Insatzgruppen-Prozess

De Insatzgruppen-Prozess weer de neegente vun twalf Nürnbarger Nahfolgeprozessen. He wurr van‘ 15. September 1947 bit to‘n 10. April 1948 in‘ Schwurgerichtssaal 600 vun den Nürnbarger Justizpalast dörführt. Dor harr ok all de Nürnbarger Hööftkriegsverbrekerprozess vör dat International Military Tribunal (IMT) stattfunnen. In‘ Gegensatz to de Hööftkriegsverbrekerprozess funn de Insatzgruppen-Prozess vör en amerikaansch Militärgericht (Nuremberg Military Tribunal, NMT) statt, dat geev kien Veermächte-Kontroll. Offiziell wurr de Fall as "The United States of America against Otto Ohlendorf, et al; in düütsch: Die Vereinigten Staaten von Amerika gegen Otto Ohlendorf und andere" betekent.

Otto Ohlendorf während de Utsaag to sien Person bi de Insatzgruppenprozess an‘ 9. Oktober 1947

Anklaagt weern 24 ehmalige SS-Führer, de as Kommandeure vun de Insatzgruppen vun de Sekerheitspolizei un vun den SD de Verantwortung för de Verbreken vun de Insatzgruppen in de besett Sowjetunion drogen. De Insatzgruppen kreegen för Beginn vun den Krieg tegen de Sowjetunion den Updrag, Sowjetfunktionäre un de „jöödsch Intelligenz“ vun de Sowjetunion umtobringen. Binnerhalv vun de eerst dree Maand vun den Krieg tegen de Sowjetunion eskaleer de Mordtätigkeit vun de Insatzgruppen in‘ Oosten, so dat spätestens Anfang Oktober 1941 ahn Ünnerscheed jöödsch Mannlüüd, Fruen, Kinner un old Minschen doodschaaten wurrn. Ok versprengt Kriegsgefangene, „Taters“, Psychiatriepatienten un Geiseln ut de Zivilbevölkerung hörrn to de Opfern de Insatzgruppen. De Antall an Opfern de vun de Insatzgruppen van Juni 1941 bit 1943 in de in de Sowjetunion umbrocht wurrn sünd, wurrd up mindst 600.000, nah anner Angaven up mehr as een Million Minschen geschätzt. De Anklaag gung up Basis vun de Insatzgruppen-Meldungen van mehr as een Million Opfer ut.

Dat Verfohren gung ahn Freespröök to Enn‘: 14 Anklaagte wurrn to’n Dood veroordeelt, twee kregen levenslang Haftstrafen un fief wurrn to Freeheitsstrafen tüschen teihn un twintig Johr veroordeelt. Een Anklaagter hett vör Prozessbeginn Suizid begahn, een is wegen Krankheit ut dat Verfohren utscheeden un een anner wurr nah Anreken vun de Ünnersökenshaft entlaaten. In‘ Toog vun de Westintegratschoon hett Hoochkommissar John McCloy Anfang 1951 up Anraden vun den Advisory Board on Clemency for War Criminals vun de 14 Doodsoordeelen tegen de in Landsberg Inhafteerten vun de Insatzgruppenprozesses teihn Oordeelen in Haftstrafen umwannelt. Dorvan wurrn veer Doodsoordeelen in levenslang Haftstrafen umwannelt un söss Haftstrafen up teihn bzw. fiefuntwintig Johr minneseert. Veer Doodsoordeelen wurrn an‘ 7. Juni 1951 vollstreckt. Ok de Haftstrafen vun wiedere Häftlinge wurrn minneseert. De letzt dree Inhafteerten vun den Insatzgruppenprozess wurrn in‘ Mai 1958 ut de Haft entlaaten.

Vörgeschichte un Vörbereitung vun dat Verfohren

Insatzgruppen in‘ Krieg tegen de Sowjetunion (1941–1943)

Insatzgruppen to „Säuberung der befreiten Gebiete von marxistischen Volksverrätern und anderen Staatsfeinden“ wurrn eerstmals bi de „Anschluss Österreichs“ an dat Düütsch Riek insett. De eerste Insatzgrupp, dat Insatzkommando Öösterriek, stunn ünner den Befehl vun Franz Six, de later ok bi de Insatzgruppen-Prozess anklaagt weer. Ok bi de Annexion vun dat Sudetenland 1938 un bi de „Zerschlagung der Rest-Tschechei“ 1939 wurrn Insatzkommandos bzw. Insatzgruppen insett, de Gegner vun de nationalsozialistischen Herrschap upspüren un vernichten sullen. Während de Insatzgruppen bi disse Insatzen vör Utbröök vun den Tweeten Weltkriegs noch up Basis vun Listen mit namentlich upführt Gegner hannelt hebbt, nehm de Insatz bi den Överfall up Polen eerstmals Tüüg vun Völkermord an. Bestimmt Gruppen, as de Angehörige vun de poolsch Intelligenz, kathoolsch Pfarrer un Adelige wurrn pauschal to Feinden verklort un in völ Fällen umbrocht. Ofschons de Tahl vun de Opfer as ok de Menge vun de bedeeligt Insatzgruppen-Liddmaaten hooch weer, hebbt disse Morde in den Insatzgruppen-Prozess kien Rull speelt. Upgrund vun de Bewieslaag hett sück de Anklaag up de Taten vun de Insatzgruppen in de besett Sowjetunion konzentreet, anfangend mit de Vörbereitung up den Överfall up de Sowjetunion 1941 bit to de Ingliederung in statschonäre Verbände bzw. den anfangenden Rücktoog 1943.

All an‘ 13. März 1941, etwa dree Maand vör den Överfall vun dat Düütsch Riek up de Sowjetunion, hett de Bass vun dat Riekssekerheitshööftamt (RSHA) Reinhard Heydrich den Generalquartiermeester vun de Wehrmacht Eduard Wagner över de Verwennen vun Insatzgruppen in Toog vun dat „Ünnernehmen Barbarossa“ informeert. Hitler sülvst harr tovör den Riekssführer SS Heinrich Himmler mit de Ümsetten vun de „Sünnermaßnahmen“ während dat Ünnernehmen Barbarossa betraut:

„Im Operationsgebiet des Heeres erhält der Reichsführer SS zur Vorbereitung der politischen Verwaltung Sonderaufgaben im Auftrage des Führers, die sich aus dem endgültig auszutragenden Kampf zweier entgegengesetzter Systeme ergeben. Im Rahmen dieser Aufgaben handelt der Reichsführer SS selbstständig und in eigener Verantwortung. […] Der Reichsführer SS sorgt dafür, dass bei Durchführung seiner Aufgaben die Operationen nicht gestört werden. Näheres regelt das OKH mit dem Reichsführer SS unmittelbar.|ref=}}

Heydrich, as Stellvertreder vun Himmler, un de Böverbefehlshaber vun dat OKH Walther von Brauchitsch hebbt denn nah Verhandlungen folgendes fastleggt: De Wehrmacht sull de Insatzgruppen logistisch unterstütten un de Insatzgruppen sullen eegenverantwoortlich sekerheitspolitisch Sünnerupgaaven in dat rückwärtig Heeresrebeet wohrnehmen. Disse Upgaaven sullen de Sekerung vun wichtig Dokumenten vun staatsfeindlich Organisatschonen, de Verhaftung vun wichtig Eenzelpersonen as ok dat Erkunden vun „staatsfeindlicher Bestrebungen“ umfaaten.

Vörmarsch vun de Insatzgruppen in‘ Krieg tegen de Sowjetunion (1941)

För de Insatzgruppen wurrn etwa 3000 geeignet Liddmaaten vun dat RSHA un vun de Waffen-SS anwurben un in‘ Mai 1941 in dat sassisch Pretzsch versammelt. En allgemeen „Judentötungsbefehl“ geev dat to disse Tietpunkt noch nich, völmehr entwickel sück de Befehlsgevung dorto so nah un nah. In‘ Juni/Juli 1941 sull dat tonächst Upgaav vun de Insatzgruppen ween, de „jöödsch-bolschewistisch Intelligenzschicht“ un Wedderstandskämper in de besett Rebeeden ümtobringen as ok de einheimisch Bevölkerung bi antijöödsch Pogromen to ünnerstütten. Eerst in‘ August/September 1941 geev dat en allgemeen „Judentötungsbefehl“ an de Führer vun de Insatzgruppen. Insgesamt wurrn veer Insatzgruppen bild, de sück wedderum in Insatz oder Sünnerkommandos gleedern deen:

• De Insatzgrupp A, tonächst ünner den Kommandeur Walter Stahlecker, mit ruchweg 1000 Mannlüüd. Hör Operatschoonsrebeet weer utgahnd vun Ostpreußen dat rückwärtig Armeerebeet vun de Heeresgrupp Noord in‘ Baltikum un de angrenzend noordööstlich russisch Bezirken bit vör Leningrad.
• De Insatzgrupp B, tonächst ünner den Kommandeur Arthur Nebe, mit etwa 655 Mann. Hör Operatschoonsrebeet änner weer utgahnd vun Warschau dat rückwärtige Armeerebeet vun de Heeresgrupp Mitte vun Wittrussland bit an den Rand vun Moskau.
• De Insatzgrupp C, tonächst ünner den Kommandeur Kommandeur Otto Rasch, mit etwa 700 Mann an. Hör Operatschoonsrebeet weer utgahnd vun Böverschlesien dat rückwärtig Armeerebeet vun de Heeresgrupp Süd in de middlere Ukraine.
• De Insatzgrupp D, tonächst ünner den Kommandeur Kommandeur Otto Ohlendorf, mit etwa 600 Mann an. Hör Operatschoonsrebeet weer dat rückwärtig Armeerebeet vun de düütsch 11. Armee un vun dat rumäänsch Heer in Moldawien, de süüdlich Ukraine un up de Krim.

An‘ 23. Juni 1941, een Tag nah de Överfall up de Sowjetunion, sünd de Insatzgruppen de Wehrmacht upfolgt. De Kommandos vun de Insatzgruppen hebbt, deelwies mit Angehörigen vun de oortsansässig Polizei un in‘ Beisein bzw. sogor ünner Hülp vun de Bevölkerung, Massaker an de inheimisch Jöden, „Taters“, Kriegsgefangenen as ok kommunistischen Funktschonären anricht. De Opfer, dorünner Fruen, Kinner un old Lüüd, wurrn hööftsächlich dör Doodscheeten in Schluchten, Grooven oder Steenbröök in Gruppen umbrocht. Disse Massendoodscheeten hebbt bi völ Angehörigen vun de Insatzgruppen to psychisch Utnahmeerscheinungen führt, de ok dör den tolereerten erheblichen Alkoholkonsum nich minner wurrn. Se hebbt denn dorum tosätzlich Gaswagen insett, in de middels Utpuffgasen af Enn‘ 1941 de gröttstendeels jöödschen Opfer umbrocht wurrn sünd. Bekanntheit hett insbesünnere dat Massaker in de Schlucht Babi Yar erlangt, bi dat an‘ 29. un 30. September 1941 över 33.000 Jöden umbrocht wurrn. To’n Johreswessel 1941/42 hebbt de Insatzgruppen folgend Tallen to de dood makt Jöden meld: Insatzgrupp A 249.420, Insatzgrupp B 45.467, Insatzgrupp C 95.000, Insatzgruppe D 92.000. En Wehrmachtsangehöriger wurr Tüüch vun Doodscheeten un hett nah Kriegsenn‘ bericht:

Zitat: Unter anderem lag in dem Grab ein alter Mann mit einem weißen Vollbart, der über seinem linken Arm noch ein kleines Spazierstöckchen hängen hatte. Da dieser Mann noch durch seine stoßweise Atemtätigkeit Lebenszeichen von sich gab, ersuchte ich einen der Polizisten, ihn endgültig zu töten, worauf dieser mit lachender Miene sagte: ‚Dem habe ich schon siebenmal was in den Bauch gejagt, der krepiert schon von alleine.‘|ref=

Nah dat Insetten vun en düütsch Zivilverwaltung in de besett sowjetisch Rebeeden wurrn dör Eenheiten vun de Ordnungspolizei, Waffen-SS un so nömmt inheimisch Hilfswilliger, de de insett Höögeren SS- un Polizeiführern ünnerstunnen, wiedere Massenmorde an Jöden begahn. Insgesamt fielen mindestens 600.000 und möglicherweise über 1.000.000 Menschen diesen Mordaktionen zum Opfer.De Sünnerkommandos vun de Aktschoon 1005 ünner de Leitung vun Paul Blobel mussen af Sömmer 1943 de verscharrt Lieken vun de Ermordeten exhumeeren un dornah verbrennen, um de Sporen vun disse Verbreken wegtomaken.

