Wikipedia

Archäologie

De Archäologie (vun gr. ἀρχαῖος archaios „oolt“ un lógos „De Lehr“), is en Wetenschop, de – tomeist mit annere Naturwetenschoppen tosamen – de Geschicht vun den Minsch un de Entwickeln vun sien Kultur utforscht. De Archäologie stütt sik dorbi op Ünnersöken vun dat, wat in de Eer vun dat Leven vun de Minschen nableven is. Se ünnersöcht den Tietruum vun de Tiet an, in de de Minsch anfungen hett, Warktüüch to bruken, also so vun üm un bi vör 2,5 Millionen Johr bet hüüt. Üm de Levenswies vun verleden Tieten to rekunstrueeren, is dat goot to weten, woans sik de Minschen in de Tieten nehrt hebbt, wovun Klima herrscht hett un woans de Ümwelt utsehn hett.

Archäologen bi’t Utgraven vun en olle Kark

De Archäologie is en noch teemlich junge Wetenschop, liekers is dat nich mehr möglich, all Tietrüüm in’t Oog to behollen. Dorüm hebbt sik binnen de Archäologie verschedene Fackrebeden utbillt. Dorbi kann de Opdelen themaatsch vörnahmen warrn (t. B. christliche Archäologie) oder na sünnere geograafsche Rebeden (t. B. Vörderasiaatsche Archäologie) spezialiseert wesen. De MEthoden sünd dorbi tomeist de glieken, man de Borns, worut dat Weten stammt, künnt bannig ünnerscheedlich wesen.

In de Oor- un Vörhistorie befaat een sik vör allen mit de materiellen Kultur, wiel in de Fröhhistorie ok al de eersten Schriftborns ünnersöcht warrn künnt. In’n Ünnerscheed to de Geschichtswetenschoppers, staht de bi de Archäologen aver nich in’n Middelpunkt. De archäoloogsche Utrichten steiht tomeist för en sünnere Region oder en sünnern Tietafsnitt. Disse Regionen künnt weltwiet ünnerscheedlich dateert, man överall natowiesen wesen, as to’n Bispeel to Övergang vun Jagers un Sammlers to Buerslüüd, de Deerten hoolt, oder de Entwickeln vun de eersten Städer.

Sülvst de nalaten materiellen Saken vun de jüngeren Historie (as Kunzentratschoonslagers un Bunkers ut den Tweeten Weltkrieg) warrt hüüt mit archäoloogsche Methoden utweert. De Archäologie hett sik weltwiet to en Verband vun ünnerscheedliche theoreetsche un praktische Fachrichten entwickelt un arbeit faken mit Historikers tosamen.

Historie vun’t Utforschen

ännern

Anfäng vun’t Utforschen vun’t Öllerdom in Europa

ännern

Wiel de Renaissance güng dat los, dat de klassisch-antike Lehrsomkeit wedder dörkamen de. Dat hett in’t 15. un 16. Johrhunnert dorto föhrt, dat dat Intresse an de Saken vun de ollen Römers un Greken wedder grötter warrn de un antike Kunstsaken geern sammelt weern. Ok de poor kloken Lüüd, de geern dör de Welt reisen deen, füngen wedder an, sik mehr un mehr för de Tüügnissen ut verleden Tieten to intresseeren.

 
William Camden möök 1586 den Katalog Britannia publiek

Vun de Mitt vun’t 16. Johrhunnert an warrt de Sammelee aflöst vun’t nipp un naue Fasthollen vun Denkmolen. Ut disse Tiet stammt vele Katalogen un Enzyklopädien, de in’t late 16. Johrhunnert faken mit Koppersteken un Holtsnitten illustreert warrt. In England maakt 1586 William Camden (1551-1632) sien Britannia publiek, wat en Katalog över de sichtboren Saken vun’t Öllerdom is. Intressant is, dat he al Wassdomsmarkmolen in en Koornfeld marken de un jem ok so düüt hett.

Bernard de Montfaucons bröch 1719 sien L’Antiquité expliquée rut. In teihn Bännen hett he Kunstsaken ut den helen Middelmeerruum tohopenstellt. Sien Wark blifft för lange Tiet en Standardwark.

