George Andrew Olah
George Andrew Olah, eegentlich György Oláh (* 22. Mai 1927 in Budapest; † 8. März 2017 in Beverly Hills)[1] weer en US-amerikaansch Chemiker vun ungarsch Herkunft. 1994 wurr he mit den Nobelpries för Chemie uttekent
Leven
ännernOlah is in Ungarn upwussen un hett an de Technische un Wertschaftswetenschapliche Universität Budapest bi Géza Zemplén studeert. Dat Studium insluutend Promotschoon hett he in blots veer Johren schafft un he wurr 1949 Dozent[2][3] bi Zemplén. Hier hett Olah sück mit organischen Fluoriden befaat, worto hüm Zemplén ok den Balkon vun dat Institut to’n Gebruuk överleet. Nahdem de ungarsch Volksupstand daalslahn wurrn weer, is he 1956 mit sien Familie – nah en körten Upenholt in London – nah Kanada utwannert. Dor hett he siet 1957 bi Dow Chemical in Sarnia, Ontario arbeit. Olah sien Pionierarbeiten to de Carbokationen-Chemie fungen wiels disse acht Johren bi Dow an. 1965 gung he an de Case Western Reserve University in Cleveland, Ohio, bevör he 1977 an de University of Southern California wesselen de. 1971 wurr he in den USA inbörgert.
He weer Perfesser för Organische Chemie an de University of Southern California in Los Angeles as ok Direkter vun dat Loker Hydrocarbon Research Institute. In de letzt Johren hett he prominent de Inführung vun en Methanolwertschap propageert, bi de Methanol as sauberer un effizienter Energiedräger köstengünstig Ööl un Gas ersetten sull. Insbesünnere sull Methanol ok ünner Tohülpnahm vun weer nee maakend Energieborns synthetiseert wurrn.[4]
Ehrungen
ännernOlah wurr 1994 mit den Nobelpries för Chemie för sien Arbeit up dat Rebeet vun de Carbokationen uttekent. 2005 kreeg he de Priestley-Medaille, de hööchste Utteknung vun de American Chemical Society. Todem wurr he all 1976 in de National Academy of Sciences, 2001 in de American Philosophical Society[5] un 2002 in de American Academy of Arts and Sciences upnommen. 1989 wurr he California Scientist of the Year. 1993 kreeg he den Chemical Pioneer Award un 1997 wurr he utwärtig Liddmaat vun de Royal Society.
Nah hüm is de George A. Olah Award in Hydrocarbon or Petroleum Chemistry nöömt wurrn, vörher ACS Award in Petroleum Chemistry, den Olah sülvst 1964 kreeg.
Arbeitsrebeeden
ännernOlah wurr besünners för de Ünnersöken vun Carbokationen un togehörige Onium-Verbinnnen in de organischen Chemie bekannt, de as reaktive Tüschenstuufen uptreeden un nah Stabiliseeren mit Supersüür dorstellt wurrn könnt. Dat hett he utführlich in sien Nobelvörlesen 1994 dorstellt (My search for carbokations and their role in chemistry).[6] Dorbi wurrn in sien Labor ok de besünner Eggennschapen vun de Magische Süür opdeckt (se zerleggt Köhlenwaterstoffketten as bi Paraffin in tert-Butyl-Kationen). He hett sück ok mit Reaktschonsmechanismen, Substitutschonsreaktischoonen, Friedel-Crafts-Reaktschoonen un organische-Metall- un Fluor-Verbinnnen befaat. Olah weer af den 1960er Johren in de johrteihntlang Debatte tüschen Saul Winstein un Herbert Charles Brown um den nichtklassischen Charakter vun de Carbokationen vun dat 2-Norbornyl-Kation (en Norbornan-Derivats) verwickelt, wobi dat Olah un sien Grupp dör NMR-Studien bit in de 1980er Johren gelung, de meesten Chemiker vun den nichtklassischen Charakter (Carbokation) to övertüügen (de endgültige Nahwies gelung 2013 dör Röntgenkristallographie)[7][8]. Toletzt hett he sück mit en künftige [[Methanolwertschap] befaat, wiel de fossile Energiereserven weniger wurrn. Dorbi wurr sowohl de Gewinnen ut Biomasse un Holt as ok ut fossilen Energiedrägern as Kohle (bi Behandlung mit Supersüüren) un ut Kohlendioxid plaant. Carbon Recycling International hett hör up Iesland upricht Anlaag to Methanolgewinnung nah G. A. Olah nöömt.