Otto Ohlendorf as Tüüg (1945–1946)

Otto Ohlendorf weer as SS-Brigadeführer un Kommandeur vun de Insatzgrupp D een vun de dree hööchstrangigen Anklaagten in den Innsatzgruppen-Prozess. Blots Jost un Naumann weern hüm in Deenstgrad un Deenststellung ebenbördig, aber Ohlendorf weer ok disse beid Mitanklaagten in Saken Intellekt, Uptreden un Utstrahlung wiet överleegen. So würr Ohlendorf up Sieden vun de Anklaagten in‘ Middelpunkt vun dat Verfohren stahn, de offiziell Beteken weer dorum ok The United States of America against Otto Ohlendorf, et al.. Bevör ok blots de Vöröverleggen to en Insatzgruppen-Prozess stattfunn, hett Ohlendorf all Tüügnis över de Struktur, Befehlen un Insatzen vun de Insatzgruppen afleggt: eerst as Kriegsgefangener vun de Engländer un denn as Tüüg vun de Anklaag in den Nürnbarger Hööftkriegsverbrekerprozess. Ahn de Angaaven vun Ohlendorf harr de Insatzgruppen-Prozess woll nich stattfunnen, wiel se den Anstööt to de Erweiterung un Fokussierung vun den Nahfolgeprozesses geven hebbt. De amerikaansch Ankläger Whitney Harris hett över Ohlendorf seggt, dat de „den Einsatzgruppen-Prozess geschaffen (hat)“.

Ohlendorf harr in‘ Juli 1942 da Kommando vun de Insatzgrupp D an Walther Bierkamp afbgeven un weer nah Berlin to dat Riekssekerheitshööftamt torüchkehrt, wo he weer de Leitung vun dat SD-Inland (Amt III) övernehm. Dorneben weer he för dat Riekswertschapsministerium tätig. Bi Kriegsenn‘ hull sück Ohlendorf mit de Regeeren Dönitz bi Flensborg up. An‘ 21. Mai 1945 weerr Ohlendorf mit hunnerten vun Mitarbeiter vun de Regeeren Dönitz in britisch Kriegsgefangenschap gahn, wiel he hoopt hett, ok den Allieerten as „Meenensforscher“ un sülvsterklärt Wertschapsexperte nützlich to ween.

Ohlendorf sien Utseggen in Nürnbarg weer en Sensation. An‘ 3. Januar 1946 es he eerstmals in den Tüügenstand treden un hett de anner Anklaagten un deren Verteidigers mit de nüchtern vördragen Details vun de Insatzgruppen-Massenmorde schockeert. För de Anklaag weer sien Utsaag besünners wertvull: De tweete IMT-Ankläger Telford Taylor hett Ohlendorf sien Utsaag in Sinne vun de Bewieslast in sien Memoiren as “real blockbuster” (ungefähr: De Utsaag „hau rin as en Bomb“). Vernommen wurr Ohlendorf in‘ Tüügenstand vun de Anklaagvertreder John Amen, de all 1945 sien Vernehmung in britisch Gefangenschap leit un deelwies persönlich führt harr. Ünner Amens Befragung keem dat dorbi to‘n entscheedenden Dörbröök in Ohlendorf sien Utsaagverhollen. Later hebbt anner Liddmaaten vun dat Militärgericht för sück in Anspröök nommen, dat se dat Ohlendorf-Geständnis schafft hebbt, so as Richter Musmanno in sien Book över den Prozess. Musmanno erweckt dorin den Indruck, dat he „im Alleingang ermittelt, angeklagt, verhandelt und verurteilt“ hett.

Fund vun de Insatzgruppen-Meldungen in Berlin (1946–1947)

Anhang to’n tweeten Bericht vun Stahlecker an Heydrich van‘ 31. Januar 1942.

De Insatzgruppen-Meldungen weern vun zentraal Bedüüden för den Insatzgruppen-Prozess – för dat Tostannenkommen, för de Identifizierung un Söök nah de Tatverdächtigen as ok as Bewiesstück in den Prozess sülvst: Mit den Begreep „Insatzgruppen-Meldungen“ wurrd folgende Berichtsreeg un Dokumente betekent:

• Ereignismeldungen UdSSR, vun de 195 tüschen Juni 1941 un April 1942 erfolgt sünd. Bit up een Meldung sünd all erhollen bleven.
• Tätigkeits- und Lageberichte der Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei und des SD in der UdSSR, de in de glieker Tietruum as de Ereignismeldungen UdSSR afgeven wurrn, aber in langeren Tietafständen. Disse Berichte hebbt ehder summarischen Charakter un behanneln faken de glieker Tatten as de Ereignismeldungen.
• Meldungen aus den besetzten Ostgebieten, de de Ereignismeldungen UdSSR as regelmatig Berichte aflööst hebbt. Disse Meldungen beinhalten in‘ Vergliek to de Ereignismeldungen UdSSR weniger direkte Utseggen to’n Mord an Jöden, dorför mehr Details to de Partisanenbekämpfung.
• Dree Berichte: twee Berichte vun Walter Stahlecker, de eerst ut Oktober 1941 un de tweet vun Januar 1942, as ok de Bericht vun Karl Jäger ut Dezember 1941.

Disse Berichte wurrn in de Tietruum van Juni 1941 bit Mai 1943 vun de Staffs vun de Insatzgruppen per Funk un Kurier nah Berlin an dat RSHA meld. Se enthullen detailleert Angaven to de Tallen vun umbrocht Jöden un anner Sowjetbürger, to Tatöort un bedeeligt Eenheiten. De Berichte weern geheim un droogen meestens den Vermark „Geheime Reichssache“. Se wurrn in tweestellig Tall kopeert un denn in nummereert Exemplaren wiedergeven. In de Verdeeler weern Adressaten in Dienststellen vun dat RSHA as ok in hooch Ämter in NSDAP, Rieksregeeren un Militär. Sülvst in de Insatzgruppen weer de Tahl vun de Personen mit Togang to disse Berichte un deren Överdraagen begrenzt, so harrn in de Insatzgrupp D blots dree Offiziere un en Funker Togang to de eegen Meldungen.

Gestapo-Hööftquartier, Fundoort vun de Insatzgruppen-Meldungen

De amerikaansche Eenheit 6889th BDC (Berlin Document Center) stell in Berlin af 1945 up Befehl vun General Lucius D. Clay Akten vun de Rieks- un NS-Behörden seker. Hööftupgaav weer de Versorgung vun de Veerrmächteverwalten mit benötigten administrativen Ünnerlagen. De Fokus up de Dokumentatschoon un Verfolgung vun NS-Verbreken entwickel sück eerst sukzessive mit de Afgaav vun Verwaltensünnerlagen an bizonaal un denn düütsch Behörden. De 6889th BDC bild dormit de Oorsprung vun dat Berlin Document Center. An‘ 3. September 1945 stell de 6889th BDC in‘ veerten Stockwark vun dat Hööftquartier vun de Gestapo in de Berliner Prinz-Albrecht-Straße (hüüd Topographie des Terrors) twee Tünn an Ünnerlagen seker. Disse Ünnerlagen enthullen ünner annern 578 Aktenordner ut Beständen vun dat RSHA un de Gestapo. In twalf Aktenordner (Nr. E316 un E325–E335) befunn sück en meest kumplett Satz vun de Ereignismeldungen UdSSR un de Meldungen aus den besetzten Ostgebieten. De Insatzgruppen-Meldungen befunnen sück vun dor an woll in den Besitt vun de Amerikaner, aber opdeckt wurrn se eerst en good Johr later: Enn‘ 1945 befunnen sück an verscheeden Stäen vun de Document-Center-Einheiten in de amerikaansch Zoon mehr as 1600 Tünnen Ünnerlagen, nah Schätzung vun Ferencz harr alleen dat Berliner BDC acht bit negen Million sekerstellt Dokumente in Verwohrung. De Sichtung vun de Akten gung blots langsom vöran. Daher wern de Insatzgruppen-Meldungen de Anklaag in den Nürnbarger Hööftkriegsverbrekerprozess noch nich bekannt un dor noch kien Bewiesmiddel.

Deenstutwies vun Benjamin Ferencz för dat IMT, 15. Mai 1946

Brigadegeneral Telford Taylor leit – eerst as Stellvertreder vun Robert H. Jackson un denn af Oktober 1946 as de sien Nahfolger – as Hööftankläger de Ermittlungen in de Nürnbarger Nahfolgeprozessen. Anfang 1946 hull sück Taylor in Washington D.C. up, üm Mitarbeiter för de vun hüm leit Ermittlungsbehörde Office of Chief of Counsel for War Crimes (OCCWC) to winnen, wat sück as nich eenfak rutstellen dee: De wenig Juristen, de in‘ Deenst vun de US-Army 1944/45 Erfohrung mit de Ermittlung un Anklaag vun Kriegsverbrekers sammelt harrn, weern nu demobiliseert un wenig gewillt, en lukrative Beschäftigung in dat heimatlich Zivilleven uptogeven, um in dat zerstört Düütschland en Uniform to dragen. Daher weer dat OCCWC chronisch ünnerbesett. De Straafrechtsperfesser Sheldon Glueck, bi de Taylor an de Harvard Law School (HLS) studeert harr, hett hüm den jungen HLS-Absolventen Benjamin Ferencz as „vielversprechenden Studenten“, de all af Februar 1945 bi dat Judge Advocate in Düütschland Erfohrungen bi de Upklärung vun Kriegsverbreken sammelt harr, anraden. Ferencz weer Enn‘ 1945 demobiliseert wurrn un in de USA torüchkehrt. An‘ 20. März 1946 hett Ferencz dat Angebot vun Taylor annommen un weer nu civilian war crimes investigator (Zivilermittler för Kriegsverbreken) bi dat OCCWC. Ferencz weer man jüst 26 Johr old. Tegen Midden 1946 droop he weer in Düütschland in. Taylor hett hüm glieks dornah nah Berlin schickt, wo Ferencz en Team vun Ermittlern upbauen sull. Sein Upgaav weer de Överprüfung vun de beslagnahmt Ünnerlagen vun de nationalsozialistisch Behörden in Hinblick up de Verwertborkeit för de Nürnbarger Nahfolgeprozesse. An‘ 16. August 1946 hett Taylor Ferencz to’n Leiter vun de Berliner Twiegstäe vun dat OCCWC ernannt.

Ferencz dateert de Opdeckung vun de Insatzgruppen-Meldungen up Enn‘ 1946/Anfang 1947. En Mitarbeiter vun sien OCCWC-Teams harr hüm mehrere Leitz-Oordner wiest, de en nummereerten Satz vun de mimeographierten Original-Berichte enthullen. Ferencz hett sofort de Bedüüden vun de Berichte as Bewiesmiddel sehn, floog nah Nürnbarg un hett de Berichte Taylor vörleggt. De eerst schriftlich Erwähnung vun de Insatzgruppen-Meldungen in OCCWC-Ünnerlagen stamm van‘ 15. Januar 1947. Van März bit April 1947 hett dat Team vun Ferencz de Insatzgruppen-Meldungen dörkeeken. Bi de Afgliek vun de dorbi identifizeert Täter mit de Personalünnerlagen vun de Kriegsgefangenen in amerikaansch Hand stell sück herut, dat eenig vun de nu weer söcht Lüüd all as „unbelastet“ entlaaten wurrn weern, so ok Heinz Schubert. De Tiet wurr knapp – Utwertung un straafrechtlich Verwertung vun de Insatzgruppen-Meldungen dör de Amerikaner weern rückblickend blots in en eng Tietfenster mögelk. Anfang 1947 plaan Taylor noch 18 Nürnbarger Nahfolgeprozesse, muss dissen Umfang aber angesichts vun Budget- un Tietmangel reduzeeren. Noh an‘ 14. März 1947 hett Taylor de amerikaansch Militärregeeren vörslahn, dree vun de plaant Prozesse as „weniger notwendig“ nich dörtoföhren. Een vun de Prozesse weer tegen Ohlendorf un anner hooch Liddmaaten vun den SD, Gestapo un vun dat RSHA vörsehn. Bit to dissen Tietpunkt weer de Swoor vun de Insatzgruppen-Verbreken un de Bewieskraft vun de Insatzgruppen-Meldungen in de Spitz vun de amerikaansch Anklaagbehörde noch nich erkannt wurrn.