Boddendenkmolen warrt in Skandinavien al bannig fröh beobacht. Al 1588 hett man bi Roskilde en Dolmen, also en oolt Steenbowark, utgraavt. 1662 warrt in Uppsala in Sweden en Lehrstohl för Öllerdomskunnen inricht. In’t Johr 1685 warrt in’t franzöösche Cocherel in’t Department Haute Normandie, bi Evreux, en Graffkamer ut de Neesteentiet funnen un utgraavt. Dat gellt vundaag as de eerste archäoloogsche Utgraven, vun wegen dat dorbi de eerste överleverte Graavbericht fasthollen warrt. De Kieler Professer Johann Daniel Major maakt üm 1690 rüm düchtige Utgraven in Jütland un lett tallrieke Bultengräver apen. Sien Teel weer, mit archäoloogsche Methoden ruttofinnen, woneem de Inwahners vun’t halfeiland afkamt.

Liekers dat vele Lüüd an de Archäologie Intresse funnen harrn, hett se as Wetenschop aver noch keen Bedüden hatt. Allgemeen gell de Ansicht, dat blots histoorsche Borns un de Bibel egente Middel weern, üm de verleden Tiet to interpreteeren. So geev dat noch lang de Ansicht, dat de Minschheit – as dat vun James Ussher ut de Bibel afleidt worrn weer – in’n Oktober 4004 v. Chr. tostannen kamen weer. 1655 hett Isaac de La Peyrère dat waagt, de so nöömten „Dunnerkielen“ (Artefakten ut de Steentiet) Minsch totoorden, de vör Adam leevt hebbt (Vör-Adamiten-Thees). As he dorophen mit de Inquisitschoon to doon kregen hett, is he vun sien Ansicht wedder afrückt. As de eerste europääsche Lehrte, de de Steenwarktüüch as nipp un nau dat inordent hett, gellt Michele Mercati (1541-1593). Sien Wark is aver eerst 1717 publizeert worrn.

Mitt vun’t 18 bit Mitt vun’t 19. Johrhunnert

ännern

Na un na setten sik de archäoloogschen Forschensmethoden nu dör. Enkelte kloke un lehrte Lüüd kemen nu al fröh op vigeliensche Insichten, de aver nich achten weern, vun wegen dat se noch nich in de Tiet passt hebbt. En vun disse bahnbreken Lüüd weer de franzöösche Amateurarchäoloog Jacques Boucher de Perthes, de as eerste vörhistoorsche Artefakten richtig toordent hettö. Man, eerst twintig Johren later is em de Acht tokamen, de em tostünn, as Charles Lyells (1797-1875) sien Ansichten bestätigen de. En wichtige Insicht weer dorbi dat Opdecken vun’t stratigraafsche Prinzip. Al lang vörher weer dat Tosamenhören un dormit dat glieke Öller vun Funnen, de in een un de sülven Schicht opdeckt weern (to’n Bispeel en Steenwarktüüch in’n Tosamenhang mit en utstorven Deert) jümmer wedder diskuteert, man dat weer nich allgemeen acht.

 
Pompeji in de 1870er Johren

En wieteret Modell, dat vun’t Prinzip her bit vundaag gellt, is 1837 vun Christian Jürgensen Thomsen utklamüstert worrn. He weer Kurater in Kopenhagen un hett dat „Dree-Perioden-System“ utfunnen, dat de Historie vun’n Minschen in dree Phasen indeelt. Dat weer toeerst de Steentiet, denn de Bronzetiet un de Iesentiet. Ruchweg dörtig Johren later, üm 1865, hett J. Lubbock de Steentiet wieter ünnerscheedt in de mit slahn Stenen und de mit slepen Stenen. Dormit weern de Begrepen „Paläolithikum“ (Ooltsteentiet) un „Neolithikum“ (Nee- oder Jungsteentiet) boren. De Phasen sünd in sik veelfach ünnerdeelt, man mit lütte Inschränken, gellt disse grundsätzliche Ünnerdelen bit hüüt.


De eersten groten Utgraven hebbt in de histoorschen Städer Pompeji un Herkulaneum stattfunnen. De beiden Städer weern an’n 24. August 79 bi’n Utbrook vun’n Vesuv tonichten maakt worrn. Enn vun’t 16. Johrhunnert is Pompeji bi’n Bo vun en Waterleitung wedder opdeckt worrn. 1748 fangt de Utgraven an. In Herkulaneum warrt al 1709 to’n eersten mol graavt, bit 1738 Karl III. vun Neapel den direkten Opdrag gifft, de Stadt uttograven. 1768 kann dat Theater, de Basilika un de Villa vun de Papyri freeleggt warrn.

