Bremer Münten
Bremer Münten hett dat vun dat 9. Johrhunnert af an bit to’n 1. Juli 1872 geven un achterna noch as Münten vun dat Düütsche Riek för Bremen.
Geschichte ännern
Münten in dat Middeöller ännern
De Münthoheit oder dat „Müntregal“ hett in dat fröhe Middelöller bi de Försten oder bi de fre’en Städer legen. In de Stadt Bremen hett bloß de Bremer Arzbischop as Regent dat Recht harrt, Münten slahn to laten. Düt Recht weer vun den Kaiser utgeven wurrn. 888 hett Arzbischop Rimbert vun Kaiser Arnulf vun Kärnten dat Markt-, Münt- un Tollrecht kregen. He hett al in dat 9. Johrhunnert de eersten Münten för dat Arzbisdom slahn laten, man eerst ut de eerste Hälfte vun dat 11. Johrhunnert sünd bit up den hüdigen Dag Münten överlevert.
Toeerst sünd bloß Pennige in Sülver präägt wurrn. Dor hefft 12 Pennige dat Gewicht vun een Schilling (solidus) bi harrt. Dormols sünd ok de hollen Pennige „Brakteaten“ bruukt wurrn. De sünd bloß up een Siet präägt un gellt in’n Weert en beten minner. In dat 14. Johrhunnert sünd allerhand frömde Münten na Bremen rinströömt, unner annern ut Frankriek un de Nedderlannen.
De Stadt Bremen hett vun dat 13. Johrhunnert af an, unafhängig vun’n Arzbischop, jummers mehr mit de Munte um’e Hand harrt. De Groten warrt in de Stadt inföhrt. De Schwaren is dormols ok in Bremen upkamen. He weer an un for sik in Westfalen tohuse un hett dor „Dickpennig“ heten. Vun 1369 af an in de „Munte“ en poor mol vun’n Arzbischop as Pand an de Stadt geven wurrn.
- Slahn wurrn sünd in düsse Johre vun de Stadt Bremen
- De Pennig is um 1387 in Bremen slahn wurrn. Dor sünd 11 Sülverpennige eene „Witte“ ween un 384 Pennige eene Mark. Vun 1412 af an sünd dat 624 Sülverpennige up de Mark ween, mit 0,105 Gramm Sülver de Pennig. 1664 sünd 720 Pennige up en Rieksdaler kamen un 10 Pennige up een Groten.
In de Nutied hett Bremen keene Pennige mehr slahn, eerst in dat Düütsche Riek hett dat in de Stadt wedder Pennige geven. So hett dat Bruggengeld för de Brugge over de Lüttje Werser en Pennig köst. Düsse Brugge weer 1894 vun Privatlüde boot wurrn. So hett düsse Brugge denn mit Ökelnaam „Pennigbrugge“ heten.
- De Witte (ok Wittenpennig) weer en Veer-Pennig-Münte. Ehrn Naam hett se vun dat „witte“ Utsehn vunwegen dat Sülver. Wagen hett se 1,117 Gramm. In Lübeck weer se um 1330 rum, in Bremen so um 1400 to’n eersten Mol slahn wurrn.
- De Scherf (ok „Scherff“ oder „Scherpf“) weer de minnste Münte mit en Weert vun um un bi en halven Pennig (800 Scherf = 1 Mark). Ok düsse Münte is in de Stadt um 1400 rum slahn wurrn, toeerst ut Sülver, denn ut Kopper.
- De Groten (to verglieken mit den engelschen Groat = 4 Pence) is in Bremen vun um 1400 rum bit 1872 bruukt wurrn.
Toeerst sünd 32 Groten up eene Mark kamen oder 16 Groten up een Rhienschen Gulden. Een Groten hett to de Tied 12 Pennige köst. Um 1500 rüm möss een al 32 bit 37 Groten for een Rhienschen Gulden betahlen, 1540 sünd dat al 50 Groten ween un 1619 70 Groten. 1664 sünd 72 Groten een Rieksdaler in Gold ween. Düsse Münten weer in dat 16. Johrhunnert upkamen.