Entscheedung för den Prozess un Upstellung vun dat Gericht (1947–1948)

Benjamin Ferencz (1947)

Al Ferencz sien Vörgesetzten Taylor Anfang 1947 de Insatzgruppen-Meldungen eerstmals präsenteer, hett de de Inleitung vun en tosätzlichen Insatzgruppen-Prozesses vöreerst aflehnt. He harr nich genog Personal, Budget un Tiet för de Dörföhren vun mehr as de all plaant Nahfolgeprozessen. Wa nipp un nau Taylor to sien Sinneswannel bewegt hett, is wiederhenn nich klor. Kann ween, dat de Dringlichkeit vun den Vördrag vun Ferencz dorto bistüürt hett oder de eendüüdig Bewieslaag anhand vun de Insatzgruppen-Meldungen – jedenfalls wannel Taylor dat tegen Ohlendorf un en loos defineert Grupp vun hoochrangig SS-Täter plaant Verfohren um: Dat sull in’t Verfohren blots noch um de Insatzgruppen in dat besett Sowjetunion gahn, blots Ohlendorf sull anklaagt blieven. An‘ 22. März 1947 bestimm Taylor den leitenden Staatsanwalt för dat Verfohren: Benjamin Ferencz, mit 27 Johren de jüngst leitende Staatsanwalt bi de Nürnbarger Prozessen. Dat weer de formell Gebortsstünn vun den Insatzgruppen-Prozesses.

Ferencz schreev later, dat Taylor hüm „sien“ Prozess ünner een Bedingung geev: kien Neeinstellung vun Staatsanwälten oder Ermittler in‘ OCCWC; dat Verfohren muss binnerhalv vun dat all fastleggt (Personal-)Budget- un Tietrahmen stattfinden. Ferencz hett dat henkreegen, vun de parallel lopend Nürnbarger Nahfolgeprozessen veer Staatsanwälte för sien Verfohren aftotrecken: Arnost Horlik-Hochwald, oorsprünglich ut Tschechien, Peter Walton ut Georgia, John Glancy ut New York un James Heath ut Virginia. Dat weern aber nich de Elite vun de amerikaanschen Militärstaatsanwaltschaft; de annner leitend Staatsanwälte hebbt ehder hör schlechtere Mitarbeiter afgeven. Insbesünnere James Heath weer woll en erfohren Staatsanwalt, harr aber en swoor Alkoholproblem. Taylor wull Heath oorrsprünglich füern, aber Ferencz, de mit Heath in Nürnbarg en Zimmer deelt harr, geev hüm en Chance.

De Richter Speight, Musmanno un Dixon (vun links nah rechts) während dat Verfohren

Dat toständig Gericht weer dat Nuremberg Military Tribunal II (NMT-II). De vörsittend Richter weer Michael A. Musmanno, vörher Richter in Pittsburgh, Pennsylvania. John J. Speight, en ansehn Anwalt ut Alabama, un Richard D. Dixon, en ehmalger Richter vun den Supreme Court vun Staates North Carolina, weern de beid anner Richter. Dat Verfohren wurr vun Musmanno domineert.

De Anklaagten

Otto Ohlendorf kriggt an‘ 7. Juli 1947 de Anklaagschrift

Ünner de Anklaagten weern acht Juristen, en Universitätsperfesser, een Kusendokter, een Opernsinger as ok een Kunstsaakverständiger. Nah hör Rang oordnt, wurrn söss Brigadeführer (entspreckt den Generälen vun de Wehrmacht) 16 Sturmbann-, Obersturmbann- un Standartenführer (Staffsoffiziere vun Major bit Oberst) un een Oberscharführer (Unteroffizier) anklaagt. De Beschuldigte Haussmann begung noch vör bevör dat Verfohren överhoopt anfungen weer an‘ 31. Juli 1947 in de Ünnersöekenshaft Suizid. De Anklaagschrift wurr an‘ 3. Juli 1947 fardigstellt un an‘ 29. Juli 1947 dör de Naams vun wiederen Beschuldigten, as dor weern Steimle, Braune, Haensch, Strauch, Klingelhöfer un Radetzky, ergänzt. De bi Gericht inreicht Anklaagschrift wurr noch in‘ Juli 1947 an de Beschuldigten övergeven un enthull folgend dree Anklaagpunkte betrucken up all Anklaagten:

1. Verbreken tegen de Minschlichkeit

2. Kriegsverbreken

3. Liddmaatschap in en verbrekerisch Organisatschoon

Afbildungen vun de Anklaagten

• Fotos vun de oorsprünglich 24 Anklaagten bi Upnahm in de U-Haft
• 
  1) Otto Ohlendorf
• 
  2) Heinz Jost
• 
  3) Erich Naumann
• 
  4) Erwin Schulz
• 
  5) Franz Six
• 
  6) Paul Blobel
• 
  7) Walter Blume
• 
  8) Martin Sandberger
• 
  9) Willy Seibert
• 
  10) Eugen Steimle
• 
  11) Ernst Biberstein
• 
  12) Werner Braune
• 
  13) Walter Haensch
• 
  14) Gustav Nosske
• 
  15) Adolf Ott
• 
  16) Eduard Strauch
• 
  17) Waldemar Klingelhöfer
• 
  18) Lothar Fendler
• 
  19) Waldemar von Radetzky
• 
  20) Felix Rühl
• 
  21) Heinz Schubert
• 
  22) Matthias Graf
• 
  23) Otto Rasch
• 
  24) Emil Haussmann

List vun de Anklaagten

Nr.	Dgr.	Naam	Funktschoon	EG	Jhrg.	NSDAP siet	SS siet	SD siet	Straafmaat 1948	Verbüßt Straaf
1	SS-Brif.	Ohlendorf	Kommandeur vun de Insatzgrupp D (1941–1942)	D	1907	1925	1926	1936	Doodsstraaf	1951 henricht
2	SS-Brif.	Jost	Kommandeur vun de Insatzgrupp A (1942)	A	1904	1928	1934	1934	Levenslang	1952 entlaaten
3	SS-Brif.	Naumann	Kommandeur vun de Insatzgruppe B (1941–1943)	B	1905	1929	1935	1935	Doodsstraaf	1951 henricht
4	SS-Brif.	Schulz	Führer vun dat Insatzkommando 5 (1941)	C	1900	1933	1935	1935	20 Johren Haft	1954 entlaaten
5	SS-Brif.	Six	Führer vun dat Sünnerkommando 7c (1941)	B	1909	1930	1935	1935	20 Johren Haft	1952 entlaaten
6	SS-Staf.	Blobel	Führer vun dat Sünnerkommando 4a (1941–1942)	C	1894	1931	1931	1935	Doodsstraaf	1951 henricht
7	SS-Staf.	Blume	Führer vun dat Sünnerkommando 7a (1941)	B	1906	1933	1935	1935	Doodsstraaf	1955 entlaaten
8	SS-Staf.	Sandberger	Führer vun dat Sünnerkommando 1a (1941–1943)	A	1911	1931	1935	1935	Doodsstraaf	1958 entlaaten
9	SS-Staf.	Seibert	Baas Amt III / stellv. Kdr. vun de Insatzgrupp D (1941–1942)	D	1908	1933	1935	1936	Doodsstraaf	1954 entlaaten
10	SS-Staf.	Steimle	Führer vun dat Sünnerkommando 7a/4a (1941/1942–1943)	B	1909	1932	1936	1936	Doodsstraaf	1954 entlaaten
11	SS-Staf.	Biberstein	Führer vun dat Insatzkommando 6 (1942–1943)	C	1899	1926	1936	1940	Doodsstraaf	1958 entlaaten
12	SS-Ostbf.	Braune	Führer vun dat Sünnerkommando 11b (1941–1942)	D	1909	1931	1934	1934	Doodsstraaf	1951 henricht
13	SS-Ostbf.	Haensch	Führer vun dat Sünnerkommando 4b (1942)	C	1904	1931	1935	1935	Doodsstraaf	1955 entlaaten
14	SS-Ostbf.	Nosske	Führer vun dat Insatzkommando 12 (1941–1942)	D	1902	1933	1936	1936	Levenslang	1951 entlaaten
15	SS-Ostbf.	Ott	Führer vun dat Sünnerkommando 7b (1942–1943)	B	1904	1922	1931	1934	Doodsstraaf	1958 entlaaten
16	SS-Ostbf.	Strauch	Führer vun dat Insatz-/Sünnerkommando 2/1b (1941/1941–1943)	A	1906	1931	1931	1934	Doodsstraaf	./.A
17	SS-Stbf.	Klingelhöfer	Führer vun dat Sünnerkommando 7c (1941)	B	1900	1930	1933	1934	Doodsstraaf	1956 entlaaten
18	SS-Stbf.	Fendler	Baas Amt III in dat Sünnerkommando 4b (1941)	C	1913	1937	1933	1939	10 Johr Haft	1951 entlaaten
19	SS-Stbf.	von Radetzky	Offizier in dat Sünnerkommando 4a (1941–1942)	C	1910	1940	1939	Nein	20 Johr Haft	1951 entlaaten
20	SS-Hstf.	Rühl	Offizier in dat Sünnerkommando 10b (1941)	D	1910	1930	1932	1935	10 Johr Haft	1951 entlaaten
21	SS-Ostf.	Schubert	Adjutant vun Otto Ohlendorf (1941–1942)	D	1914	1934	1934	1934	Doodsstraaf	1951 entlaaten
22	SS-Oscha.	Graf	Unteroffizier in dat Insatzkommando 6	C	1903	1933	1933B	1940	Tiet vun de U-Haft	1948 entlaaten
23	SS-Brif.	Rasch	Kommandeur vun de Insatzgrupp C (1941)	C	1891	1931	1933	1933	Kien Oordeel.C	./.
24	SS-Stbf.	Haussmann	Offizier in dat Insatzkommando 12	D	1910	1930	k.A.	1937	Kien Oordeel.D	./.

All Angaven in de Tabell vun de Anklaagten bit up de Angaven to Haussmann nah Earl: The Nuremberg SS-Einsatzgruppen Trial.
^A Strauch wurr an Belgien utleefert, wo he nochmals to’n Dood veroordeelt wurr. Dat Oordeel wurr ut Gesundheitsgrünnen aber nich vullstreckt, Strauch is 1955 storven.
^B Graf is 1933 in de SS intreden, wurr aber 1936 wegen mangelnder Deelnahm weer utslooten. 1940 is he in Toog vun sien Deenstverplichten to’n SD weer de SS bitreden.
^C Rasch is dör Krankheit an‘ 5. Februar 1948 ut dat Verfohren utscheeden un an‘ 1. November 1948 storven.
^D Haussmann hett an‘ 31. Juli 1947 Suizid begahn un is dormit ut dat Verfohren utscheeden.

