmischungen mit minn Blattgrött (groot Böverflach) sünd up dissen Gebruuk utleggt. De Herstellen vun Teedrunk in umfunktschoneert Koffiemaschinen (Teemaschinen, vör allen in Noordamerika) lööst bi Dörloopbräuen vör allen dat Koffein. Dat maschinell Bräuen führt ut verscheeden Grünnen to stark smacklich Verfrömdungen, dorünner den Gebruuk vun verscheeden Sorten in de sülvig Maaschien as ok technisch bedingte Probleme bi dat Reinmaaken. Teemaschinen hemm in Düütschland en leegen Afsatz, de Konsum pro Tag vun Tee is man minn, mit Utnahm in Oostfreesland.

Tobereitensvarianten

Gröön Tee wurrd meestens pur drunken, en bekannt Utnahm is de [[Marokko|marokkaansch Peppermüntentee up de Basis vun gröön Gunpowder, de mit völ Sucker drunken wurrd. To’n Swaarttee wurrn in verscheeden Regionen traditschonell verscheeden Tosätze in den Tee geeven, so in England un Indien Melk (besünners bi aromatiseert Tees as Earl Grey oder indischer Chai), in Oostfreesland Rohm, in de Mongolei un Tibet Botter, in Russland un Georgien ok Marmelaad, Gelees oder in Sirup inleggt Früchte. De oorsprünglich ut Russland stammen Togaav vun Zitroon oder Zitronenschill wurrd ok vun eenig Teedrinkers in Westeuropa schätzt. An’ wietsten verbreedt is de Togaav vun de Sööt maken Middel Sucker un Hönnig. Witt Kandissucker oder bruun Rohrsucker, ok bruun Kandis gellen as besünners good dorför. Letztere wurrn woll ehrder för Krüüdentee oder aromatiseert Tees bruukt.

Anhand vun de tweedeelig Teekann (Çaydanlık) kann de Tee in de Türkei je nah Smack as dünn Tee (açık çay) oder stark Tee (demli çay) serveert wurrn.

In Düütschland hett sück blots in Oostfreesland en eegen Teekultur bild. Hier drinkt man traditschonell starken Tee (vör allen de in Oostfreesland affüllten Oostfreesentee) mit flooten Rohm as ok Kluntjes. Traditschonell wurrd de nich umröhrt, so dat de Smack sück vun’ bitteren to’n sööten-sahnigen ännert.

Hart vun dat Water

Allgemeen wurrd week Water den Vörtoog geven. Bi de gellen hooch Waterstandards kann hüüd in Düütschland meest överall Leitungswater bruukt wurrn. Bi Beinträchtigungen dör Kalk oder Chlor kommt mitünner Waterfilter to'n Insatz. Ok afpackt Water ut den Hannel kummt to'n Insatz. Water mit Mineralien Water führt dorto, dat de Drunk ehrder trüb wurrd un de Smack ännert sück ok. De Verbruuk vun Teeblööt stiggt mit de Waterhart, wobi sück allerdings ok dör mehr Verbruuk de smacklich Inflooten vun de lööst Mineralien nich utglieken laaten. In Regionen mit düchtig kalkriek Water bild sück up den Tee en Film un de Smack wurrd mitünner as minnerwertig empfunnen. Dat gellt vör allen för weniger gerbsüerhollen Teesorten as Darjeeling, wiels to'n Bispeel Assam oder Ceylon weniger empfindlich up hart Water reageeren.

Teegeschirr

• 
  Japanische Teekann ut Gussiesen
• 
  Törksch Teegeschirr mit tweedeelig Kann (Çaydanlık) un Teeglöös
• 
  Engelsch Holtkästchen to dat Upbewohren vun Tee

In meest all Kulturen wurrd Tee in speziellen Behältern tobereit, in Kannen, Pötten. grötteren Keramik- un un ok Holtgefäßen, die faken kulturtypisch Formen upwiesen un völfack to dat Kunsthandwark tellen; Tee wurrd in lüttgere Drinkgefäßen geven. Bi de engelsch Tobereiten wurrn meest en Teekann un Teetassen bruukt, de to en Service hörrn, aber ok de Tassen- un Beekerbräuen ahn Kann is begäng, wat ünner annern in de Gastronomie vörherrschend is. Bi dat Militär oder up Expeditschonen wurrd Tee faken mit Hülp vun lichter Metall- oder Kunststoffgeschirr tobereit.