- De lichte „Hollpennig“ is dormols ok in Bremen tohuse ween. Dree Hollpennige hefft een Schwaren utmaakt.
- De „Dickpennig“ mit 1 Gramm is in Bremen in dat 14. Johrhunnert bekannt ween, man dat duer nich lang, dor hett he den Naam „Sware Pennige“ kregen, later is he unner den Naam „Schwaren“ vun 1400 bit 1872 in Bruuk ween. He stunn toeerst för 1/2 Witten oder 5 Scherf, later is he bit 1872 de foffte Deel vun en Groten ween. För een Rieksdaler weern 360 Schwaren to betahlen. Um 1800 weer he nich mehr ut Sülver, man ut Kopper.
- De Mark is in Bremen nich slahn wurrn.
1469 kreeg de Arzbischop de Munte wedder in siene Hand. Nu hett he wedder Münten för Stadt un Land slahn laten. Dor sünd denn nee Müntaarden bi upkamen, as de Goldgulden un de Dubbelgroten. Arzbischop Georg (1558–1566) hett unner annern in Bremen un in Bremervöör Münten slahn laten.
De Stadt Bremen kriggt 1541 dat Müntrecht ännern
Dör eene Urkunne vun Kaiser Kaiser Karl V. hett de Stadt Bremen 1541 dat Müntregal kregen. Dor is denn later Müntrecht to seggt wurrn. Dor dröff de Stadt Münten mit slahn laten un in Umloop bringen. Nu güng de Stadt bi un leet Münten slahn na de Rieks-Müntenordnung ut dat 16. Johrhunnert.
Nadem se dat Müntrecht in’e Hannen harr, hett de Stadt düsse Münten slahn laten:
- Witten, Groten, Schwaren un ok den Goldgulden.
- Vun 1542 af an warrt ok de Daler in’e Stadt slahn. He weer en beten minner weert, as de Goldgulden. In Bremen finnt sik vun 1566 af an ok halve Rieksdaler. 1614 sünd för een Rieksdaler 96 Grote betahlt wurrn. De Dukat oder ok Goldmünte is in Bremen vun 1640 bit 1746 slahn wurrn un weer um un bi so veel weert, as de Goldgulden.
- 1566 möss en Mark mit 32 Groten betahlt weern.
- 1664 weer ok dat „Dütchen“ bekannt. För een Rieksdaler sünd dormols 16 Dütchen betahlt wurrn oder 4 1/2 Grote
De Munte is in dat 15. Johrhunnert an de Eck vun de Hakenstraaten un de Langenstraaten in de Ooldstadt ween. 1564 un 1583 hett de Stadt ehre nee Munte inricht in de Komturee vun de Düütschen Orden in Bremen. Lange Tied hett de Münthoff dor an denken laten. Nadem Bremen de Komturee-Hüser 1808 verköfft harr, hett Bremen keen egene Munte mehr harrt. Na den Dartigjöhrigen Krieg sünd vun 1648 af an in Bremen een Rieksdaler in Gold 73 Groten ween. Een Grote is dor 5 Schwaren bi ween. Groten un Schwaren sünd bit 1872 hen in Bremen as Münten ganz begäng bleven. Vun 1719 af an sünd ok Koppermünten slahn wurrn un twaars de Schwaren un de 1/2 Grotenmünte. De gröttern Münten hett um 1840 bit 1859 ok de Sülverfabrik vun Heinrich Wilkens in Hemeln slahn. Vun 1859 af an sünd de Bremer Münten tomeist in Hannober slahn wurrn. Dor hett Bremen ok siene Denkelmünten (1/2 Daler) in Updrag geven, 1863 as „Freeheitsdaler“ (Düütsch-Däänschen Krieg), 1864 as „Börsendaler“ vunwegen de nee Börse, 1865 för dat Bundsscheten un 1871 as „Siegdaler“ (Düütsch-Franzööschen Krieg). Nadem dat Düütsche Kaiserriek grünnt wurrn weer, hett Bremen siene Münthoheit verlaren. 1875 hett Hermann Jungk in „De Breemschen Münten“ (hoochdüütsch: „Die Bremischen Münzen“) all 1.218 Münten vun Bremen wiest, de bit 1875 rutkamen weern.