Verteidigung

De Insatzgruppen-Prozess funn as de elf anner Nahfolgeprozesse up de Grundlaag vun dat Kontrollratsgesett Nr. 10 (CCL10) statt. CCL10 övernimmt de Regelungen vun dat Londoner Statut, dormit ok de sien Verfohrensregeln. Disse Verfohrensregeln hebbt jeden Anklaagten en Recht up en Verteidiger vun eegen Wahl geven. En Anklaagten, de kien Anwalt wählen dee, oder sück kien Anwalt leisten kunn, kreeg en Plichtverteidiger stellt. In de Praxis hebbt de Anklaagten hör Verteidiger sülvst wählt. Nehm de gewünscht Anwalt dat Mandat an, kreeg he för sien Arbeit vun de amerikaansch Militärregeeren 3.500 RM pro Maand, wenn he noch en wieder Mandat in de sülvig Prozess harr, tosätzlich 1.750 RM. De Nebenleistungen weern düütlich mehr wert as dat Gehalt. Jeder Anwalt kreeg in de amerikaansch Kantien dree Mahltieden an‘ Dag mit en Energiegehalt van 3.900 kcal, während de düütsch Bevölkerung in de amerikaansch Zoon während den Hungerwinter 1947/48 offiziell pro Person maximal 1.500 kcal/Tag up Levensmddelkoorten kreeg. Tosätzlich kreegen de Anwälte en Stang Zigaretten pro Week, de eegentlich hart Währung bit to de Währungsreform van Juni 1948. De Swaartmarktpries vun en Stang Zigaretten leeg in‘ Winter 47/48 tüschen 1000 un 2000 RM. De Beropen as Straafverteidiger in de Nürnbarger Prozessen weer ünner Anwälten begehrt, un de meest Anklaagten wurrn vun hör Wunschanwälten verteidigt.

Ofschons de Hööftverhandlung middels Simultandolmetschern to glieker Tiet up Düütsch un Engelsch dörführt wurr, weern Anwälte mit Kenntnissen vun beid Spraken in‘ Vördeel. So wurr dat Protokoll blots up Engelsch führt un in afkört Form verapenlicht: en Anwalt mit engelsch Spraakkenntnissen kunn so eenig Översettensfehler in dat Protokoll verbetern laaten, bevör disse in de offiziell Proceedings (düütsch: „Sitzungsprotokolle“) keemen. meest jeder Anklaagt harr twee Straafverteidiger, een Hööftverteidiger un de sien Assistent. So weern up Sieden vun de Verteidigung mehr as 40 Anwälte an dat Verfohren bedeeligt. Nah Tallen weer de Verteidigung tegen de Staatsanwaltschap mit 2:1 överleegen. Dissen Vördeel wurr aber dör dat groot Ermittlungsteam vun de Staatsanwaltschap (en „army of researchers“ up düütsch etwa: eine „Armee von Rechercheuren") mehr as uphaben. Dorneben weer de Verteidigung ok dör de in‘ Vergliek to de Staatsanwaltschap kört Vörbereitungstiet un wiel se nich wussen, wu dat in amerikaansch Verfohren so afloopen dee (und kulturell leep dat Verfohren nah amerikaansch Rechtsverständnis), ok benahdeeligt. Um disse strukturell Nahdeelen uttoglieken, un nich den Anschien vun en unfair Verfohren to erwecken, hett de amerikaansch Militärregeeren den Verteidiger de Infrastruktur to‘T Wohrnemmen vun hör Upgaven to Verfügung: In dat Defendant’s Information Center (etwa: „Informationszentrum vun de Anklaagten“) harrn de Verteidiger dat Recht up Insicht in all Verfohrensakten, un dor kunnen Tüügen inbestellt un dör de Verteidigung befraagt weern. De Bürorüüms weern ok beheizt, en wichtig Detail in dat kriegszerstört Nürnbarg.

Utwahl vun de Straafverteidiger

De Straafverteidiger Bergold (links) un Aschenauer (rechts) mit Staatsanwalt Ferencz

Bi de Utwahl vun hör Anwälte weern de Anklaagten meest gor nich inschränkt. Während Spraak- un Verfohrenskenntnisse för en amerikaansch Afkaat spraken harr, weern de aber 1947 in Nürnbarg so good as gar nicht o kriegen. Dorto keem, dat de düütsch Anwälte ok dorüm as Verteidiger tolaaten wurrn, wiel se neben de Spraak un Kultur ok de gemeensam Erfohrung vun de NS-Tiet deelen deen. Dat düüd denn up en fairen Prozess henn. So weern all Straafverteidier Düütsche. Ok en politisch Belastung vör 1945 weer kien Hinnernis för en Tolaaten to dat Verfohren. Dormit dat kien unfair Inschränkungen geev, weern blots Anwälte utslooten, de in hör Spruchkammerverfohren as „Hööftschuldige“ instuuft wurrn weern. So weer Hans Gawlik vör 1945 in Breslau as Staatsanwalt tätig, tietwies ok an en Sonnergericht, wurr as Verteidiger vun Naumann aber tolaaten.

Eenig vun de mehr as 40 Afkaaten hebbt während de Nürnbarger Prozesse den Grundsteen för hör latere Karriere as Straafverteidiger in NS-Prozessen leggt: Rudolf Aschenauer, Verteidiger vun Ohlendorf, hett in de Loop vun sien Juristenkarriere mehrere hunnert Anklaagten in NS-Prozessen vetreden un hett sück buterdem as rechtsextremer Publizist un Mitgrünner vun tallriek Organisatschonen, de de Anklaagten in NS-Prozessen bistunnen oder in hör Sinn Press- un Lobbyarbeit bedreeven, betätigt. Hans Gawlik wurr 1950 to’n Bass vun de staatlich Zentraal Rechtsschutzstäe beropen un hett tosommen mit sien Assistent Gerhard Klinnert, de Hööftverteidiger vun Seibert weer, ok den KZ-Arzt Waldemar Hoven in den Nürnbarger Ärzteprozess vertreden. Günther Lummert, Verteidiger vun Blume, weer ok as Straafverteidiger in den I.G.-Farben-Prozess un in den Wilhelmstraßen-Prozess tätig, dornah arbeit he as Rechtsanwalt an dat Oberlandesgericht Köln un hett in den konservativen Markus-Verlag schreven. De ansehn Nürnbarger Anwalt Friedrich Bergold, Verteidiger vun Biberstein, harr in den Nürnbarger Prozess Martin Bormann in Afwesenheit vertreden. Fritz Riediger, Verteidiger vun Haensch, hett ok Walter Schellenberg in‘ Wilhelmstraßen-Prozess vertreden. De meesten vun disse Afkaaten weern all to de Tiet vun den Nationalsozialismus as Rechtsanwalt tolaaten, so weer Hans Surholt, Verteidiger vun Rasch, all vör den Volksgerichtshoff as Straafverteidiger tolaaten.

Argumente vun de Verteidigung

Dat geev kien afstimmt Strategie vun de 22 Verteidigerteams. Dat weer primär en Folg vun de ünnerscheedlich Bewieslaag un Tatenbidrääg vun de eenzeln Anklaagten. En Verteidigungslien, de den Unrechtsgehalt vun dat Doon vun de Insatzgruppen un de Rüie vun de Anklaagten betonen dee, dorbi aber den individuellen Tatbidrag minner dorstell un nah Mögelkeit sogot noch in binnere Distanz to dat NS-Regime dortostllen versöch, harr bi Anklaagten as Graf un Rühl ehder Spoo, bi Ohlendorf un Blobel kunn man so aber nich vörgahn. Ok de kört Vörbereitungstiet un de mangelnde Erfohrung mit de Usancen vun en Gerichtsverfohren nah amerikaansch Gepflogenheiten hebbt en Rull speelt. Bestimmend bleev de erdrückend Bewieslaag, de alleen up den Tätigkeitsberichten vun de Insatzgruppen un de Vernehmungsprotokollen vun de Anklaagten sülvst beruhen dee. Dementsprechend brochen de verscheeden Anwaltsteams en ünnerscheedlichen Mix an un mehr oder minner swaach Verteidigungsargumenten vör, in de Hoopnung nah de Schrotschööt-Methode mit wenigstens en vun de Argumente wat to drapen. In‘ Ergebnis hebbt se so aber gegensietig hör Positschoonen minneseert.

Bi all Ünnerscheeden in de Plädoyers geev dat dree „Verteidigungslienen“ vun de Straafverteidiger:

1. dat Afstrieden vun de Straafborkeit vun de Taten vun de Anklaagten in de Insatzgruppen,
2. de Minimierung vun den individuellen Tatbidrag vun en Anklaagten,
3. dat Vörbringen vun mildernd Umstännen togunsten vun den Anklaagten.

En Infraagstellen vun de Rechtmäßigkeit vun de Anklaag in den Insatzgruppen-Prozess up Basis vun den Grundsatz nulla poena sine lege weer bi organisierten Massenmorden vun de middlere Befehlsebene – in‘ Gegensatz to den Nürnbarger Hööftkrioegsverbrekerprozess, wo mit „Verbrechen gegen den Frieden“ en nee Straaftatbestand schaffen wurrn weer – swoor mögelk. Fragen vun de Rechtmäßigkeit un Tostännigkeit vun dat Gericht weern dör CCL10 klärt, un wurrn in dat Verfohren ok nich thematiseert.

De Straafborkeit vun de Taten wurrn mit twee Hööftargumenten bestreeden: De Tötung vun de Opfer vun de Insatzgruppen weer Putativnotwehr ween, un de jeweilige Anklaagte harr ünner Befehlsnotstand hannelt.

Meest jeder Straafverteidiger hett versöcht den individuellen Tatbidraag vun sien Mandanten as lütt as mögelk dortostellen. Up de eenfachst Ebene gung dat dorbi üm Tieden vun de Anwesenheit an de Tatoorten vun de Massendoodscheeten, to’n Bispeel of en Anklaagter sien Deenststellung as Kommandeur vun en Sünnerkommando wirklich all an‘ 15. vun den Maand, oder nich eerst twee Maand later antreden harr. Belege över Kusendokterbesöök in Berlin un Ähnliches wurrn to Rekonstruktschoon nah’n Klenner vörbrocht. De Fraag vun de Anwesenheit in‘ Oosten to bestimmt Tietpunkten weer entscheedend, wiel de Anklaag för jeden Anklaagten en Reeg vun konkreten Tatvorwürfen mit Öörd- un Klennerdaten ut de Insatzgruppenmeldungen vörbroch. Ok wenn dat gelung enkeld Anklaagpunkte torüchtowiesen, weern de meest Anklaagten as veranwoortlich för en ganzen Reeg vun Massenmorden anklaagt. Afwesenheit während en vun de Massenmorde entbunn nich vun de Schuld för de verbleven Taten. En swoorer weegend Argument weer de mangelnd Kommandogewalt. Bi klar utwiest Eenheitsführern vun de Insatzgruppen, Sünnerkommandos un Insatzkommandos weer disse Verteidigung utsichtslos, anners bi Staffsoffizieren as Seibert, Fendler oder Radetzky. De Verteidiger vun sücke Anklaagten hebbt denn regelmatig vörbrocht, dat hör Mandanten – so in‘ Fall vun Seibert un Fendler, de Baas vun dat Amt III (Abwehr un Nahrichtendeenst) weern – eenzig mit dat Sammeln vun Informatschonen to doon harrt harr. De Anwalt vun Radetzky hett versöcht, de sien Tätigkeit, de dat Übersetzen umfaaten dee, as rein Spezialistendom ahn Entscheedungsgewalt dortostellen. Gelegentlich wurr vörbrocht, dat de Anklaagten an de Morde nich blots nich bedeeligt weern, sonnern de noch nicht eenmal bemarkt harr nun dorvan ok nichts dör Hörenseggen vun wusst harrn. De toletzt upführt Behauptung stell man in dat Verfohren ehder de Gloovwürdigkeit vun en Anklaagten in Fraag, as dat se hüm as vörsehn vun de Taten vun sien Eenheit distanzeeren dee.