 
Johann Joachim Winckelmann gellt as de Vadder vun de klass’schen Archäologie

Mit sien „Sendschrieven vun de herkulanischen Opdecken“, de eersten archäoloogschen Publikatschonen, leggt Johann Joachim Winckelmann 1762 den Grundsteen för de ne’e Wetenschop vun de Archäologie un warrt siet de Tiet as Vadder vun de klassischen Archäologie ansehn. Winckelmann is ok de Eerste, de versöcht, de greeksche Kunst in Perioden intodelen un histoorsch totoorden. Sien Stopen vun’t Entwickeln (olle Stil – hoge Stil – schöne Stil – Stil vun de Namakers – Verfall vun de Kunst) sünd aver in de Twüschentiet dör de Weertgeven dorin lang nich mehr begäng. De eerste Lehrstohl för klassische Archäologie warrt 1802 an de Christian-Albrechts-Universität in Kiel inricht.

De ägyptischen Bodenkmolen, sünners de Pyramiden, sünd al in’t Öllerdom Telen vun vele Reisen (kiek ok Weltwunner). In’t 17. Johrhunnert hett sik de Insicht dörsett, dat sik dat dorbi üm de Gräver vun Königen hannelt. De Ägyptologie nimmt mit den Ägypten-Feldtog vun Napoléon Bonaparte 1798 ehrn Anfang. In de Regen vun’t Heer sünd ok Wetenschopplers. Vun sünnere Bedüden is de Opdecken vun’n Steen vun Rosetta, de 1822 Jean-François Champollion in de Laag versett hett, de Bedüden vun de ägyptischen Hieroglyphen uttoklamüstern.

Sünnere Bedüden för de ägyptische Archäologie harr ok Auguste Ferdinand François Mariette (1821-1881), de vun 1858 an as Direkter vun’n ägyptischen Öllerdomsdeenst mehr as dörtig Fundsteden utgraavt hett. Sien Methoden weern gresig – ton Bispeel hett he ok Sprengstoff inseet. De Ümstännen vun de Funnen un de wetenschoppliche Utwerten hebbt em nich sünners intresseert, man mit em geiht de Tiet vun de reinen Schatzsökers (as Giovanni Battista Belzoni (1778-1823)) to Enn, de dorför tallrieke Funnen na Europa bröcht harrn. Mariette sülvst hett vun 1850 af ruchweg 7.000 Fundstücken na Paris in’t Louvre bröcht, man nu sett he sik jümmer duller dorför in, dat de Fundstücken ut dat Öllerdom vun Ägypten nich mehr ut dat Land rutbröcht warrt. To’n Opbewahren vun de Funnen grünnt he den Vörlöper vun’t Ägyptische Natschonalmuseum in Kairo. Karl Richard Lepsius (1810-1884) hett twüschen 1842 un 1845 en ümfangrieke Opnahm vun ägyptische un nubische Denkmolen tosamenstellt. 1859 warrt dat Resultat in de twölf Bännen vun de Denkmaeler aus Aegypten und Aethiopien publizeert. Dor sünd alleen 894 Farvtafeln binnen. Grote Verdeensten üm’t archäoloogsche Utforschen vun Grekenland maakt sik üm 1840 rüm vör allen Ludwig Ross, de as Eerste systemaatsche Utgraven op de Akropolis vun Athen maakt.

Siet Mitt vun’t 19. Johrhunnert

ännern
 
De beropen Archäoloog Heinrich Schliemann hett in’t 19. Johrhunnert sünners in’n ägäischen Ruum graavt

In de Mitt vun’t 19. Johrhunnert hett sik de Archäologie mehr un mehr to en Wetenschop entwickelt. Vörher weern de Utgraven meist nich anners as bi Schatzsökers un Graffrovers, man nu weern de Graavtechniken jümmer fiener utklamüstert un de Dokumentatschoon un dat nipp un naue Inorden vun de Funnen weer jümmer wichtiger.

Antoine Ives Goguet (1716-1758) weer al 1738 de Ansicht, dat dat dree Stopen vun vörhistoorsche Technologie geven müsst hett, neemlich de Steentiet, de Bronzetiet un de Iesentiet. Dörsett hett sik dat Dreeperiodensystem aver eerst mit den Dänen Christian Jürgensen Thomsen (1788-1865), de as eerst en Museum (1819) na dit Prinzip opdeelt un ordent hett. Sir John Lubbock (1834-1913) hett 1865 en wietere Ünnerdelen vun de Steentiet in Paläolithikum (Ooltsteentiet) un Neolothikum (Jungsteentiet) inföhrt.