In jeden Fall gellt för jeden Teedrunk, dat en Afköhlen to smacklich Verännern un Trübungen führt, de nich dör ncohmalig Upwarmen weer rüclgängig maakt wurrn können. De Trübungen bestaht ut Mineralien, Gerbstoffen, Ölen, Koffein un anner Substanzen, de chemisch komplex mitnanner reageeren un en massiv Verännern in de Tosommensetten vun den Drunk bewirken. In heet hollen Tee treden de later un in anner Reeg up, führen aber laatstens nah twee bit söss Stünnen to düütlich Verännern. Teegeschirr is faken up good Warmtspiekern utleggt, de Kannen sünd meest kugelförmig. Dat Warmhollen is bi grootvolumigen Teekannen mit Deckel lichter, de ok faken mit kaaken Water vörwarmt wurrn. Se bestaht as Koffiekannen ut Porzellan un anner keramisch Materialien oder Glas, ok Eddelstahl, Gussiesen, emallieert Blick oder Messing sünd verbreedt. To dat Warmhollen kommen faken Teewärmer, Teeluchten un Stövchen to'n Insatz.

För de Massenversörgen kann Tee in Keetels kaakt wurrn, de dör hör groot Volumen langsamer afköhlen. An' empfindlichsten reageert tassenbräut Tee (Teebüdel), de unmittelbor nah dat Recken vun de Drinktemperatur drunken wurr.

Tee is en aromatisch Drunk un deiht smacklich Sporen in' Behälter achterlaaten. Insbesünnere Behälter ut poröös Material (unglaseert Toonworen) könn Smackstoffe upnehmen un later weern an den Inholt afgeven. Dorüm wurrn sückse Behältnisse faken ahn Utnahm för dat Tobereiten vun Tee, af un to ok blots dat Tobereiten vun en speziell Soort, bruukt. Glatte Böverflachen as bi Teegeschirr ut Porzellan laat sück beter Reinigen, so dat disse smacksverännern Effekt nich uptreden deiht. Bi Behältern ut Metall kann dat to en Afgaav vun en „metallischen“ Smack an den Tee kommen. Man seggt denn, dat de Tee looid smeckt.

Upbewohren

Tee ist aromaempfindlich, de verännert sien Aroma bi nich richtig Upbewohren un nimmt ok Frömdröök gau an. Dorüm wurrn Teeblööt faken in slooten köhl, dunkel un dröög upbewohrt. Optimal (wiel arm an Luft-Depots), wenn ok nich so ästhetisch as eddel Döösen, sünd fast torullt Teetüüten. Bi de Gebruuk vun Döösen kummt dat gauer to Öllerungseffekte: Die aromageven ätherischen Öle wurrn minner un de Teesmack wirkt muffiger. Nah Anbröök sall de in teihn Week opbruukt wurrn. In dicht Packungen gellt he dorgegen bit to dree Johr nah de Arnt as frisch. Dröögt Tee is meest unbegrenzt lagerfähig, sofern de öllerungsbedingten smacklich Verännern hennommen wurrn. Ok de Koffeingehalt verännert sück dör de Lagerung praktisch nich.

Tee wurrd faken trennt vun all Oorten Gewürzen, Aromen un Kökenröök upbewohrt, gelegentlich in lütt Schappen oder in en Truhe. Ok upstiegen Damp vun' Herd oder Spöölbecken is nich goot för dat Teearoma.

Doseeren

Bi de engelsch Tobereiten wurrd in' Vergliek weniger Teeblatt bruukt, as bi völ anner Tobereitensformen. De Tee wurrd dorbi good utnutzt. Blots de Gebruuk vun Teestuuven is noch effizienter. Allgemeen kann pro Tass mit twee Gramm Teeblööt rekend wurrn, bit Swaarttee is dat ruch weg een Teeleepel, de as ungefähr Volumenmaat hier sien Naam kreeg. De ideale Menge hangt vun de Teesoort, vun dat Water, vun dat Johr vun de Arnt vun den Tee un natüürlich vun den persönlichen Smack af.

Historie

• 
  In en japaansch Teehuus (19. Johrhunnert)
• 
  De Teedrinkerin (Jean Siméon Chardin, 18. Jh.