Für jeden Anklaagten hebbt de Straafverteidiger mildernd Ümstännen vörbrocht. Tüügen un eidesstattlich Versekerungen sullen vun den gooden Leumund un den starken (gooden) Charakter vun de Anklaagten Tüüchnis afleggen, wat in dat amerikaansch Recht as character evidence begäng is. Ünnergevene un gliekstellt SD- un SS-Mannlüüd hebbt mündlich un schriftlich versekert, dat de Anklaagte en försörglich Vörgesetter un uprecht Offizier ween weer. Blots Blobel, de „as bösoordig un feige“ gull, weer as eenzig Anklaagter ünner Sienesglieken so veracht, dat he kien sückse Utsagen to sien Gunsten vörbringen kunn. En anner faken brocht Argument weer dat minschlich Verhollen in anner Insatzen buterhalv vun de Insatzgruppen. Braune sall dornah in sien Tiet as KdS in Norwegen 1945 jüstet grad oppositschonell ween hemm, wiel he Befehle vun den Riekskommissar Terboven uphaben un den interneerten Einar Gerhardsen freelaaten harr. De as mildernd Ümstännen vörbrocht Punkte hebbt aber deelwies anner Argumente Swaaker makt un weern so in‘ Sinn vun de Verteidigung kontraproduktiv. So hebbt mehrer Anklaagten vörbrocht, ut „Fürsorge für ihre Männer“ jeden Ünnergevenen, de to völ drunk oder annerwiedig nich mit de „Exekutionen“ klor keem, torüch nah Berlin versett to hemm. Dat maak dat Argument vun den Befehlsnotstand för de jeweils Ünnergevenen tonichte. Ok dat positiv Verhollen in anner Deenstinsatzen ahn Karriereinbußen, Disziplinarmaatnahmen, gor de Doodsstraaf wies ehder, dat en Entscheeden tegen dat Morden mögelk weer.

Verfohren un Oordeel

Otto Ohlendorf plädeert up „nicht schuldig“ (15. September 1947)

Plädoyer vun de Anklaagten (September 1947)

An‘ 15. September 1947 wurr dat Verfohren dör Verlesen vun de Anklaag tegenöver den Anklaagten up den Weg brocht. Disse Verfohrensschritt hörrt as arraignment to dat angelsassisch Straafprozessrecht. De Anklaagte moot up dat Verlesen vun de Anklaag antworten plea, un sück entweder „schuldig“ oder „nicht schuldig“ bekennen. All Anklaagten in den Insatzgruppen-Prozess hebbt mit „Nicht schuldig im Sinne der Anklage“ antwoort. De Bedüüden vun disse Antwoort wurr nich achterfraagt, aber in de Loop vun den Prozess düütlich: De Verteidigung kunn angesichts vun de Bewieslast nich de Tatbedeeligung vun de Anklaagten anfechten un hett dorum versöcht över Erlaubnistatbestandsirrtum un Befehlsnotstand de individuelle Schuld vun de Anklaagten to wedderleggen. De Erwiderung „Nicht schuldig im Sinne der Anklage“ entwickel sück in de kommend Johren to de Standardantwoort in Kriegsverbrekerprozessen, ok wiel sück de Straafverteidiger ut de Nürnbarger Prozessen to Spezialisten up dit Rebeet entwickeln deen un sück koordineeren deen.

Hööftverhandlung (September 1947 bit Februar 1948)

De Hööftverhandlung in den Insatzgruppen-Prozess fung an‘ 29. September 1947 vör dat Militärtribunal II-A in‘ Schwurgerichtssaal 600 vun den Nürnbarger Justizpalast an, in de twee Johr vörher de Hööftkriegsverbrekerprozess stattfunnen harr. De leitend Staatsanwalt Benjamin Ferencz hett de Hööftverhandlung mit de Präsentatschoon vun de Anklaag anfungen. Trotz dat Bedüüden vun dat Verfohren un de mindst sössstellig Tall vun de Mordopfer nehm de Anklaag för de Präsentatschoon vun hör Bewies blots twee Verhandlungsdaag in Anspröök. Insgesamt wurrn 253 Bewiesstücken vörbrocht, de meest ausschließlich ut Uttüüg ut de „Tätigkeits- und Lageberichten“ vun de Insatzgruppen as ok ut eidesstattlichen Erklärungen vun de Anklaagten bestunnen. De ungewöhnlich kört Tiet vun twee Daag för de Bewiesupnahm verklort sück sowohl ut de Stärke vun de Bewiesen, as ok ut de Schwierigkeit, Tüügen vund e Anklaag ut de Sowjetunion ünner Stalin vörtoladen oder gor vör Oort Ünnersöken vörtonehmen. De Staatsanwaltschaft präsenteer daher blots twee Tüügen, Rolf Wartenberg, en Vernehmer bi dat OCCWC un François Bayle vun de franzöössch Marine, de as Grapholoog uptreden dee.

Otto Ohlendorf (links) un Heinz Jost während den Prozess an‘ 9. Februar 1948

An‘ 6. Oktober 1947 hett mit Rudolf Aschenauer de eerst Verteidiger sien Plädoyer makt. Sien Mandant weer Ohlendorf. Aschenauer hörr to de jüngst Afkaaten vun den Prozess, he nehm aber gau en Führungsrull up Sieden vun de Verteidigung in, ebenso as sien Mandant ünner de Anklaagten. Aschenauer harr en dramatisch Uptreden, up den Richter Musmanno wark he as en „Shakespeare-Schauspeler“. To’n Överraschung vun dat Gericht hett Aschenauer weder Tat noch Tatbeteiligung vun Ohlendorf afstreden. Sien Mandant weer in de besett Sowjetunion an Hinrichtungen bedeeligt ween. Disse Hinrichtungen weer aber as staatlich Sülvstverteidigung to sehn – tomindst harr sien Mandant to de Tattiet glöövt. Dorher leeg woll en Fall vun Putativnotwehr vör. De Putativnotwehr geev dat sowohl in‘ düütschen Rechtskreis, as ok in de angloamerikaanch Rechtskreis, wo se in‘ Case Law – wenn ok selten – anwendt wurr. De Anklaagte harr also unschuldig Zivilisten doodscheeten laaten, aber dat in‘ Gloov daan, dat doon to mootenm um dat Düütsch Riek vör den Bolschewismus (meent: „de Jöden“) to schulen un överhoopt de fortsett Existenz vun dat düütsch Volk in‘ „Doodskamp mit de Sowjetunion“ sekertostellen. De tweete Verteidigungslien vun Aschenauer weer de Befehlsnotstand. Ohlendorf harr de militärisch Führung ünnerstahn, un dör en direkt Befehlskett vun Hitler över Bruno Streckenbach weer hüm dör den „Führerbefehl“ de Befehl to de Vernichtung vun de Jöden geven wurrn. Dat denn nich to doon, harr schlimm Folgen för Ohlendorf harrt – in‘ Krieg weer Befehlsverweigerung mit den Dood bestraaft wurrn.

De Hööftverhandlung düer bit Februar 1948, un nehm 78 Verhandlungsdaag in. Van‘ 4. bit to’n 12. Februar 1948 hebbt de Straafverteidiger hör Plädoyers hollen. An‘ 13. Februar 1948 funn dat Slussplädoyer vun de Anklaag statt.

Straafmaat un Oordeel (März bit April 1948)

Paul Blobel wurrd dat Doodsoordeel an‘ 10. April 1948 verkündt.

Bi de Beraden vun dat Oordeel nah de Hööftverhandlung wurr de dree Richter Musmanno, Speight un Dixon gau klor, dat se nah gellend Recht Doodsoordeelen verhangen würrn. Musmanno harr all in‘ Pohl-Prozess as Richter an Doodsoordeelen mitwarkt, aber nich as leitend Richter. Nun droog he swoor an sien Verantwoortung, harr he doch in de Vergangenheit tegen de Doodsstraaf arbeit: in‘ Versöök, de Exekution vun Sacco und Vanzetti uptohollen, un as Straafverteidiger un Revisionsrichter in Pennsylvania. Ferencz tegenöver hett sück Musmanno in en Breef nah Verkündung vun dat Oordeel üütert, dat he de Verhängung vun de Doosstraaf as „unerträgliche Last“ up sien Geweeten föhl. Musmanno verbroch slaaploos Nachten mit den Gedanken doran, en Minsch in’t Gesicht to sehn un hüm to seggen, dat he starven moot. Musmanno, italo-amerikaansch Herkunft un kathoolsch, hett en olden Früend, U.S. Army Chaplain Francis Konieczny, um seelischen Bistand beeden.

Tegen Enn‘ März harr dat Richterkollegium de Arbeit vun de Oordeelsfindung afslooten. Konieczny Musmanno up de sien Bitte hen hulpen, en Rücktoogsoort to’n „Meditieren und Beten“ to finnen. Disse Oort weer en Kloster 50 km vun Nürnbarg weg, wo Musmanno eenig Weeken verbrocht hett. Dorbi stunnen hüm de Mönken Stephan Geyer vun dat Kloster Seligenporten un Carol Mesch to Siet. Mesch snack neben sien Moderspraak ok italieensch un hett för Geyer översett, de blots Düütsch kunn. Dorto hett Musmanno noch Lieutenant Giuseppe Ercolano inladen,. de he ut sien Tiet in den Krieg in Italien kennen dee. Wat se besnackt hebbt, is nich överleefert, aber dat gifft en signifikanten Henweis dorup, wu Musmanno de Doodsstraaf mit sien Geweeten verinboren kunn: Jeder vun de to’n Dood veroordeelt Anklaagten harr in dat Verfohren Morde sülvst togeven. Anklaagte, de trotz erdrückend Bewieslast all afstreeden harr, kreegen kien Doodsstraaf. In dissen Sinn bleev Musmanno sien Instellung to de Doodsstraaf trüe: Wo de Gefohr vun en Justizirrdom bestunn, hett he de as unrevideerbor aflehnt, doch wenn en Geständnis vörleeg un en groot Schuld vorhannen weer, hull he dat för de richtig Straaf.

Van 8. bit 9. April 1948 hett dat Gericht de Oordeelen in Insatzgruppen-Prozess utspraaken. All Anklaagten wurrn schuldig spraaken. Bit up de Beschuldigten Rühl un Graf, de lediglich de Liddmaatschap in en verbrekerisch Organisatschoon to Last leggt wurr, weern de anner Anklaagten tosätzlich ok wegen Kriegsverbreken un Verbreken tegen de Minschlichkeit veroordeelt wurrn. An‘ 10. April 1948 wurr dat Straafmaat fastleggt. Dat geev 14 Doodsoordeelen: Ohlendorf harr all as Tüüg in den Hööftkriegsverbrekerprozess de Ermordung vun 90.000 Minschen togeven. Blobel hull de Tall vun sein Opfer vun Babyn Jar (33.000) för överdreeven, aber 10.000 bit 15.000 Opfer geev he to. Blume un Sandberger hebbt de Ermordung vun Menschen togeven, ok wenn se up Befehlsnotstand plädeeren deen. Braune geev dat Massaker vun Simferopol to. Haensch geev to, Massendoodscheeten befohlen un leit to hemm, ok wenn hüm de nipp un nau Tall nich mehr bekannt weer. Naumann hull den „Führerbefehl“ immer noch för korrekt un harr entsprekend hannelt, ok wenn hüm de Opfertall vun 135.000 „etwas übertrieben“ vörkehm. Biberstein nehm an Henrichtungen deel, um de Erfohrung to maaken. Schubert geev to, de Henrichtung vun 800 Minschen leit to hemm. Seibert weer as Stellvertreder vun Ohlendorf an de sien Morden mitschuldig. Strauch geev to, de Befehl utführt to hemm. Klingelhöfer hett up den Sieg Hitler hoopt un harr den Befehl utführt. Ok Ott un Steimle kreegen de Doodsstraaf. Anklaagten, de kien Mord togeven deen (Fendler, Nosske, Radetzky, Rühl, Schulz und Six) wurrn to lang Haftstraafen veroordeelt. Sülvst Jost, in‘ SS-Generalsrang un Kommandeur vun de Insatzgrupp A, wurr nich to’n Dood veroordeelt, denn he harr sien Taten nich togeven. Graf weer de eenzig Anklaagte, de dat Gericht as free Mann verlaaten kunn, sien Straafmaat weer mit de Düer vun de Ünnersökenshaft afgullen.

