Beteigeuze

Beteigeuze [ˌbetaɪˈɡɔɪtsə], ok α Orionis oder Betelgeuse nöömt, is en Steern in’t Steernbild Orion.

Beteigeuze
Positschoon un Beteken
Steernbild	Orion;Ori
Rektaszension	5h55m10,3s
Deklinatschoon	+7°24'25,4"
Annere Naams	Betelgeuse, Schullersteern
Bayer-Beteken	α
Flamsteed-Tall	58
Bright-Star-Kataloog	HR 2061
Henry-Draper-Kataloog	HD 39801
SAO-Kataloog	SAO 113271
Physikaalsch Parameter
Afstand	(640 ± 150) Lj
schienbore Helligkeit	0,3-0,6
Spektralklass	M1–2 Ia–Iab
Sünnerheiten	Ännerlich

Egenschoppen

Beteigeuze is en Resensteern, de in’t Hertzsprung-Russell-Diagramm in de Klass vun de Roden Överresen fallt. He hett ruchweg den 662-facken Dörmeter vun uns Sünn un bargt en Lüüchtkraft in’t sichtbore Rebeet, dat ruchweg teihndusendmol grötter is. Vun de Eer ut bekeken is Beteigeuze de teihnt hellste Steern.

Astronoomsch is Beteigeuze vun groot Intresse. Sien Radius weer de eerste, de mit Help vun de Interferometrie bestimmt warrn künn. Dorbi hett sik rutstellt, dat de sik twüschen 290 Mio km un 480 Mio km ännern deit. Dat föhrt dorto, dat sik ok de Helligkeit ännert. Sien schienbor Helligkeit wesselt twüschen +0,3 un +0,6^m mit en halfregelmatigen Periood vun 2.070 Daag (Halfregelematig ännerlich Steern vun’n Tyyp SRc). Blangen Mira un Altair is dat een vun de wenigen Steerns, de vun de Eer ut mit de hüütigen Teleskoptechnik as Flach to sehn sünd. Sien Winkeldörmeter bedriggt 0,05 Bagensekunnen.

Dat hett sik wiest, dat dat nich eenfach is, den Afstand vun Beteigeuze to bestimmen, vunwegen dat de Parallaxe düütlich lütter is as de Winkeldörmeter vun den Steern. Lange Tiet weer vermoodt, dat de Steern üm un bi 700 Lichtjohren wiet weg is. Mit Help vun den Satellit Hipparcos is 1997 en Afstand vun 430 ± 100 Lj bestimmt worrn. Ne’ere Analysen vun de Daten vun Hipparcos un annere düüt aver op en grötteren Afstand vun ruchweg 640 ± 150 Lj hen.

Tokumst as Supernova

Na de Theorie vun de Astronomie warrt Beteigeuze inst as Supernova ennen. Man, de Wetenschopplers hebbt ünnerscheedliche Ansichten, wanneer dat so wiet is: Eenige rekent dormit, dat dat in de nächsten dusend Johren passeert, annere meent fröhestens in hunnertdusend Johren.

De Supernova weer ok op de Eer düütlich to sehn und de wohrschienlich över’t hele Firmament strahlen. Bi Rode Resen vun dissen Tyyp kann man vun en Anstiegen vun de Lüüchtkraft üm den Fakter 16.000 reken. De Supernova künn also en schienbore Helligkeit vun -9,5 bit -10,5^m hebben. Dat is to verglieken mit de Helligkeit vun’n Halfmaand. Annere Borns seegt, dat de Helligkeit sogor noch mehr anwassen künnen. In den Fall künn de Supernova sogor de Helligkeit vun’n Vullmaand hebben.

An kalifornische Universitäten is 2009 utmeten worrn, dat de Dörmeter vun Beteigeuze siet 1993 üm 15 % lütter worrn is. De Lüüchtkraft is dorgegen gliek bleven

Etymologie

De Naam stammt ut dat Araabsche vun yad al-ǧauzāʾ يد الجوزاء („Hand vun’t [Steernbild] Tweeschen“, „Hand vun de Rees’sche“). Nöömt warrt he al in’t Book vun de Kunstellatschonen vun de Fixsteerns vun den araabschen Astronom Abd ar-Rahman as-Sufi († 986).

De düütsche Naamsform is entstahn, as de araabsche Anfangsbookstaav Ya (يـ mit twee Punkten) verkehrt as Ba (بـ mit een Punkt) leest worrn is un so verkehrt in’t Latiensche överdragen weer. Wiel de Renaissance is de Steern as Bait al-Dschauza betekent worrn, worut later Betelgeuse oder Beteigeuze entstahn is.

Wegen sien düütlich sichtbore rode Klöör (Teken för Füür oder Blood) is de Steern ok mit Krieg in Verbinnen bröcht worrn (jüst so as de Planet Mars). Vun’t Steernbild Orion is dat de eerste Steern, de över’n Horizont opsteigen deiht. In de Antike weer he dorüm mitünner ok as „De Ankünniger“ betekent.

Beteigeuze in Literatur un Film

In Douglas Adams sien Roman The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy weer Beteigeuze dat Heimatsystem vun Ford Prefect un Zaphod Beeblebrox.

Den glieken Naam haar dat Sünnsystem vun den Planeten op den de fiktive Geschicht vun Pierre Boulle sien Book La Planète des singes (dt.: Planet der Affen), dat in afwannelte Form mehrmols verfilmt worrn is.

In de physikaalschen Afhanneln vun sien Vertellsel Leviathan oder Die beste der Welten, betütt sik ok Arno Schmidt op Beteigeuze. 1982 is in de DDR de Science-Fiction-Roman Zielstern Beteigeuze vun Karl-Heinz Tuschel publizeert worrn. Butendem is de Steern in verschedene annere Böker und Comic-Regen vörkamen.

Weblenken

Betelgeuse. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Dat Spektrum vun Beteigeuze
• Gröttenvergliek mit annere Himmelskörpers
• Beteigeuze op solstation.com (Engelsch)
• Riesenstern Beteigeuze schrumpft

• 
  Pulsatschonen in’t UV-Rebeet (Hubble-Weltruumteleskop)
• 
  Hoochoplööste Opnahm vun’t VLT-NACO mit Anwennen vun Lucky Imaging
• 
  Radio-astronoomsche Opnahm bi en Bülgenläng vun 7 mm