Eerst vun 1859 an warrt dat hoge Öller vun de Minschheit allgemeen acht. In’t sülve Johr warrt Darwins „Entstahn vun de Oorden“ publizeert. Al 1856 weer de Neanderdaler opdeckt, de vun Johann Carl Fuhlrott un Hermann Schaaffhausen ahn Spood as ut de Iestiet inordent warrt. Eerst 1902 sett sik disse Instopen dör, neemlich as Rudolf Virchow dood blifft, de as pathologsche Autorität all wieterföhren Diskusschonen ünnerbunnen harr.

In Sweden hett Oscar Montelius (1843-1921) en System entwickelt to’n differenzeerten klassifizeeren mit den Sinn Fundstücken intoorden (Periodiseeren). Dordör warrt de Grundlaag för en Relative Chronologie.

1853/54 warrt bi’n ungewöhnlich sieten Waterstand bi Obermeilen an’n Zürichsee hölten Pielers, Steenbielen un Keramik opdeckt. De Wahnsteed warrt vun den Öllerdomsforscher Ferdinand Keller ünnersöcht. Lange Tiet weer annahmen, dat disse Fuchtboddenwahnsteden Pohlbowarken in’t Water dorstellen. Vun de 1920er Johren an geev dat en düchtige Diskusschoon üm de Laag vun de Pohlbowarken, wat sik dat üm Water- oder üm Överpohlbowarken hannelt hett. Vundaag weet man, dat dat Land- un Waterpohlbowarken geev. De neesten Ünnersöken in Hornstaad an’n Boddensee hebbt Pohlbowarken in’t Water bit to fief Meter vun’n Seebodden afhoven nawiest. Rekonstrukschonen (to’n Bispeel in Unteruhldingen an’n Bodden see) wiest nich blots de ünnerscheedlichen Vörslääg vun de Archäologie man ok den aktuellen Stand vun’t Forschen na de Insichten vun de Ünnerwaterarchäologie (Pohlbowarkenmuseum Unteruhldingen).

Edouard Lartet (1801-1871) hett 1860 en Fundsteed in de Pyrenäen (Massat) ünnersöcht un dorbi ok en Geweihspitz funnen, in de en Borenkopp ingraveert weer – de eerste Fund vun de jungpaläolithischen Kunst. Later hett he mehrere franzöösche Höhlenfundsteden (Gorge d’Enfer, Laugerie Haute, La Madeleine und Le Moustier) utgraavt. Sünnere Acht kregen dorbi de Höhlenmalereen, de 1879 in de Höhle vun Altamira opdeckt worrn sünd.

1858 geiht dat los mit de archäoloogsch Utforschen vun de Kelten, as Overst Schwab de eersten Utgraven in La Tène an’n Neuenburgersee in de Swiez maakt. De Utgraven in Hallstatt. 1872 warrt de Iesentiet vun Europa to’n eersten mol in en öllere (Hallstatttiet) un en jüngere (La-Tène-Tiet) indeelt.

De Entwickeln vun de Klassische Archäologie in de tweeten Hälft vun’t 19. Johrhunnert warrt sünners vun Heinrich Schliemann (1822-1890) bestimmt. Schliemann weer en Gewarfsmann un „Hobbyarchäoloog“, de as Begrünner vun de Vörhistorienarchäologie vun Grekenland un vun’n ägäischen Ruum gellt. 1869 graavt he op Ithaka un 1871 fangt he in Hissarlik dat Graven an. Dor vermoodt he dat Troja vun Homer un hett recht dormit, ofschoonst he vun de verkehrten Boperiood utgahn weer. De Methoden, de he to’n Utgraven bruukt hett, weern ümstreden. Ünner de Facklüüd gifft dat vele, de vun Schliemanns Lesitungen nich veel hollt. Sien beropen Naam grünnt sik vör allen op Funnen, de en groten Weert hebbt (to’n Bispeel de Schatz vun Priamos). Sien Opdecken vun vörhistoorsche (vörhomerische) Kulturen un Wahnsteden lööst tallrieke wietere Graven in’n ägäischen Ruum ut.

In’t 20. Johrhunnert

ännern

En Mielensteen in de Historie vun’t archäoloogsche Utforschen weer Sir William Matthew Flinders Petrie (1853-1942), de vun 1880 an as Archäoloogsch in Ägypten froscht un graavt. He publizeert 1904 sien Methods and Aims in Archaeology, wo he veer Prinzipien in dorleggt:

  • Akkeraten Ümgang mit de Funnen, de een utgraavt, un Ümsicht in Henblick op annere, de in tokamen Tieten ok noch dor graven wüllt.
  • Bannig akkerat Vörgahn bi’t Utgraven un bi’t Fasthollen vun de opfunnen Details.
  • Nau un akkerat Vermeten un Koorteeren.
  • Vullstännige Publikatschoon vun de Resultaten.
 