Dörföhren vun de Oordeelen

Justizvollzugsanstalt Landsberg am Lech, Ingangsbauwark

Nah de Oordeelsverkündung wurrn ok de Veroordeelten vun den Insatzgruppenprozess bit up Graf, de sien Haftstraaf all dör de Ünnersökenshaft afgullen weer in dat Kriegsverbrekergefängnis Landsberg to Straafverbüßung överführt. De to’n Dood Veroordeelten mussen rood Jacken dragen un wurrn dorher allgemeen as „Rotjacken“ betekend. De Gefangenen kunnen an kulturell Veranstaltungen deelnehmen un ok sülvst welke organiseeren. Völ vun de Landsberg inhafteerten Häftlinge sünd während hör Hafttiet ok weer de Kark bitreden, so ok Blobel un Klingelhöfer.<FreudigeSangekunst>Freudige Sangeskunst, in Die Zeit, Utgaav 9 van‘ 21. Februar 1992</ref> Bit up Nosske hebbt all Veroordeelten vun den Insatzgruppen-Prozess Gnadengesöök inreicht, de aber dör den amerikaansch Militärgouverneur Lucius D. Clay in‘ März 1949 afschlägig bescheeden wurrn. In de Tüschentiet geev dat vun de düütsch Apenlichkeit Kritik an dat amerikaansch War Crimes Program, insbesünnere vun Sieden vun de Kark un de Politik. In‘ Toog vun kollektiver Verdrängung geev dat af Enn‘ vun de 1940er Johren Kampagnen för de in Landsberg insitten Gefangenen ein. De Gefangenen wurrn as Opfer dorstellt, de ünner Befehlsnotstand hannelt harrn, dör raaksüchtig Tüügen verleumdet un uprgrund vun fraagwürdig Rechtsgrundlagen veroordeelt wurrn weern. De Oordeelen sülvst wurrn as „Siegerjustiz“ diffameert. De Proteste hungen oorsprünglich mit den Överprüfungsverfohren to‘n Dachauer Malmedy-Prozess tosammen, de an‘ 18. Juli 1946 to Enn gung. In dit Verfohren weern all 73 Anklaagten wegen dat Doodscheeten vun amerikaansch Kriegsgefangener während de Ardennenoffensive för schuldig befunnen wurrn. Insgesamt wurrn 43 Doodsoordeelen utspraken. Vun de Anwälten vun de Veroordeelten vun dat Malmedy-Verfohren wurrn de amerikaansch Vernehmungsbeamten apenlich beschuldigt, dör Folter Geständnisse vun den Beschuldigten dwungen to hemm. De US-Army nehm deshalb interne Ermittlungen up, de kien Henwiesen up systematisch Misshandlungen vun de Beschuldigten brochen. Todem wurr en faire Verhandlung beschienigt. Dennoch funn de Protest in de Folg nich blots bi de Gefangenen, deren Familien un Anwälten, sonnern toletzt ok bi Vertreder vun de kathoolsch un evangeelsch Kark, de Press un apenlich Inrichtungen Ünnerstütt. Dorto keem, dat sück disse Kritik so nah un nah ok up de anner Verfohren vun de Dachauer un Nürnbarger Folgeprozesse utwieten dee. De Ünnerstüttenspropaganda forder nu de Überprüfung vun all Verfohren vun de Nürnbarger un Dachauer Prozesse un dorut resulteerend dat Utsetten vun de Doodsstraaf un minneseeren vun de Haftstraafen. Disse Forderungen wurrn mit Henwies up Befehlsnotstand, nich rechtsstaatlich Vernehmungsmethoden, fraagwürdig Rechtsgrundlagen, ungliek Straaftomeeten bi identisch Tatbestand un later ok Afschaffung vun de Doodsstraaf ünnermüert. Anstell vun de Begreep „Kriegsverbrecher“ wurr af Anfang vun de 1950er Johren för de in Landsberg Inhafteerten faken de Beteknung „Kriegsgefangene“ bruukt. In de Press un Politik sett sück statt den Begreep Kriegsverbrecher so nah un nah de Terminus sogenannte Kriegsverbrecher dör oder wurr blots noch in Anführungsteken sett. Letztlich wurrn Kriegsverbrekervölfak nich mehr as Kriegsverbreker betekent.

As Vertreder vun de kathoolsch Kark hebbt sück insbesünnere Kölner Kardinal Josef Frings as ok de Weihbischop in dat Arzbisdom München un Freising Johannes Neuhäusler, de as Sonderhäftling in dat KZ Sachsenhausen un in dat KZ Dachau inhafteert ween weer, insett. Neuhäusler un Frings hebbt togunsten vun de Landsberger Inhaftierten vehement bi amerikaansch Politiker un Kongressafordnten interveneert un kreegen ok en positiv Stellungnahm vun den Vatikans. Neuhäusler hett sück ok för Blobel insett.

Theophil Wurm, Landsbischop vun de Evangeelsch Landskark in Württemberg, stunn an de Spitz vun dat Engagement vun Vertreder vun de evangeelsch Kark för de Landsberger Gefangenen. Gemeensam mit Neuhäusler hett he 1949 de „Christliche Gefangenenhilfe“ grünnd, de af Oktober 1951 as Vereen Stille Hilfe für Kriegsgefangene und Internierte wiedere Ünnerstütten- un Lobbyarbeit leisten de. De Rechtsberader vun Wurm hett in‘ März 1949 de Verbreken vun de Insatzgruppen as „auf Jahrzehnte hinaus die schwerste Belastung des deutschen Namens in der Welt“ betekent un hett vun wiedergahnd Engagement togunsten vun de „Ohlendorf-Gruppe“ afraden. Dennoch hett sück Wurm ok för de Veroordeelten vun den Insatzgruppen-Prozess insett.

Wiedere Lobbyarbeit togunsten vun de in Landsberg Inhafteerten wurr vun den Heidelbarger Juristenkrink leistet, to de as zentraal Person vun den Protest Rudolf Aschenauer hörrn de. Neben Juristen, Richtern, Beamten vun dat Justizministeriums hebbt to disse Vereenigung ok Verwaltensfaklüüd vun de evangeelsch un kathoolsch Kark hörrt.

De düütsch Bevölkerung hett dat amerikaansch War Crimes Program gröttstendeels aflehnt. So verwunnert dat ok nich, dat ok düütsch Politiker togunsten vun de Landsberger Häftlinge bi de maatgevend amerikaansch Instanzen interveneert hebbt. Nah Gründung vun de Bundsrepubliek Düütschland in‘ Mai 1949 hett ok Bundskanzler Konrad Adenauer Enn‘ Februar 1950 an McCloy appelleert, nah de in dat Grundgesett verankert Afschaffung vun de Doodsstraaf de Henrichtungen uttosetten un de Oordeelen in Haftstraafen umtowanneln. In‘ Düütschen Bundsdag hebbt bit up de Afordnten vun de KPD un eenig SPD-Afordnte all dor vertreden Parteien disse Haltung vertreden. Insbesünnere hebbt sück de Vertreder vun de FDP för de in Landsberg Inhafteerten insett. För Sandberger hebbt sück bispeelswies Bundspräsident Theodor Heuß un Carlo Schmid insett. Sülvst in de USA, wo de Dörführung vun de Nürnbarger Prozesse mehrheitlich för good befunnen wurr, hebbt rechtskonservativ un antikommunistisch Politiker Kampagnen togunsten vun de in Landsberg Inhaftierten makt. Als Gegner vun Truman-Regeeren, hebbt insbesünnere de amerkaansch Senatoren William Langer (North Dakota) un Joseph McCarthy (Wisconsin) de „Kriegsverbrecherfrage“ instrumentaliseert, wiel in de vun hör vertreden Bundsstaaten völ Amerikan vun düütsch Herkunft leven deen. So is Langer mit Spood für Sandberger intreden.

De vun den amerikaanschen Kriegsminister Kenneth Claiborne Royall insett Simpson-Kommission hett denn 65 Doodsoordeelen överprüft un hett de Rechtmäßigkeit vun de Verfohren faststellt. De Kommission hett aber ok anraadt, 29 Oordeelen in Haftstraafen ümtowanneln un en permanent Bagnadigungsinstanz intorichten. De Afslussbericht van‘ 14. September 1948 wurr aber tonächst nich verapenlicht. Nah en vörövergahnd Exekutionsstopp wurrn de Henrichtungen Enn‘ 1948 in Landsberg weer upnommen. De Ergebnisse vun de Simpson-Kommission wurrn schließlich an‘ 6. Januar 1949 doch verapenlicht, wohrschienlich wiel en Kommissionsliddmaat apenlich behaupt hett, de Kommissionsvörsitter harr Bewiesen förr Foltervorwürfe ünnerslahn.

„Gerechtigkeit durch Gnade“ – McCloy un da Peck Panel (März bit August 1950)

Upgrund vun de wassend Kritik an dat amerikaansch War Crimes Program wurr sietens General Thomas T. Handy, de Oberbefehlshaber vun de US-Army in Europa (United States European Command), an‘ 28. November 1949 de vun de Simpson-Kommission anraden Inrichten vun en Begnadigungskommission (War Crimes Modification Board) för de Veroordeelten vun de Dachauer Prozesse befohlen. De amerikaansch Hooch Kommissar John McCloy, de de Gnadenbefugnis för de Veroordeelten vun de Nürnbarger Prozessen harr, hett in‘ März 1950 en entsprekend Äquivalent inricht. Dat dree Mann stark Advisory Board on Clemency for War Criminals wurr nah de sien Vörsitter David W. Peck allgemeen Peck Panel nömmt. In’ Grundsatz sull laut McCloy „Gerechtigkeit durch Gnade“ öövt wurrn. För de twintig Veroordeelten ut den Insatzgruppen-Prozess, de noch in amerikaansch Haft weren, hett dat Peck Panel an‘ 28. August 1950 in söben Fällen en Bibehollen vun de Doodsstraaf anraden. Veermal sull de Doodsstraaf in en Freeheitsstraaf umwannelt wurrn, un in dree Fällen sull en Freeheitsstraaf minneseert wurrn. Söss Veroordeelte sullen nah dit Anraden foorts freelaaten wurrn, twee dorvan harrn in den Prozess noch de Doodsstraaf kreegen.

En Gnadengesöök för Radetzky wurr dör den evangeelschen Pastor Karl Ermann ut Landsberg bispeelswies as folgt begrünnd: „Im Dezember 1948 hat er auf Bitten des Anstaltspfarrers die Aufgabe übernommen, mit einem Kreis von Gefangenen ein Krippenspiel zu erarbeiten, das dann am Heiligen Abend in der Gefängniskirche gespielt wurde. Am Weihnachtsfest 1949 gestaltete er einen weihnachtlichen Abend in Lied, Dichtung und Musik. […] In vielen Abenden, die unter dem Thema ‚Kammermusik und Dichtung‘ standen, verstand er es, den Mitgefangenen die Welt der klassischen deutschen Dichtung und Musik nahezubringen. […] Ich bin gewiß, daß er sich draußen bestens bewähren wird und daß er nicht unwesentlich zur Stärkung der aufbauwilligen Kräfte in unserem Volk beitragen kann.“

Apenlich Druck un McCloys Entscheidung (September 1950 bit Januar 1951)

De apenliche Protest manifesteer sück toletzt in en Demonstratschoon in Landsberg an‘ 7. Januar 1951. Bit to 4000 Deelnehmer ut Landsberg am Lech un Ümgegend funnen sück um elf Ühr up den Landsberger Hööftplatz in, um tegen de Wedderupnahm vun de Henrichtungen un för de Begnadigung vun de Gefangenen in‘ Kriegsverbrekergefängnis Landsberg to demonstreeren. All in’t Vörfeld sünd Wagen mit Luutspreker in‘ Updrag vun de Stadtverwalten dör Landsberg, um de Inwahner to Deelnahm an de Demonstratschoon uptoropen. Neben de Bundsdagsafordnten Gebhard Seelos vun de Bayernpartei un Richard Jaeger vun de CSU nehmen ok Vertreder vun den Bayerischen Landdag, de Karken un vun de oortsansässig Behörden deel. Etlich jöödsch Displaced Persons, de to‘n Gedenken vun de mehr as 90.000 dör de Insatzgrupp D ümbrocht Jöden ebenfalls nah Landsberg kommen weern, hebbt de Kundgeven dör Tüschenroopen as „Massenmörder“, as Seelos up Ohlendorf un wiedere Inhafteerten vun den Insatzgruppen-Prozesses to snacken keem. De Polizei gung mit Gummiknüppeln tegen de jöödsch Gegendemonstranten vör. Ok antisemitisch Parolen as „Juden raus“ sullen fallen ween, as de Süddeutsche Zeitung nah de Demonstratschoon bericht hett. up den Hööchpunkt vun de Begnadigungskampagne to’n Johreswessel 1950/51 kreeg McCloy Morddrohungen un wurr doruphenn samt sien Familie vun Leibwächtern schuult. Sülvst de SPD-Vörsitter un ehmalg KZ-Häftling Kurt Schumacher as ok de Süster vun Sophie Scholl, Inge Scholl, hebbt tegen de Henrichtungen protesteert. Helene Elisabeth Prinzessin von Isenburg, bekannt as de „Mutter der Landsberger Häftlinge“ un latere Präsidentin vun de Stillen Hilfe, wurr persönlich bi McCloys Ehefru vörstellig, dormit de sück bi hör Ehemann för Begnadigungen insetten sull.