China

Kiek bi: Chineesch Teekultur

Europa

Nah Europa keem de Tee Anfang vun dat 17. Johrhunnert. 1610 broch de Nedderlannsch Ostindien-Kompanie per Schipp to'n eersten Mal en Ladung gröön Tee mit in de Nedderlannen. Se harr to dissen Tietpunkt dat europääsch Monopol för den Hannel mit Asien. Wiel se kien direkten Togang to China harr, führ se den Tee över Java in. Af 1637 nehm jedes hollannsch Schipp vun den Hannelsstüttpunkt Batavia (hüüd Jakarta) ut eenig Kisten chineeschen un japaanschen Tee mit an Bord. 1644 hebbt de Holländer de eersten 100 Pund Tee nah England utleefert. 1669 gung dat Hannelsmonopol an de Britische Ostindien-Kompanie, de bit 1833 dat Monopol för den Chinahannel inneharr. De Seeweg vun Asien nah England düer dormals rund söss bit negen Maand, wat de Qualität vun de Tees minneseeren dee, de in muffigen Laderüüms lagert wurrn. Up den Landweg hett Wassili Storkow 1618 eerstmals Tee nah Russland as Geschenk för den Zaren brocht. De Weg führ över de Mongolei. De so nömmt Karawanentee gull as qualitativ hoochwertiger as de, de mit Schipp befördert wurr.

In Europa geev dat tonächst ünnerscheedlich Upfaaten doröver, of Tee gesundheitsfördernd oder schädlich weer. De dorför weern, hemm sück aber dörsett. De iefergste un bekanntste Förspreker vun de nee Drunk weer de hollännsch Dokter Cornelius Bontekoe, de 1679 en umfangriek Afhandlung dorto verfaat hett. Dorin hett he de Bevölkerung den Raat geven, jeden Dag so völ Tee to drinken, as de Nieren utscheeden können. Krank Lüüd sullen nah entsprekend Wähnen bit to 200 Tassen pro Dag drinken. För Kulturhistoriker gellt as utwiest, dat Bontekoe för sien Teepropaganda vun de Hollännsch-Ostindisch Kompanie betallt wurr un wohrschienlich sogor in deren Updrag schreev. In de Oeconomisch Encyclopädie vun Johann Georg Krünitz weer all to lesen: "Die Holländische Kompagnie, der es wesentlich daran lag, diesen mit so vielen Kosten herbeigeschafften Artikel nicht in ihren Magazinen liegen zu lassen, verschaffte sich gute Lobredner des Thees, zu diesen gehörte ganz besonders DrCornelius Bontekoe […]. Die Holländische Ostindische Kompagnie ließ dem Verfasser für sein Werk eine bedeutende Summe auszahlen […].

An' engelschen Hoff wurr de Tee 1662 dör Katharina von Braganza inführt; se gellt allgemeen as Begrünnerin vun de britisch Teekultur, de sück tonächst binnerhalb vun den Adel utbreeden dee. 1717 hett Thomas Twining dat eerst Teegeschäft in London apen maakt. En wiedere Neeern weern „Teegordens“, Parks mit belücht Gehweeg, Musikpavillons un Verkoopsstände för Tee un lütt Spiesen. As eerst Anlaag vun disse Oord hett Vauxhall Gardens 1732 apen maakt.

Midden vun dat 17. Johrhunnert keem de Tee vun de Nedderlannen nah Düütschland, tonächst nah Oostfreesland, wor sück en eegen oostfreesch Teekultur entwickeln dee. 1743 wurr in Hannober, dat dormals to de britisch Kroon hörrn dee, dat eerste Teeschäft in Düütschland apen maakt, dat bit hüdd existeert (Tee-Seeger). Versöök vun den preußischen König Friedrich II., den Teekonsum 1778 to verbeeden, bleven ahn Spood. As Grootbritannien 1780 en Hannelssparr över de Nedderlannen verhangen dee, leeten sück völ nedderlannsch Kooplüüd in Oostfreesland daal, 300 nedderlannsch Hannelsscheep fohren nu ünner oostfreesch Flagg. Dat führ to en wassen Popularität vun den Tee vör allen in Noorddüütschland. In den Literarischen Salons keem Tee in Mood un man hett sück to Teesellschoppen drapen.