Howard Carter, 1924

In’t Johr 1913 keem de eerste Band vun’t Handbuch der Archäologie (rutgeven vun Heinrich Bulle, 1867-1945) rut.As vörbildlich Graven ut disse Tiet gellt de Utgraven vun’t Gräverfeld vun Assini (Argolis), de 1922 anfungen und vun sweedsche Archäologen dörföhrt weer. De hele utgraavte Bodden warrt seevt un en vörbildliche Dokumentatschoon vun de Graven tohopenstellt. Den beropensten archäoloogschen Fund vun’t 20. Johrhunnert maakt Howard Carter (1873-1939) in dat sülve Johr. Na en Söök vun söss Johren finnt he dat Graff vun Tutenchamun.

De Pioneer vun de Luftbildarchäologie is na’n Eersten Weltkrieg de britsche Pilot Osbert G. S. Crawford, de vun’n Fleger ut archäoloogsche Fundsteden in England fotografeert.

Gustaf Kossinna (1858-1931) stellt 1920 sien siedlungsarchäoloogsche Methoden vör. In sien Interpretatschonen warrt de Germanen en vörrangige kulturelle Bedüden toschreven. De Natschonalsozialismus nütt dat as’n Bewies dorför, dat de Germanen un de Arabers över de annern Rassen staht.

In dat Johr 1947 fohrt Thor Heyerdahl mit en Flott vun Süüdamerika na Polynesien. He kann dormit as’n Grünner vun de experimentellem Archäologie ansehn warrn.

In’t 20. Johrhunnert grippt de Archäologie jümmer mehr ok Techniken ut annere Wetenschoppen torüch. Bispele dorför sünd de 1949 utfunnen Radiokarbonmethood, de to’n Dateeren vun orgaansche Stoffen insett warrt, un de Strontiumisotopenanalyys to’n Utforschen vun de Wannerbewegen vun de oor- un fröhtietlichen Minschen. De Archäologie hett sik somit to en Verbundwetenschop entwickelt. De Utforschen vun de vörhistoorschen Liek Ötzi, de 1991 in de Ötzdaler Alpen funnen weer, is en goot Bispeel dorför. Mit Help vun en DNA-Analyys künnen to’n eersten mol weltwiet de Verwandschoppen vun veertig Individuen ut en Graffstatt ut de Bronzetiet in de Lichtensteenhöhl torüchklamüstert warrn.

Fackrebeden

ännern

Archäologie is en Sammelbegreep för vele verschedene Disziplinen, de tomeist sünnere Tietafsnitten oder Regionen behannelt. De enkelten Disziplinen ünnerscheedt sik nich blots dorin, dat se sik mit verschedene Sakenbefaat, man ok in de Methoden, de för’t Forschen bruukt warrt. De archäologischen Methoden billt butendem Deelaspekten vun en egenstännige Wetenschop, as to’n Bispeel in de Forensik. In Fäcker as de Ooltamerikanistik oder ok de klassischen Archäologie künnt de Sworpunkten vun’n Inholt ok nich-archäoloogsch wesen.

Na Epochen un Regionen

ännern

De Deelrebeden vun de Archäologie ünnerscheedt sik in Thema, Tiet un Ruum. Doran fastleegt is ok, dat ünnerscheedliche Borns bruukt warrt. In de prähistoorschen Archäologie gifft dat kuum oder keen schriftliche Opteken, de as Borns döögt. Hier mutt en sik an Materialen hollen, de ut de Tiet noch över sünd. Annere Disziplinen künnt sik dorgegen an Schriftsaken hollen.