De Proteste hebbt denn ok hör Wirkung wiest. Dat Straafmaat vun de to dissen Tietpunkt noch 89 Inhafteerten vun de Nürnbarger Prozessen wurr an‘ 31. Januar 1951 in 79 Fällen minneseert. In teihn Fällen wurr dat aber ok bestätigt, dorünner ok fiev Doodsoordeelen. Vun de to’n Dood Veroordeelten vun den Insatzgruppen-Prozesses bedrap dat Blobel, Braune, Ohlendorf un Naumann upgrund de vun McCloy konstateerten „Ungeheuerlichkeit der Verbrechen“. Strauch weer all upgrund vun en Utleeferungsgesöök an Belgien utleefert wurrn un wurr dor ok to’n Dood veroordeelt, Dat Oordeel wurr aber upgrund vun „Geisteskrankheit“ nich vulltrucken. Bi den wiederen to’n Dood Veroordeelten vun den Insatzgruppen-Prozess wurr bi Sandberger, Ott, Biberstein un Klingelhöfer de Doodsstraaf in levenslang Freeheitsstraaf ümwannelt. De Afänderung vun Doodsoordeelen in levenslang Haft bi dat Uptauchen vun geringfügigster Twiefel wurr de Angemetenheit halver ok up de Veroordeelten utdehnt, de bi glieker Position un Verantwortung Verbreken begahn harr. Blumes Doodsoordeel wurr up 25, dat vun Steimle up 20, dat vun Haensch un Seibert up jeweils 15 un dat vun Schubert up 10 Johren Haft minneseert. De Haftstraafen wurrn ok afsenkt. Radetzky un Rühl wurrn all in‘ Februar 1951 upgrund vun verbüßt Haft entlaten. De levenslang Haftstraafen vun Jost un Nosske wurrn up 10 Johr, de 20-johrig Haftstraaf bi Six up 10 un bi Schulz up 15 as ok Fendler sien 10-johrig Haftstraaf up 8 Johren Haft reduzeert.

Mehrfak Upschuven un Vulltoog: De letzt Doodsoordeelen (Februar bit Juni 1951)

Neben de veer bestätigt Doodsoordeelen vun den Insatzgruppen-Prozess wurr ok dat Oordeel tegen Oswald Pohl bestätigt. Pohl, tovör Baas vun dat SS-Wertschaps- un Verwaltenshööftamt (WVHA) , wurrr in‘ Prozess Wertschaps- un Verwaltenshööftamt vun de SS to’n Dood veroordeelt. Letztlich wurrn ok noch de Doodsoordeelenen vun Georg Schallermair un Hans-Theodor Schmidt bestätigt, de während de Dachauer Prozesse in en Nebenprozess to‘n Dachau-Hööftprozess bzw. den Buchenwald-Hööftprozess to’n Dood veroordeelt wurrn ween. För de Henrichtungen weer as Scharfrichter Feldwebelleutnant Britt vörsehn, de dör sien Assistenten Josef Kilian eerst theoretisch anlernt wurrn muss. De ehmalge Funktionshäftling Kilian weer in‘ Nordhausen-Hööfttprozess, de in‘ Rahmen vun de Dachauer Prozesse stattfunn, upgrund vun sien Tätigkeit as Henker in‘t KZ Mittelbau to levenslang Haft veroordeelt wurrn. John C. Woods, de af Midden 1946 de Exekutschonen in‘ Kriegsverbrekergefängnis vörnommen harr, weer all in de USA torüchkehrt un 1950 1950 storven.

De söben Doodskandidaten wurrn nah Bekanntgaav vun disse Entscheedung ümgahnd in de Kellerzellen vun dat Kriegsverbrekergefängniss brocht. Dor wurr hör vun Graham de Bestätigung vun hör Doodsoordeelen un de Mögelkeit vun de Afgaav vun en Gnadengesöök mitdeelt. De Exekutschoonen sullen an‘ Dönnerdag, den 15. Februar 1951 nah Middernacht vulltrucken wurrn, un de Doodskandidaten mussen ok all hör Besitt un hör Ünnerwasch afgeven. Noch an‘ 15. Februar 1951 um 3:00 Ühr hett de United States Solicitor General Philip B. Perlman dat Utsetten vun de Henrichtung vun de söben „Roodjacken“ nah Interventschoon dör deren Rechtsbistand Warren Magee in Washington, D.C., verfügt. So keemen de söben weer torüch in den Trakt D vun dat Kriegsverbrekergefängniss. En för den 24. Mai 1951 ansett Henrichtung wurr nah den glieker Afloop an‘ 25. Mai 1951 ebenfalls utsett.

En wiederen Exekutschoonstermin wurr denn för den 7. Juni 1951 ansett. All an‘ 6. Juni 1951 wurrn de Sekerheitsmaatnahmen in dat Krieksverbrekergefängnis Landsberg antrucken. En letzt Mal kreegen de söben Doodskandidaten an‘ 6. Juni 1951 Besöök vun hör Ehefruen. An dissen Dag hett de Böverste Gerichtshoff vun de USA abschließend en Andrag up Verschuven vun de Exekutschonen aflehnt. Um 23:00 Uhr wurr den Doodskandidaten in hör Zellen vun Graham de endgültig Entscheedung vun de Böversten Gerichtshoff un de för Middernacht fastleggt Exekutschoonstietpunkt mitdeelt. Dornah wurrn se noch vun de beid Anstaltsgeistlichen in hör Zellen upsöcht. An‘ 7. Juni 1951 wurrn in dat Kriegsverbrekergefängnis Landsberg tüschen 0:00 und 2:30 Ühr denn de söben Doodsoordeelen dör Uphangen vullstreckt. Während de Henrichtungen weern ok de düütsch Viezkanzler Franz Blücher un de Bundsfinanzminister Fritz Schäffer anwesend. Dat weern denn de letzten vun de insgesamt 255 nah Kriegenn‘ in Landsberg vulltrucken Exekutschonen. De Lieknaams vun Pohl, Naumann un Blobel wurrn up den Spöttinger Karkhoff in Landsberg bisett, de vun de annern in deren Heimatoorten.

Begnadigung, Haftverkörten un Straafutsetten up Bewährung (1951 bit 1958)

Schließlich nehm in‘ August 1955 de in‘ Düütschland-Verdrag beslooten paritätisch Gnadenutsschuss, bestahnd ut dree düütsch un dree Vertreder vun de Westallieerten, sien Arbeit up. De düütsch Liddmaaten stunnen ünne rden starken Druck vun de düütsch Apenlichkeit nah Freelaaten vun de Inhafteerten, während de allieerten Vertreder Rücksicht up de dortige apenlich Meenung nehmen mussen. Ok de to Haftstraafen Veroordeelten vun den Insatzgruppen-Prozess kreegen in‘ Loop vun de 1950er Johren „on parole“ – mit Uplaagen, dat heet up Bewährung – hör Freeheit. An‘ 9. Mai 1958 wurrn de letzten veer Landsberger Häftlinge entlaaten, dorünner Ott, Sandberger un Biberstein. Hör Haftstraafen wurrn in befrist Freeheitsstraafen ümwannelt, womit de Haft rückwirkend as verbüßt gull. Dormit gung dat War Crimes Program in de Bundesrepubliek Düütschland un de Tätigkeit vun den Begnadigungsutsschuss to Enn‘.

Wertungen un Wirkungen

In de nah rechtsstaatlich Normen führt Insatzgruppen-Prozess stunn, ebenso as bi de anner Kriegsverbrekerprozess vun de Allieerten, tonächst de rechtsstaatlich Ahndung vun de NS-Verbreken in‘ Vördergrund. Luut Utsaagen vun en Insatzgruppenangehörigen, de as Tüüg in den Insatzgruppen-Prozess, uptreden weer, hebbt de Vernehmungsbeamten aber nich dat wohre Utmaat vun der Verbreken in de besett Deelen vun de Sowjetunion kennt. Um de Anklaagten un sück sülvst nich to belasten, harr he sülvst bannig torüchhollend utseggt. Todem hebbt Dokumente un Tüügen fehlt, um Saakverhalte eendüüdiger to klären un so de Verwantwoortung för Verbreken vun enkeld Anklaagten genauer faststellen to können. De Iinsatzgruppen-Prozess, in de Press to de Tiet as „größter Mordprozess der Geschichte“ betekent, führ trotz deelwies umfaatend Berichterstattung nicht o en breet apenlich Diskussion.

Dennoch wurr, in Relatschoon to de anner Nürnbarger Folgeprozessen, in dit Verfohren de hööchst Tall an Doodsoordeelen verkünd. Dat af Enn vun de 1940er Johren insettend „Gnadenfeber“ weer nich blots de düütsch un deelwies amerikaansch Ünnerstüttenspropaganda schuld, de sück vehement togunsten vun de Veroordeelten insetten deen. Den Westallieerten leeg in‘ Toog vun den Kollen Krieg bannig doran, Westdüütschland as Bündnispartner to winnen un nich dör vermeintlich „Siegerjustiz“ to verprellen.

Nah hör Haftentlassung kunnen ok de nah den Insatzgruppen-Prozess in Landsberg Inhafteerten Heimkehrerentschädigungen kriegen un sück in de bundsdüütsch Sellschop integreeren. So kreeg Steimle en Anstellung an en pietistisch Internat un Biberstein bi de Karkengemeendverband Niemünster. Jost un Blume weern later Wertschapsjuristen un Haensch as Industriejurist tätig. Nosske wurr Rechtsberader bi en Mietervereen, un Six arbeit as Werbeleiter bi de Porsche-Diesel-Motorenbau. Seibert weer as Kreditsaakbearbeiter bi en Exportfirma beschäftigt, un Rühl, Radetzky, Fendler as ok Sandberger wurrn as koopmännisch Angestellte tätig.

Chefankläger Ferencz hett vör den Prozess verkünd, dat dat Verfohren dorto bidragen sull, künftig de Tötung vun Minschen ut rassisch, religiöös un politisch Motiven as Völkermord straafrechtlich to verfolgen. Dat Oordeel harr as Inholt de „Wiederverkündung und Weiterentwicklung internationaler Grundsätze“, welche „in gleicher Weise für Einzelne und Nationen bindend“ ween sullen. Heribert Ostendorf markt dorto an, dat dör de Nürnbarger Prozesse dat Ziel, en wirksam internatschonal Straafrecht to etableeren, letztlich nich erreicht wurr.