Nah dat Enn' vun dat britisch Hannelsmonopol för China in dat Johr 1834 un dat Upheven vun de Navigatschoonsakte 1849, de fastleggt harr, dat blots britisch Scheep Woren ut Översee nah Grootbritannien leefern drüffen, hebbt sück ok anner Natschonen an den Teehannel bedeeligt, dorünner Düütschland un de USA. Wegen de Konkurrenzsituatschoon hebbt de Reedereen versöcht, de Reisedüer dör modern Scheep körter to hollen un so entstunnen de so nömmt Klipper. 1866 wurr de Sueskanal apenmaakt un nu düer de Seeweg vun Asian nah Grootbritannien blots noch 100 Daag. Kört dornah wurrn de Segelscheep dör de flinkeren Dampscheep aflööst. To glieker Tiet wurr de britisch Teehannel unafhängig vun China, wiel siet 1860 Tee up Ceylon, dat hüdige Sri Lanka, anbaut wurr.

Dat europääsch Interesse an de Tee(huus)kulturen un Teezeremonien vun de Herkunftslänner führ eerst in dat 20. Johrhunnert to breeder Utnannsersetten. Dorto droog Kakuza Okakura sien Book of Tea (New York 1906, dt: 1922) bi. 1924 keem Otto Schleinkofer sien Wark Der Tee mit groot Faltkoort vun de Tee-Distrikte in Ost-Asien herut. Dat Wark wurr nah den Krieg in' Osten und Westen fortsett. In de DDR hett sück de Worenkunn vun den Tee mit Fragen vun de maschinell Arnt in Kolchosen in Georgien befaat.

De Teeanbau in Georgien fung Enn' vun dat 19. Johrhunnert in' Süüdwesten vun dat Land in un üm Batumi an.

Eerst Versöök, de Teeplant ok in de Törkie antobauen, gaht bit in de 1920er Johren torüch. De eerst Anbau funn 1937 in Rize statt. Hüüd wurrd de Teeplant in de Törkie entlang vun de noordööstlich Swaartmeeküst anbaut. 2012 bedroog de Teeplantenarnt in de Törkie 1,25 Mio. Tünn. Dorvan stammen dörsnittlich 66 % ut de Provinz Rize, 20 % ut de Provinz Trabzon, 11 % ut de Provinz Artvin un de restlichen 3 % ut de Provinzen Giresun un Ordu.

Neben de Anbau in Vörderasien wurrd Tee in Europa ok up de Azoreninsel São Miguel un in Cornwall anbaut.

Teekulturen

Japaansch Teezeremonie (Sadō)

Asien

In Korea, Japan, Vietnam un China bruukt man kien Seven oder Büdel, sonnern gütt dat heet Water direkt to den Tee in de Kann oder de Tass. De natten, in de Regel nich kleen maakt Teeblööt sünd swoorer as dat Water un setten sück up den Grund vun dat Gefäß af. De Tee kann so problemlos baben afgaaten bzw. afdrunken wurrn. Ebenfalls in Gebruuk sünd Seevinsatzen in de Kann, de de Teeblööt torüchhollen söllt. Dorbi wurrd de Tee bit to dreemal upgaaten, bevör man nee Teeblööt bruukt. Nah den eersten Upguss to wesseln, gellt as Teeken vun Dekadenz. Ok dat Sööten vun den Tee is in disse Länner nich begäng. In China hemm sück mit den Gong Fu Cha un in Japan mit den Sadō ünnerscheedlich Teekulturen entwickelt.

Indien övernehm Tee as Drunk eerst in dat 19. Johrhunnert vun de britisch Kolonialmacht, wurr aber gau to en bedüüden Hersteller, wiel de Tee grootflachig anbaut wurr, wat ok den Eegenkonsum mögelk maken dee. Tee wurrd hüüd an völ lütt Ständen langs de Straaten anbooden un in de Regel nich upbräut, sonnern ut billigen Assamtee tosommen mit Gewürzen un Melk upkaakt. Disse Tee heet Massala Chai, meestens blots as Chai betekent. Faken enthollen sünd Zimt, Kardamom, Ingwer, Peeper un Gewürznelken, jeweils in Stücken. De Tosommensetten is je nah Rezept un Region ünnerscheedlich. Stangenzimt wurrd in Indien faken an Stäe vun en Leepel to'n Umröhren vun dissen oder anner Teetobereiten bruukt. In Süüdindien drinkt man ok hüüd kien Tee, sonnern Koffie.

In Tibet wurrd Bottertee (Po cha od. Sutschia) drunken; dat is en soltigen Swaarttee mit Botter vun Yak-Kooi (Dris), de in en Röhr tobereit wurrd. De smeckt so ähnlich as en dünn Sopp, wat för Nicht-Tibeter gewöhnungsbedürftig is. Bottertee führt den Körper aber dör dat völ Fett völ Energie to un helpt dormit an koll Dag de Körpertemperatur to hollen.