De Prähistoorsche Archäologie befaat sik mit de Tiet, de mit de eersten Steenredschoppen vör ruchweg tweeunhalf Millionen Johren anfangt un mit de Fröhhistorie (Tiet vun de Völkerwannern, Röömsch Kaisertiet, fröh Middelöller) un de eersten schriftlichen Borns to Enn geiht.
Dat is en sünner’t Rebeet, wat en Oort Övergang twüschen de Oor- un Frähhistorie un de Klassischen Archäologie dorstellt. Dat befaat sik mit de röömschen Provinzen un wennt dorbi Methoden vun de Oor- un Fröhhistorie.
De Klassische Archäologie hett de Antike Welt to’n Sworpunkt un wat dorut noch torüchbleven is. Dorbi geiht dat nipp un nau üm de Greken, Etrusker un Römers in histoorsche Tiet, also ruchweg twüschen dat 2. Johrdusend v. Chr. un dat 5. Johrhunnert n. Chr. To de Klassischen Archäologie tellt ok de Etruskologie un de Ägääsche Vörhistorie, de sik mit Funnen ut de kyklaadschen, minoischen un mykeenschen Kulturen uteneensett
De Middelöllerarchäologie fangt mit dat Enn vun de Fröhhistorie (ruchweg 9. Johrhunnert) an un ennt theoreetsch mit den Övergang to de Neetietarchäologie (ruchweg 16. Johrhunnert). Anners as de prähistoorsche Archäologie, sett se sik mit en Tiet utenanner, in de dat tonehmen ok schriftliche Borns geev. Dorto gifft dat veel ok noch Bowarken, de överduert hebbt un vun de Archäologie vun’t Middelöller mit Methoden ut de histoorschen Boforschen (Bo- oder Monumentenarchäologie) ünnersöcht warrt.
De Industriearchäologie is en Deel vun de Neetietarchäologie, de sik sünners üm dat Utforschen vun fröhindustrielle Anlagen sorgt as Iesenwarken oder Porzellanmanufakturen.

De Disziplinen, de nu kamt, stellt geograafsche Sworpunkten dor:

De Ägyptologie hett dat antike Ägypten to’n Thema, ruchweg vun’t 3. Johrdusend v.Vhr. bit to’n 4. Johrhunnert n. Chr. En Deelrebeet dorvun is de Koptologie, de sik mit de Kultur vun de fröhen Chriten in Ägypten uteneen sett.
Dit Fackrebeet befaat sik mit de ollen Kulturen vun’n Negen Oosten, sünners dat Rebeet vun de Törkie, vun’n Irak, vun’n Iran, vun Syrien, den Libanon, Israel un Jordanien (Babylon, Sumer, Akkad, Elam, Hethiter un Urartu), aver ok mit de Nafolgerstaaten. Dat Rebeet geiht vör allen ut de Ooltorientalsitik vör, de philoloogsch utricht is. De Vörderasiaatsche Archäologie ümfaat den Tietruum vun’t 11. Johrdusend v. Chr. bit to’n 7. Johrhunnert n. Chr. Se steiht neeg in Verbinnen mit de Biblischen Archäologie, de de Wahn- un Kulturhistorie vun Palästina utforscht, un de Ägyptologie, vun wegen dat eenige vun de ünnersöchten Rebeden fröher vun Ägypten beherrscht werrn un to annere Tieten de orientaalschen Rieken över Ägypten herrscht hebbt.
De Keltologie is en interdisziplinäre Kulturwetenschop, de ünner annern ok archäologische Borns un Methoden bruukt, üm Weten to winnen. Se befaat sik mit de verschedenen keltischen Kulturen in Europa un Lüttasien ruchweg vun de laten Bronzetiet bit in de Nutiet.

Na Spezialrebeden

ännern
 
Experimentelle Archäologie: Experiment mit Keramik
In disse Fackrebeden warrt Funnen vun Deerknaken, Pollen oder Planten ünnersöcht as ok de Ümweltbedingen to’n sünnere Tiet. To de Saken, de hier ünnersöcht warrt höört Boddenproven, Affallkuhlen, Mageninholten un Latrienen. De Paläoklimatologie forscht dat prähistoorsche Klima ut mit Help vun Klimaarchiven as to’n Bispeel Iesbohrkarns.
De Paläopathologie maakt medizinsche Ünnersöken an minschliche Knaken un Geweven. Se befaat sik mit den gesundheitlichen Tostand vun de Minschen in fröhere Tieten. De Paläopathologie kann nich blots dat Geslecht un dat Öller bestimmen, man ok de Bedingen, ünner de de Minschen leevt hebbt, wat se eten hebbt un wovun Krankheiten se harrn. Dorut kann op de medizinische Versorgen slaten warrn as ok op den sozialen Tosamenholt vun uns Vörfohren.
 
De Archäoastronomie befaat sik mit de Bedüden vun Kultsteden as Stonehenge
De Archäoastronomie warrt för’t Ünnersöken vun prähistoorsche Kultsteden bruukt. Mit Facklüüd ut dit Rebeet warrt to’n Bispeel de Sünnwendpunkten to sünnere Tieten bestimmt. Dordör künnt möögliche astronoomsche Bedüden vun Fundsteden rutfunnen warrn.
De Archäoinformatik billt de Snittsteed twüschen de Informatik un de Archäologie. Ehr Teel is, de Klassifizeeren vun Funnen mit Help vun de modernen Datentechnik to ünnerstütten.
 