De Dorstellung vun Ohlendorf, de in sien Verteidigungsstrategie dörgahnd behaupten dee, dat dat en allgemeen „Judentötungsbefehl“ all vör den Krieg tegen de Sowjetunion geven harr. wurr vun de anner Anklaagten während den Prozess nich wedderspraaken. De These, dat all en Befehl to de Ermordung vun de gesamt jöödsch Bevölkerung all vör den September 1941 rutgahn weer, wurr anfangs vun en Grootdeel vun de Historiker övernommen (vgl. NS-Forschung un Holocaustforschung). In de 1960er Johren sünd Nosske un Sandberger vun disse Dorstellung afrückt; so erinner sück Nosske, dissen Befehl eerst in‘ August 1941 kreegen to hemm. Disse Richtigstellung, dat dat en allgemeen „Judentötungsbefehl“ in‘ Juni 1941 noch nich geev. wurr dör Erkenntnisse un Forschungen to bundsdüütsch NS-Prozessen mit den Tatkomplex „Einsatzgruppenverbreken“ bestätigt. Upgrund vun disse Tatsaak hebbt de Hööftverantwortlichen vun de Insatzgruppen tonächst in Eegenverantwortung, de up Befehlsnotstand footend Verteidigungsstrategie harr somit kien Grundlaag.

Latere juristisch Uparbeiten vun de Insatzgruppenverbreken

De Verbreken vun de Insatzgruppen keemen eerst mit den Ulmer Insatzgruppen-Prozess in dat breedere apenlich Bewusstsein. In den Ulmer Insatzgruppenprozess, de van 28. April 1958 bit 29. August 1958 dörführt wurr, mussen sück teihn ehmalge Angehörige vun dat Einsatzkommando Tilsit dorför verantwoorten, in‘ Sömmer 1941 etwa 5500 jöödsche Mannlüüd, Fruen un Kinner in dat düütsch-litauisch Grenzrebeet umbrocht to hemm. Dorünner befunnen sück de Leiter vun dat Insatzkommando Tilsit Hans-Joachim Böhme, Bernhard Fischer-Schweder un de Leiter vun den SD-Afsnitt Tilsit Werner Hersmann. De tostännig Oberstaatsanwalt Erwin Schüle hett de Ünnerlagen vun den Insatzgruppen-Prozesses in Nürnbarg, de vörhannen Fakliteratur, SS-Personalakten un de erhollen bleeven „Einsatzmeldungen UdSSR“ utwert, um dat Verbreken uptoklären. Ünner de 173 Tüügen befunnen sück söss vun de in Landsberg Begnadigten vun den Nürnbarger Insatzgruppen-Prozesses, so ok Sandberger. In‘ Ulmer Insatzgruppenprozess wurrn all Anklaagten schuldig spraaken un mit dree bitt o fievteihn Johren Tuchthuus as ok vörövergahnd Verlust vun de bürgerlich Ehrenrechte bestraaft.

Während den Prozess keemen schockeerend Details an’t Lucht, so Fotografien vun de Verbreker an‘ Tatoort nahdem se de Verbreken begahn harr nun Utsaag över de Drinkgelaag nah de Tat, de mit dat Geld vun de Opfer betallt wurrn. De Mentalität vun dat „Nich-Weeten-Willen“ wannel sück doruphen in de düütsch Bevölkerung. Nu hett sück denn ok en Mehrheit vun de Bevölkerung för de strafrechtliche Ahndung vun NS-Verbreken utspraken. De während den Ulmer Prozesses apensichtlich wurrn Versäumnisse in Justiz un Politik bi de Ahndung vun NS-Verbreken in de 1950er Johren hebbt dorto führt, dat de Justizminister vun de Bundslänner in‘ Oktober 1958 de Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen gründ hebbt. All in‘ Dezember 1958 nehm disse Behörde Vörermittlungen to de in dat Utland begahn Konzentrationslager- un Insatzgruppenverbreken up, mit Schüle as eersten Baas. Dat Bewiesmaterial över de Verbreken vun de Insatzgruppen un -kommandos wurrn utwert un dornah Ermittlungsverfahren dörführt. Tüschen 1958 un 1983 funnen fieftig Prozesse mit 153 Anklaagten statt. So kreegen bispeelsweis de Führer vun Insatzkommandos vun de Insatzgruppen Albert Rapp, Albert Filbert, Paul Zapp levenslang Haftstraafen un Otto Bradfisch, Günther Herrmann, Erhard Kroeger, Robert Mohr as ok Kurt Christmann Haftstraafen up Tiet. Oswald Schäfer wurr ut Bewiesmangel freespraaken, bi Bernhard Baatz wurrr upgrund vun Verjährung un bi Erich Ehrlinger wegen Verhandlungsunfähigkeit dat Verfohren instellt. Karl Jäger un August Meier hebbt in Ünnersökenshaft Suizid begahn. Ok in de DDR keem dat to mindst acht Verfohren tegen Angehörige vun Insatzgruppen, in de Doodsoordeelen un levenslang Freeheitsstraafen utspraaken wurrn.

Literatur

Primärliteratur un Memoiren

• Trials of War Criminals Before the Nuernberg Military Tribunals Under Control Council Law No. 10., Vol. 4: United States of America vs. Otto Ohlendorf, et. al. (Case 9: „Einsatzgruppen Case“). US Government Printing Office, District of Columbia 1950. (Band 4 vun de 15-bändig „Green Series“ över de Nürnbarger Nahfolgeprozesse. De Band enthollt u. a. Anklaag, Oordeel un Uttüüg ut de Prozessünnerlagen.)
• De Prozessünnerlagen liggen in de National Archives and Records Administration (NARA); de för den Prozess relevanten Bestandsnummern (Record Group) sünd 94, 153, 238, 260, 319, 338 un 446. Wesentlich Prozessünnerlagen wurrn in Form vun dree Mikrofilm-Riegen verapenlicht:
  • Records of the United States Nuernberg War Crimes Trials, United States of America v. Otto Ohlendorf et al. (Case 9). NARA, Washington 1973. (National Archives Microfilm Publication M895, 38 Rullen, Inholtlsverteken un Findbook vun den Bearbeiter John Mendelsohn, Washington 1978.)
  • Records of the United States Nuernberg War Crimes Trials Interrogations, 1946–1949. NARA, Washington 1977. (National Archives Microfilm Publication M1019, 91 Rollen, Inholtsverteken)
  • Interrogation Records Prepared for War Crimes Proceedings at Nuernberg 1945–1947. NARA, Washington 1984. (National Archives Microfilm Publication M1270, 31 Rollen, Inholtsverteken)
• Telford Taylor (Hrsg.): Final Report to the Secretary of the Army on Nuernberg War Crimes Trials under Control Council Law No. 10. US Government Printing Office, District of Columbia 1950.
• Telford Taylor: The Anatomy of the Nuremberg Trials – a Personal Memoir. Knopf, New York 1992, ISBN 0-394-58355-8.
• Benjamin Ferencz: Von Nürnberg nach Rom. Ein Leben für die Menschenrechte. In: Aufbau. Das jüdische Monatsmagazin. Zürich, Heft 2/2006, ISSN 0004-7813, S. 6–9.
• Michael A. Musmanno: The Eichmann Kommandos. Macrae Smith, Philadelphia 1961. (Britisch Lizenzutgaav bi Peter Davies, London 1962.)

Sekundärliteratur to‘n Holocaust an de Jöden in de besett Sowjetunion

• Christopher Browning: The Origins of the Final Solution: the Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942. University of Nebraska Press, Lincoln 2004, ISBN 0-8032-1327-1.
• Israel Gutman (Hrsg.): Enzyklopädie des Holocaust – Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden. 3 Bände. Piper, München, Zürich 1998, ISBN 3-492-22700-7.
• Ernst Klee: Das Personenlexikon zum Dritten Reich. 2. Uplaag. Fischer, Frankfort an‘ Main 2007, ISBN 978-3-596-16048-8.

Sekundärliteratur to de Insatzgruppen in de Sowjetunion u nto den Insatzgruppen-Prozess in‘ Sinn

• Andrej Angrick: Besatzungspolitik und Massenmord: die Einsatzgruppe D in der südlichen Sowjetunion 1941–1943. Hamborger Edition, Hamborg 2003, ISBN 3-930908-91-3.
• Donald Bloxham: Genocide on Trial : War Crimes Trials and the Formation of Holocaust History and Memory. Oxford University Press, Oxford 2001, ISBN 0-19-925904-6.
• Hilary Earl: The Nuremberg SS-Einsatzgruppen Trial, 1945–1958: Atrocity, Law, and History. Cambridge University Press, Cambridge 2009, ISBN 978-0-521-45608-1. (Rezension up H-Soz-u-Kult.)
• Ronald Headland: Messages of murder: a Study of the Reports of the Einsatzgruppen of the Security Police and the Security Service, 1941–1943. 2. Auflage. Fairleigh Dickinson University Press, Rutherford (NJ) 2000, ISBN 0-8386-3418-4.
• Peter Klein (Hrsg.): Die Einsatztruppen in der besetzten Sowjetunion 1941/42. Edition Hentrich, Berlin 1997, ISBN 3-89468-200-0. (Band 6 vun de Publikationen vun de Gedenk- un Bildungsstätte Haus der Wannsee-Konferenz.)
• Ralf Ogorreck und Volker Rieß: Fall 9: Der Einsatzgruppenprozess (gegen Ohlendorf und andere). In: Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): Der Nationalsozialismus vor Gericht. Die alliierten Prozesse gegen Kriegsverbrecher und Soldaten 1943–1952. Fischer, Frankfurt am Main 1999, ISBN 3-596-13589-3, S. 164–175.
• Robert Wolfe: Putative Threat to National Security as a Nuremberg Defense for Genocide. In: Annals of the American Academy of Political and Social Science (AAPSS), Vol. 450, Nr. 1 (Juli 1980), S. 46–67, doi:10.1177/000271628045000106.

Sekundärliteratur to de Straaf- un Begnadigungspraxis as ok to de „Vergangenheitspolitik“ in de Bundesrepubliek

• Ludwig Eiber und Robert Sigel (Hrsg.): Dachauer Prozesse – NS-Verbrechen vor amerikanischen Militärgerichten in Dachau 1945–1948. Wallstein, Chöttingen 2007, ISBN 978-3-8353-0167-2.
• Norbert Frei: Vergangenheitspolitik: die Anfänge der Bundesrepublik und die NS-Vergangenheit. Beck, München 1996, ISBN 3-406-41310-2.
• Kerstin Freudiger: Die juristische Aufarbeitung von NS-Verbrechen. Mohr Siebeck, Tübingen 2002. ISBN 3-16-147687-5.
• Thomas Raithel: Die Strafanstalt Landsberg am Lech und der Spöttinger Friedhof (1944–1958). Oldenbourg, München 2009, ISBN 978-3-486-58741-8. (Dokumentation im Auftrag des Instituts für Zeitgeschichte München, Rezension in Sehepunkte, Vol. 9 (2009), Nr. 6.)
• Thomas Alan Schwartz: Die Begnadigung deutscher Kriegsverbrecher – John J. McCloy und die Häftlinge von Landsberg. In: Institut für Zeitgeschichte München (Hrsg.): Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte. 38. Jahrgang, Heft 3, 1990, ISSN|0042-5702. (online, PDF-Datei; 1,6 MB)

Weblenken

Nuremberg Einsatzgruppen Trial. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Videosammlung to de Nürnbarger Prozessen vun den Robert H. Jackson Center, dorünner Ohlendorf-Utsaag vör den IMT (1946), Upnahmen vun den Insatzgruppen-Prozess (1947/48) un Erinnerungen vun Benjamin Ferencz (2008)
• Nuremberg Trials and Tribulations – Erinnerungen vun den Staatsanwalts Benjamin Ferencz an de Nürnbarger Prozesse un den Insatzgruppen-Prozess
• Mazal Library: Case 9 (Einsatzgruppen) (engelsch)
• Hilary Earl: The Nuremberg SS-Einsatzgruppen Trial, 1945–1958 auf der Website der Cambridge University Press (Inleitung, Inholtsverteken, Fazit, Index)
• Slagwoortverteken in de Deutsche Nationalbibliothek