In Länner as Thailand wurrd to'n Tee faken Koffiewitter (non-dairy creamer) anstäe vun Melk toföögt, wegen de Laktoseintoleranz vun de Bevölkerung. In Malaysia gifft dat sowohl de chineesch as ok de indisch Teekultur, hier hett in dat 20. Johrhunnert ok Iestee en groot Bedüüden wunnen.

Twee Upguss

Bi eenig Sorten verbetert sück de Smack, wenn man, as in Asien begäng, den eersten Upguss (meest mit wenig Water) sofort weggütt un denn noch mal upgütt. „De eerst Tass för den Feind – de tweet Tass för den Früend.“ Dat gifft en ähnlichen Effekt as bi de Waschungen ein, deent aber ok den Zweck, dat Blattgoot vun den grönen Tee richtig uptosluuten. In' Gegensatz to'n Swaarttee, bi de dröögt fermenteert Plantensaft ut böverflachlich Strukturen vun dat Blatt to waschen is, moot bi den Grööntee en Extraktschoon dörführt wurrn.

Russland

Nah Russland keem de Tee in dat 17. Johrhunnert ut de Mongolei. Tonächst wurr Tee an den Hoff vun den Zaren un vun de Bojaren drunken, 1670 weer dat Teedrinken in Moskau un in Nischni Nowgorod allgemeen verbreedt, nich jaber in dat restliche Russisch Riek. Dorüm kreegen de Inwahner vun Moskau den Ökelnaam „Teedrinker“ oder ok affällig „Watersuper“. Eerst in dat 19. Johrhunnert wurr Tee in ganz Russland to en Olldagsdrunk.

Russisch Tee wurrd in en Samowar to en Sud, de Sawarka verkaakt, de en Konzentrat dorstellt. Mit heet Water wurrd de to'n individuellen Teedrunkt verdünnt. De Sud is bit to söss Stünn holtbor, allerdings führt all en licht Afköhlen to en düütlich Trübung un smacklich Verännern, sobald de Sud mit heet Water verdünnt wurrd. De Sud is stark tanninhollen un smeckt bitter. As Söötensmiddel wurrd dorto leepelwies Marmelaad lutscht. Ähnlich as in de araabsch Teekultur gellt de Tee insgesamt as Söötdrunk.

As bi all Sudverfohren mööten de Teeblött vörher in mehreren Dörgängen mit heet Water ut den Samowar „wuschen“ wurrn. Af un to wurrd ok kolt Water dorto bruukt. De Waschungen mööten in de Tiet gau achternanner un mit en körten Toogtiet ween. Ahn dissen Vörgang is de Sud trübe un nich to gebruuken. Dat hangt mit mehreren Faktoren tosommen. Eenmal is de Tee faaken stofferk, to'n annern wurrn bi de Waschung licht lööslich böverflachig inlagert Stoffe utspöölt, de de komplexen Vörgänge bi de Trübung noch beschleunigen würrn. Dat afgaaten Water is allerdings glasklor, wiel de Stoff noch nich upquullen is. Nah de letzt Waschung wurrd de Suud mit heet Water ansett, de Samowar nahfüllt un etwa 20–30 Minüüt lang an't Kaaken hollen. Upstiegen Damp umströömt de Kann mit den Sud un hollt hüm heet. Is de Tee drinkfardig, wurrd de Temperatur up en licht Köcheln rünnerstellt un hollen. Sall ständig frisch Tee verfügbor ween, moot dat twee- twee bit dreemal jeden Dag maakt wurrn. Disse Prozedur weer vör dat Utfinnen vun den elektrisch bedreven Samowar bi Holtfüer dühtig upwennig un dorto bruuk man ok völ Ööven. De ansett Sud dröfft dör nahfüllt Water in den Waterruum vun de Samowar nich afköhlen. Dat is in Russland begäng, den Sud mit heet Wasser to verdünnen un weer nee uptokaaken oder wieder waschen Blattgoot totosetten.

Buterhalv vun dat russisch Karnrebeet gifft dat aber ok tallriek Varianten in de Teetobereiten ahn Samowar. Bi de Mongolen erinnert de Tobereiten an de Tibetisch Teekultur. Hier wurrd gröön Tegeltee (en dröög Preeform) kleen maakt, mit Water upkaakt un denn mit Melk un Yak-, Rinds- oder Schaapsfett, beten röst Mehl un Ries oder Weeten vermischt un mit en beten Solt afsmeckt. Disse Mischung wurrd 10 bit 15 Minuten kaak un hett Ähnlichkeit mit en Sopp. In Georgien wurrd de drööh Tekann heet maakt, denn kommt de Teeblööt rin un kört dornah heet Water; de Tee treckt wenig Minüüt.