Bispeel för Luftbildarchäologie: De Grundflach vun en gallo-röömsch Lagerhuus.
ännern

Methoden in de Archäologie

ännern

De Methoden vunt Utforschen warrt in de Archäologie in twee Rebeden deelt: De een deent to’n Faten vun Borns, de annern mit jemehr Interpretatschoon. In de Apenlichkeit kriggt tomeist blots vun den eersten Deel wat mit. To’n Faten vun Borns tellt ok de tyypoloogsche und chornoloogsche Utweerten, de för sik noch keen histoorsche Inorden dorstellt.

Wenn Borns ünnersöcht un opbereedt sünd, geiht dat an de histoorsche Interpretatschoon, de för vörhistoorsche Tieten dwangslöpig op ethnograafsche oder histoorsche Analogien baseert. För de histoorschen Archäologien as to’n Bispeel de Vörderasiaatsche Archäologie, de klassischen Archäologie oder de Archäologie vun’t Middelöller warrt de materiellen Borns vör allen mit schriftlich överleverte Borns afgleken. De Archäologie arbeit mit vele Methoden ut de Naturwetenschoppen, liekers is se toeerst en Geisteswetenschop.

Faten vun Borns

ännern

Utgraven

ännern
Hööftartikel: Utgraven

De Utgraven is vun de archäoloogschen Methoden de bekanntste, liekers aver blots en lütten Deel vun de archäoloogschen Arbeit. De Dokumentatschoon, Utweerten, Konserveeren un Archiveeren vun de Funnen stellt den wiet grötteren Deel vun de Arbeit dor.

Graavtechnik
ännern
 
Bispeel för en archäoloogsch Profil (Augsburg)

Vundaag warrt de meisten archäoloogschen Funnen bi Boarbeiten opdeckt. De archäoloogsche Denkmolpleeg versöcht denn över Nootgraven oder ok Reddensgraven disse Funnen uttoweerten, bevör se opletzt tonichten maakt warrt. Forschensgraven, bi de dat wetenschoppliche Intresse in’n Vördergrund steiht un dorna Fundsteden för de Utgraven utsöcht un ahn Tietdruck ünnersöcht warrt, sünd nich so faken.

To’n Anfang vun en Utgraven steihten archäoloogsche Vörünnersöken mit Söökgraven, magneetsch Sondeeren, Meten vun’n Boddenwedderstand, Luftbildarchäologie usw. Mit disse Saken schall toeerst en Överblick vun de mööglichen Fundsteed entstahn, de dat lichter maakt, dat Graven an’t Enn beter to planen.

Moderne Graven sünd an’n Fund orienteert. Dat bedüüt, dat de enkelten Funnen in jemehrn rüümlichen un tietlichen Rahmen, in den se inlagert sünd, op Befunnen betogen. Dorto warrt ünnerscheedliche Techniken anwennt. As an’t Enn de Befund tonichten maakt warrt bi de Utgraven, mutt de Fundsteed dör en nipp un naue Dokumentatschoon för de tokamen Tiet opbewahrt warrn. De wichtigsten Arbeitsmiddel sünd dorüm blangen de Mürkerkell „Papeer un Buntstift“.

Prospekschoon

ännern
Hööftartikel: Prospekschoon (Archäologie)

De Prospekschoon ümfaat all Methoden, de nich to’n Tonichtenmaken vun de Fundsteed föhrt. Mit ehr schüllt bekannte un möögliche Fundsteden ünnersöcht warrn. Deelrebeden dorvun sünd dat Begahn (Survey), de Luftbildarchäologie un Ünnersöken mit eerdphysikaalsche Methoden as Eerdelektrik, Elektromagneetsche Indukschoon, Eerdmagnetik oder Boddenradar. Insetten lett sik bi de Prospekschoon ok de Phosphatanalyys.

Boforschen

ännern
Hööftartikel: Boforschen

De Boforschen is en bedüden Bestanddeel vun de klassischen Archäologie as ok vun de Archäologie vun’t Middelöller. In de Oor- un Fröhhistorie speelt se dorgegen keen grote Rull, vun wegen dat dat ut de Tiet kuum Bowarken gifft. Een vun de Dokumentatschoonsmethoden is de Photogrammetrie.

Utweerten

ännern

Dat de Utgreven blots en lütten Deel vun de Archäoloogschen Arbeit dorstellt, is goot an dat bekannte Bispeel vun de Geletschermumie Ötzi to marken. Disse Fund is in’t Johr 1991 opdeckt worrn, un warrt bit vundaag jümmer noch wetenschopplich ünnersöcht.