Münten vun 1872 af an ännern
Na 1872 weer dat mööglich, Bremer Münten na de Geldsoort vun dat Düütsche Riek to prägen. So sünd 1904 de 2-Mark-Stücke, 1906 de 5-Mark-Stücke in Sülver un de 20-Mark-Stücke in Gold un 1907 de 10-Mark-Stücke in Gold in Hamborg slahn wurrn.
Na den Eersten Weltkrieg sünd vun 1920 af an dat 10-Pennig-Stück in Iesen un dat 50-Pennig-Stück in Zink, vun 1921 af an dat 25-Pennig-Stück in Zink, vun 1925 af an de Rekenmarken ut Aluminium to 1-Mark un to 10-. 20- un 50 Pennig (al in Hamborg slahn) un 2-Pennig-Stücke ut Missing rutkamen.
Na de Inflatschoon in Düütschland un de Geldreform an’n 15. November 1923 hett de Schattkamer Bremen Nootgeld rutbröcht. Dat hett dormols up den Grund vun de US-Dollar stahn. Dor geev dat Münten to 2, 5, 10, 20 un 50 Rekenpennig un bovento 1 Rekenmark, de so veel weert weer, as 5 US-Cents. Dat Nootgeld is man knapp bruukt wurrn un weer al an’n 30. September 1924 wedder ungüllig.
Normolweg bruukt wurrn sünd Rieksmark un Riekspennig. De Münten weern ut Nickel.
1927 sünd Denkelmünten to Bremerhoben sien 100. Geboortsdag rutkamen. In Sülver sünd dormols 150.000 Stück 3-Mark-Münten un 50.000 Stück 5-Mark-Münten rutkamen.
1989 weer dat Bremer Wapen, tosamen mit de Wapens vun all annere Bundslänner, up en 10-Mark-Münten mit bi, de to’n 40. Geboortsdag vun de Bundsrepubliek Düütschland slahn wurrn is. In dat Johr 2010 is en „Denkeltweer“ as 2-Euro-Münte för Bremen rutgeven wurrn. Up de Münten sünd de Bremer Roland un dat Raathuus to sehn. Düsse Münte is mit eene Uplage vun 30.000.000 Stück rutgahn.
All Münten in Översicht ännern
Dat hett Bremer Münten geven in Iesen, Nickel, Zink, Aluminium, Kopper un Gold.
- Münten in Kopper as
- 1 Schwaren vun 1719 af an, 2 1/2 Schwaren vun 1841 af an
- 1/2 Groten vun 1719 af an
- Münten in Sülver as
- Markstücke un 2–Markstücke
- 1/4 Rieksdaler, 1/2 Rieksdaler
- 1/2 Groten, 1 Groten, 2 Grote, 3 Grote (Dütchen oder Dütken), 4 Grote (Flinderken), 6 Grote, 12 Grote, 24 Grote, 36 Grote
- Schwaren bit 1719 un Dütchen
- 2- un 5-Mark (1904) un ok 3- un 5-Mark (1927)
- Münten in Gold as
- Dukaten 1640-1746
- Goldgulden 1542-1649
- 10- un 20-Mark-Münten (1906/07)
Literatur, Borns ännern
- Jesse: Münz- und Geldgeschichte Bremens; In: Bremisches Jahrbuch Nr. 36 und 38, Bremen 1936 un 1939
- George Anton Löning: Das Münzrecht im Erzbistum Bremen; H. Böhlaus, Weimar 1937, Kongressbibliothek-Klassifikat.: HG1010 B7 L6
- Hermann Jungk: Die Bremischen Münzen - Münzen und Medaillen des Erzbisthums und der Stadt Bremen; Bremen 1875,
- Herbert Schwarzwälder: Das Große Bremen-Lexikon; Edition Temmen, Bremen 2003, ISBN 3-86108-693-X
- Oliver A. Bongartz: Deutsche Geldgeschichte dargestellt am Beispiel Bremens. (= Bremer Beiträge zur Münz- und Geldgeschichte, Bd. 9), Bremen 2014.