Wilmesausche Spraak
| Wymysiöeryś | ||
|---|---|---|
|
Snackt in |
Polen | |
| Sprecher | 70 | |
| Klassifikatschoon |
| |
| Spraakkoods | ||
| ISO 639-1 |
– | |
| ISO 639-2 |
gem | |
| ISO 639-3 |
wym | |
Wilmesausch (Wilmesausch Wymysiöeryś) is de Dialekt vun de lütte Stadt Wilmesau (op Wilmesausch Wymysau, Wymysoj), op de Jrens vun Kleinpolen un Slesien in Polen.
De Dialekt höört to dat Slesische, is in sien Egenschoppen aver temlich afpartig. Dat besünnere an dissen Dialekt is vör allen, dat de Sprekers vun dat Wilmesausche en ganz egen Identität entwickelt hebbt un sik nich as Düütsche tellt. So hebbt 1921 vun 1774 Lüüd blot 23 seggt, dat se sik vun de Natschonalität as Düütsche föhlen deen. De Lüüd in Wilmesau hebbt seggt, dat se jemehr Spraak un Kultur op Siedlers ut Flandern, Freesland oder ut England trüchföhrt[1]. To’n Bispeel hebbt veel Lüüd in Wilmesau den Naam Fox hatt, de ut Schottland kamen schall.
Wilmesau is en lütt düütsch Spraakeiland in de Gegend vun Bielsko-Biała. Dat is nich ganz rut, wo de Lüüd vun weg kemen, de dat Dörp toeerst besiedelt hebbt. Se sünd op jeden Fall mit de düütsche Oostsiedlung na Slesien kamen. Dör de Laag as Spraakeiland un ok dorvun, dat de Lüüd in Wilmesau blot ünnerenanner heiraden deen, hett sik mit de Tiet en ganz egen Identität rutbillt. De Lüüd in Wilmesau hebbt sik nich as Düütsche föhlt un ok nich recht as Polen. Se weren Wilmesauers un snacken jemehr egen Spraak. Düütsch düch jem to swoor to verstahn, dat weer nich desülve Spraak.
Utdruck vun disse egene Identität weer denn ok, dat to Anfang vun dat 20. Johrhunnert de Schriever Florian Biesik anfungen hett in sien heimatlichen Dialekt to schrieven un geern den Anfang to en egene wilmesausche Literatur setten wull. In sien Schrievwies hett he sik an dat Poolsche anlehnt.
1880 hebbt vun 1662 Lüüd in Wilmesau 1525 (92 %) Wilmesausch snackt. Disse Tall is dör dat 20. Johrhunnert dör jümmer lütter worrn. 1900 weren dat 1152 vun 1719 Inwahners (72 %). De poolsche Spraak hett mit de Tiet jümmer mehr Bedüden kregen.
As 1939 Wilmesau vun de Düütschen besett worrn is, dor weren de Lüüd in Wilmesau temlich gliekgüllig. Se harrn sik nich freit, dat geev aver ok keen groot Gegenwehr. De wilmesausche Dialekt un de Kultur kunnen se ahn Problemen wiederleven, denn de Düütschen hebbt jem as Düütsch ansehn. Arger geev dat denn aver na’n Krieg. As de Polen wedder de Macht harrn, hebbt se all Düütsche verdreven. Ok de Dialekt in Wilmesau gell de Polen as Düütsch, dat gell nix, dat de Wilmesauer sik sülvst nich as Düütsche ansehn hebbt. Welk Lüüd kemen achter Trallen, welk sogor in’t Arbeitslager na Sibirien. Dat geev soveel Arger, dat de Lüüd in Wilmesau toletzt beslaten hebbt, bi de Behörden en Andrag to stellen, se schullen jemehr Spraak un Kultur verbeden[1]. In’n März 1946 is disse Verordnung denn rutkamen. Blot so kunnen se dat Schicksal afwennen, verdreven to warrn as all de annern Düütschen. Toglieks kunnen de Lüüd de Spraak kuum noch an de jüngern wiedergeven. De Polen hebbt jümmer dorna keken, wat sik de Wilmesauers nich to düütsch beert. Dat Verbaad is denn mit de Tiet wedder ophoven worrn, aver för de Spraak weer dat to laat. Dor weren kuum noch Lüüd na, de de Spraak würklich kunnen. Hüüt sünd meist blot noch ole Lüüd nableven, de noch wat vun de Spraak afkennt. Dat schöölt so bi 70 Lüüd wesen.
- Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,
- Daj noma zuł zajn gywajt;
- Daj Kyngrajch zuł dö kuma;
- Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;
- dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt;
- an fercaj yns ynzer siułda,
- wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia;
- ny łat yns cyn zynda;
- zunder kaonst yns reta fum nistgüta.
- [Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht, ans łaowa uf inda.]
- Amen
Literatur
ännern- Ludwik Młynek: Narzecze wilamowickie., Tarnau, 1907: J.Pisz
- Józef Latosiński: Monografia miasteczka Wilamowic. Krakau, 1909
- Hermann Mojmir: Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice" (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic). Krakau, 1930-1936: Polska Akademia Umiejętności.
- Adam Kleczkowski: Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja. Krakau 1920: Polska Akademia Umiejętności.
- Adam Kleczkowski: Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia. Posen 1921: Uniwersytet Poznański.
- Maria Katarzyna Lasatowicz: Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987. Oppeln 1992: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
- Tomasz Wicherkiewicz: The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice. Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X (dat Book bi Google Böker)