Öllerbestimmen

ännern
 
Dendrochronologie: To’n Dateeren vun Holt deent de „Klenner“ vun de Johresringen
Hööftartikel: Öllerbestimmen (Archäologie)

En Sworpunkt vun’t Utweerten is dat Dateeren vun de Befunnen (t. B. Graff) mit Help vun de archäoloogschen Funnen (t. B. Graffbigaav). Bi Öllerbestimmen warrt twüschen de afsluten Chronologie un de relativen Chronologie ünnerscheedt.

De relative Chronologie sett en Fund in Betog to en annern. Dorbi geiht dat blots dorüm, wat jünger oder öller is. Dorbi geiht dat üm Fundkombinatschoon vun slaten Funnen, Chorologie, Stratigrafie un annere.

Bide afsluuten Chronologie warrt en Fund mit naturwetenschoppliche Methoden ünnersöcht, as to’n Bispeel mit de Radiokarbonmethood (för orgaansche Stoffen), mit de Thermolumineszenzdateeren (ok TL-Dateeren; för Keramik), mit de Dendrochronologie (bi Holt) oder mit de Kalium-Argon-Methood (för Stenen)

Tyypologie

ännern

De Tyypologie oder beter Tyypografie is de Klassifikatschoon vun Saken na jemehr Form un Material. Se is de Grundlaag för’t Inorden vun Funnen, vun wegen dat se verlööft, de Fundsituatschoon mit annere Fundsteden to verglieken. Se is de Grundlaag för Kombinatschoonsnalysen för de relativchronoloogsche Dateeren un för de Verbredensanalys.

Materialbestimmen

ännern

De Materialbestimmen warrt faken mit Help vun de Archäometrie maakt. Dorünner warrt all naturwetenschopplichen Methoden to’n Ünersöken tosamenfaat, de an Funnen un Fundsteden maakt warrn künnt. Ut de Anwennen vun disse naturwetenschopplichen Fäcker mit archäoloogsch Material un Fragen hebbt sik mit de Tiet eenige sünnere Fackrebeden billt.

To’n Idenfifizeeren un Ünnersöken vun Details vun Artefakten deent to’n Bispeel de Mikrospkopie, Infraroot- un Ultraschallopnahmen, Rontgen, cheemsch Analysen, Spektroskopie un Laserscans.

Interpretatschoon

ännern

De Methoden to’n Interpreteeren sünd normalerwies ehr geisteswetenschopplich. För de vörhistoorsche Archäologie is de Analogiesluss de bedüdenste Mööglichkeit to’n interpreteeren. In de histoorschen Archäologie (klassische Archäologie, Archäologie vun’t Middelöller oder vun de Neetiet) is dat vör allen de Vergliek mit Informatschonen ut annere Borns, as överleverter Biller un Schriften.

Opbereiden för de Apenlichkeit

ännern
 
Knossos is en Bispeel för en Fundsteed, woneem veel mit Rekonstrukschoon arbeit worrn is.

De Resultaten vun de archäoloogschen Forschung warrt op ünnerscheedliche Wies wietergeven. Dat kann dör Fackböker un -tietschroften passeeren oder ok dör populärwetenschoppliche Pubkikatschonen. Fundstücken warrt in Museen utstellt, wiel Boddendenkmolen, de över de Eer to sehn sünd, dör Utschillern oder in’n Rahmen vun en Wannerlehrpadd togänglich maakt warrt. In archäoloogsche Parks kamt tomeist noch Rekonstrukschonen dorto.

De Rekonstrukschoon (Wedderopbo) is wetenschopplich aber teemlich ümstreden, vun wegen dat dorbi jümmer ok ’n groten Deel Spekulatschoon mit dorbi is un jümmer blots den aktuellen Stand vun de Wetenschopp dorstellen kann. Faken is dor ok’n Andeel vun den aktuellen Tietgeist mit binnen. Op de annern Siet geevt sik dormit aver ok Snittsteden to de experimentellen Archäologie, as de Praxis vun en Theorie dorbi proovt warrn kann, wat dat överhaupt to maken is, as een sik dat vörstellt.

To’n Wietergeven vun Resultaten warrt ok Föhren anboden oder museumsdidaktiosche Vörföhren, de tomeist as experimentelle Archäologie vörstellt warrt. An vele Öörd gifft dat ok regionale Verenen un Sellschoppen, de sik mit de Archäologie befaat un Veranstalten un Akschonen in den Rahmen dräägt.

Kiek ok

ännern

Literatur

ännern

Websteden

ännern
  Archäologie. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Archäologie&oldid=1007980“