Oostfreesch Tobereiten

Kiek bi: Oostfreesch Teekultur

Britisch Tobereiten

Kiek bi Britisch Teekultur

Orient

En ähnlich Tobereitenssystem as bi den Samowar stellt de in de orientaalsch Länner beleevte Çaydanlık dor. Ok disse Tee moot wuschen wurrn, um de sonst seker intreden Trübungen un smacklich Verännern to verhinnern. De Verbruuk vun Teeblööt is up de Tass rekent bannig hooch. De wurrd faken düchtig stark drunken un extrem suckert. Bimischungen vun Zitroon oder Melprodukten sünd nich begäng. Orientaalsch Swaarttee, de faken in wat priesgünstiger Kilopackung anboden wurrd, is för de engelsch Teetobereiten nich to gebruuken. För dat Ansetten vun den Sud bruukt man Ööven. Kenner vun orientaalsch Tees könnt an' Smack erkennen, of de Waschungen richtig dörführt wurrn sünd bzw. wat gegebenenfalls falsch maakt wurrn is.

Wertschaplich Bedüüden

De gröttsten Teeproduzenten

2017 Teeproduzeeren Länner

Teeplantage in Malaysia

Europääsch Teeplantage up São Miguel, Azoren

2010 wurrn luut FAO weltwiet 4,518 Millionen Tünn Tee arnt. De teihn weltwiet gröttsten Produzenten vun Tee hemm tosommen 89,9 % vun de Gesamtmenge arnt, laut FAO, Faostat, 2012.

De gröttsten Teeproduzenten weltwiet (2010)

Rang	Land	Menge (in t)
1	Volksrepubliek China	1.467.467
2	Indien	991.180
3	Kenia	399.000
4	Sri Lanka	282.300
5	Törkie	235.000
6	Vietnam	198.466
7	Iran	165.717
8	Indonesien	150.000
9	Argentinien	88.574
10	Japan	85.000
	Welt	4.518.060

2009 bedroog dat Exportvolumen weltwiet 1.776.824 Tünnen. De gröttsten Tee-Exporteure weern:

1. Kenia mit 331.594 t
2. China mit 305.352 t
3. Sri Lanka mit 288.528 t

De gröttsten Teeverbruuker

Weltwiet verbruukt jeder Inwahner in' Snitt 0,3 kg Tee pro Johr. Mengenmäßig wurrd hierbi vör allem in Indien, China un Großbritannien düchtig völ Tee drunken.

2009 weern de fiev Länner mit den hööchsten pro Kopp Teeverbruuk

• Paraguay (11 kg)
• Uruguay (9,3 kg)
• Argentinien (6,7 kg)
• Kuwait (3,8 kg)
• Irland (3,4 kg)

Tee un Gesundheit

De Blööt vun gröön un swaarten Tee enthollen Koffein. De Koffeingehalt vun Teeblööt is mit bit to fiev Perzent höhger as bi Koffiebohnen (mit etwa een Perzent). Jedoch wurrd Tee mit mehr Water as Koffie upgaaten, so hett fardigen Tee blots en mäßigen Gehalt an Koffein. Treckt de Tee langer, so gaht Gerbstoffe över, de Koffein binnen. Disse Komplex wurrd in' Magen weer upspulten. Dordör wurrd dat Koffein langsamer vun den Organismus resorbeert. Koffein lööst sück in Water gauer as de Gerbstoffe. En Upguss vun rund dree Minüüt hett en ehrder anregen Wirkung, bi rund fiev Minüüt wurrd de Tee bitterer un de anregen Wirkung nimmt af. De hooch Polyphenolandeel in Tee kann de Upnahm vun Iesen ut plantlich Levensmiddel hinnern. Teedrinken in Övermaat kann dorher ünner bestimmt Ümstänn to Iesenmangel führen. En bestahn Blootarmoot kann schlimmer wurrn.

Dat ünner annern in' Grönen Tee enthollen Catechin is in de Laag Symptome vun Teenfleescherkrankungen to minneseeren.