Warken (Utwahl)
ännern- G. A. Olah, P. v. R. Schleyer (Hrsg.): Carbonium Ions, 5 Bände, Wiley 1968 bis 1972
- G. A. Olah: Carbocations and electrophilic reactions, Wiley 1974
- G. A. Olah: Halonium Ions, Wiley 1975
- G. A. Olah, L. Malhotra, S. Narang: Nitration, VCH, Weinheim 1989
- G. A. Olah, D. R. Squires: Chemistry of energetic materials, Academic Press 1991
- G. A. Olah, K. K. Laali, Q. Wang, G. K. S. Prakash: Onium Ions, Wiley, 1998.
- G. A. Olah: A Life of Magic Chemistry, John Wiley & Sons, 2001.
- G. A. Olah, A. Molnar: Hydrocarbon Chemistry, 2. Aufl., Wiley, 2003.
- G. A. Olah, G. K. Surya Prakash (Hrsg.): Carbocation Chemistry, Wiley, 2004.
- G. A. Olah, A. Goeppert, Surya Prakash: Beyond Oil and Gas: The Methanol Economy, Wiley-VCH, Weinheim 2005, ISBN 978-3-527-31275-7, ISBN 3-527-31275-7
- G. A. Olah, G. K. Surya Prakash, Jean Sommer, Arpad Molnar: Superacid Chemistry, 2. Auflage, Wiley 2009 (zuerst 1985 als Superacids)
- G. A. Olah, G. K. Surya Prakash, Arpad Molnar, Kenneth Wade, Robert E. Williams: Hypercarbon Chemistry, 2. Auflage, Wiley 2011
- G. A. Olah: Crossing Conventional Boundaries in Half a Century of Research, Journal of Organic Chemistry, Band 70, 2005, S. 2413–2429
- G. A. Olah, Douglas A. Klumpp: Superelectrophiles and their chemistry, Wiley 2007
Literatur
ännern- Thomas Mathew: George Andrew Olah (1927–2017). In: Nature. Band 544, Nr. 7649, 2017, S. 162, doi:10.1038/544162a
Weblinks
ännern
Enkeld Nahwiesen
ännern- ↑ George Oláh, Nobel Prize Winning Hungarian-American Chemist, Dies at 89. In: Hungary Today. Magyarország Barátai Alapítvány, 9. März 2017, afropen an’n 9. März 2017 (engelsch).
- ↑ Nachrichten aus der Chemie, 65, Mai 2017, S. 582, GDCh
- ↑ In sien Erinnerungen (J. Org. Chem., 17, 2005) hett he de Positschoon as Assistant Professor beschreeven. As Schöler vun Zemplén (wenn ok mit anner Forschungsricht) seech sück Olah ok as wetenschaplich Enkel vun Emil Fischer, den Lehrer vun Zemplén.
- ↑ Methanol statt Wasserstoff, Interview im Technology Review, 10. März 2006.
- ↑ Member History: George A. Olah. American Philosophical Society, afropen an’n 1. November 2018 (engelsch, mit biographiscchen Anmerkungen).
- ↑ Olah, Nobelvorlesung
- ↑ Mark Peplow, Chemistry World, 20. Juli 2013
- ↑ F. Scholz, D. Himmel, F. W. Heinemann, P. v. R. Schleyer, K. Meyer, I. Krossing: Crystal Structure Determination of the Nonclassical 2-Norbornyl Cation. Science, Band 341, 2013, S. 62–64 (Abstract).