Siet de 1990er Johren wurr gröön Tee in westlich Länner to'n Modedrunk. De Tee kreeg den Roop, geünder to ween as Swaarttee. Bei Typ ünnersc heeden sück dör de Fermentatschoon nah de Arnt. Ok bi Swaarttee sünd antioxidativ wirken Flavonoide enthollen. Dör de Fermentatschoon sünd aber eenig Flavonoide mitnanner verbunnen, de in' Körper deelwies weer spulten wurrn. Letztlich nimmt de Körper ut gröön oder swaarten Tee glieker Mengen un Oorten vun de Flavonoide up. So is dat Vörtrecken vun grönen Tee ut gesundheitlichen Grünnen nich beleggt. In' swaarten Tee is de Andeel an Catechinen düütlich minner, wiel wegen de Fermentatschoon de Catechine to oligomeren Theaflavinen reageeren.

De Flavonoide vun den Tee sünd vermootlich för de Stiegerung vun de Elastizität vun de Blootgefäße (Endothelfunktschoon) un somit deren Dörlässigkeit för de Blootmenge oorsächlich. En Studie vun de Berliner Charité wiest, dat disse Wirkung dör Togaav vun Melk to swaarten Tee meest kumplett uphaben wurrd. En anner Studie wiest, dat Melk den Gehalt vo (−)-Epigallocatechingallat in grönen Tee un de Gehalt vun Theaflavinen in swaarten Tee senkt.

De regelmatig Konsum vun grönen Tee minnert eventuell dat Risiko, an Krebs krank to wurrn. In eenig Studien wurr wiest, dat in Länner mit hooch Andeel vun Teedrinkers de Inzidenz för bestimmte Krebsoorten leeger is as in' Rest vun de Welt. För en präventive Wirkung wurrn insbesünnere de in eenig Teesorten natürlicherwies enthollen Polyphenole (vör allen dat Epigallocatechingallat, EGCG) verantwoortlich macht.

En Studie an Patienten mit Prostatakarzinom, de an dat Center for Human Nutrition an de David Geffen School of Medicine der UCLA dörführt wurr, kunn wiesen, dat dat ut den Tee stammen EGCG in de Tumoren nahwiesbar weer un dat Zellwassdom hemmen dee. Offensichtlich wies dorbi Swaarttee en wat starkere Wirkung as gröön Tee, dat Placebo (en Soda-Drunk) wies kien Wirkung. De Ergevnisse düüden dorup hen, dat gröön Tee un Swaarttee helpen könnt, Prostatakrebs to verhöden.

De in' Swaartee un insbesünnere in grönen Tee enthollen Polyphenole un Fluoride senken dat Risiko för Teenkaries.

Dör de Togaav vun Melk fallt Calciumoxalat as swoorlööslich Solt ut. De Gefohr vun Nierensteenbillen wurr so minner.

En Studie vun de Cheng-Kung-Universität in Taiwan tofolge senken all twee bit veer Tassen pro Dag dat Hypertonie-Risiko um 46 Perzent, höhgerer Konsum senkt dat Risiko sogor um 65 Perzent. De Studie wurr i över 1500 Personen dörführt. In Taiwan drinkt man vör allen Gröön Tee un den inheimischen Oolong-Tee.

De ägyptische Wetenschapler hett rutfunnen, dat Antibiotika düütlich beter wirken, wenn de Patienten tosätzlich grönen Tee drinken. Sien Forscherteam hett de Wirkung vun disse Kombinatschoon an de Erregern vun 28 Infektschonskrankheiten test. De Grööntee hett de Wirkung in all Fällen starker maakt. Sülvst eenig Keime, de nich mehr up Antibiotika anspreken deen, wurrn weer angriepbor.

Wurrd Tee mit hart Water kaakt, scheed sück nah eenig Tiet up de Böverflach en dünn Huut af. De e kristallin utsehn Schicht heet Teesteen oder Teehuut. De entsteiht, wenn de Gerbstoffe vun den Tee mit Magnesium- un Calciumionen vun dat hart Water reageeren un an de Böverflach utfällt wurrn. Gesundheitlich is se völlig unbedenklich. Manch Teedrinker schätzen dat nich, denn de Teehuut is en Indikator för hart Water, un dat is för de Entfalen vun en gooden Teesmack nich so goot to gebruuke. Todem lagert se sück ok in Tassen un Teekann af. Früchtetee is goot to gebruuken, um de vun swaarten oder grönen Tee veroorsaakt Teehuut in Teekannen weer to lösen.

Kiek ok

• Teeroos (Tee) – Kunstvull tosommenbunnen Teeblööt, de ebenfalls upbräut wurrn.
• Teeroute – Verscheeden asiatisch Hannelsweeg, tüschen dat 7. un 20. Johrhunnert

Literatur

• Hans G. Adrian, Rolf L. Temming, Arend Vollers: Das Teebuch. Geschichte und Geschichten. Anbau, Herstellung und Rezepte. VMA, Wiesbaden 1990, ISBN 3-928127-01-2 (Lizenzutgaav vun de Originalutgaav bi Bucher, München Luzern 1983, ISBN 3-7658-0421-5).
• Aleíjos [Pseudonym för Alex Pontvik]: Grüne Wunderdroge Tee. 4. Uplaag. Braumüller, Wien 1998 (1. Uplaag 1977), ISBN 3-7003-1217-2 (Goot Överblick, en beeten dröög schreven, olt Bornlaag, bannig fragwürdig letzt Deel mit en Polemik gegen den fermentierten Tee).
• Hans-Bernd Böttger: Teelexikon - DAS Nachschlagewerk für alle Teetrinker. Pro BUSINESS Verlag, Berlin, 2010, ISBN 978-3-86805-788-1
• Andreas Gruschke: Tee. Süßer Tau des Himmels. DTV, München 2001. ISBN 3-423-36242-1
• Hellmut Grösser: Tee für Wissensdurstige. Verlag Albrecht (E.), 2000, ISBN 3-87014-003-8.
• Henry Hobhouse: Sechs Pflanzen verändern die Welt. Chinarinde, Zuckerrohr, Tee, Baumwolle, Kartoffel, Kokastrauch. Klett-Cotta, Hamborg 2001. 4. Uplaag. ISBN 3-608-91024-7
• Martin Krieger: Tee. Eine Kulturgeschichte. Böhlau. Köln u. a. 2009, ISBN 978-3-412-20427-3. (Rezension)
• Ernst Janssen: Janssens Tee Almanach. 2003, ISBN 3-927359-85-8. (Rezension)
• Jane Pettigrew: Tee. Benedikt Taschen Verlag, Köln 1998, ISBN 3-8228-7595-3. (Nahdruck 2002 dör Gondrom Verlag, ISBN 3-8112-1701-1)
• James Norwood Pratt: Tea Dictionary, Tea Society, 2010, ISBN 978-0-9826241-1-1 (Düchtig umfangriek, engelsch Tee-Lexikon. Rezension)
• James Norwood Pratt: Tee für Genießer. Vom Geist in der Tasse, Edition Spuren, November 2002, ISBN 978-3-9521966-5-6 (Düütsch Översetten vun den New Tea Lover’s Treasury, 1999, Rezension)
• Stephan Reimertz: Vom Genuß des Tees: Eine heitere Reise durch alte Landschaften, ehrwürdige Traditionen und moderne Verhältnisse, inklusive einer kleinen Teeschule. Gustav Kiepenheuer Verlag, Leipzig 1998. ISBN 3-378-01023-1 (mit Glossar)
• Otto F. Schleinkofer: Der Tee. de Gruyter, Berlin 1982. 3. Uplaag ISBN 3-11-009179-8
• Werner F.J. Schmitt: Tea. Ullstein, 1997, ISBN 3-548-35756-3 (De Schriever is Inhebber vun den „King's Teagarden“ in Berlin)
• Alain Stella, Nadine Beauthéac, Gilles Brochard, Catherine Donzel: Das Buch vom Tee. Collection Rolf Heyne, 2001. ISBN 3-89910-136-7 (de Nahdruck ut dat Johr 2003 hett nich de grootformatig Afbillen!)

Film

• Bitterer Tee. Dokumentarfilm, Düütschland, 2013, 28:30 Min., Book un Regie: Michael Höft, Produktschoon: HTTV, NDR, SWR, Reeg: Die Reportage, Eerstsennen: 13. September 2013 bi den NDR, Inholtsangaav mit online-Video vun NDR.
  Bericht över „massiven Chemieeinsatz“ up de Tee-Plantagen vun Kenia, den weltwiet gröttsten Teeproduzenten.

Weblenken

Tee. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Andreas Walter: [1] Ein Buch über Tee. Allerlei wissenswertes um und über Tee, 19. Oktober 2009, En komplett privat Online-Book, Togreep an' 20. Februar 2014
• Websteed vun den Düütschen Teeverband Hamborg
• En Teelexikon mit Begreepen rund um den Tee
• DNB-Katalog