Lysosom

Lysosomen (vun ooldgr. λύσις, lysis ‚Lösung‘, un σῶμα sṓma ‚Lief‘) sünd Organellen in Zellen vun Deerter. Dor hannelt sik dat um eenfache Vesikels mit en suern pH-Weert bi. Umto hefft se en Biomembran. Tostanne brocht weert se to’n Deel in’n Golgi-Apparaat. In de Lysosome sitt Verdauungsenzyme in. Se hefft de Upgave, Biopolymere up to spleten in ehre Monomere. In Plantenzellen overnehmt de Vakuolen düsse Arbeit.

Zellen vun en Eukaryoten, unner 12 is dat Lysosom dorstellt

Upboo

Lysosomen hefft en Döörmeter vun 0,1-1,1 μm. To’n Verdauen vun Materiol in de Zellen sitt dor allerhand Enzyme in, as Proteasen, Nukleasen un Lipasen. Düsse Enzyme unnernehmt de Hydrolyse vun Proteine, Polysacchariden, Nucleinsäuren un Lipiden, also vun all wichtige Gruppen vun Makromoleküle. Leifig arbeiden könnt de bloß man in en suer Umto mit en pH-Weert vun 4,5 – 5. Dor warrt de Zell dör schuult, wenn en Lysosom upbreken deit. Wenn dat passeert, höört de Enzyme in dat pH-neutrale Milieu vun dat Zytosol up, to arbeiden. So geiht de Zellen nich kaputt. Dor kann een an sehn, wie wichtig dat is, datt dat verschedene Zellkompartimente in de Zellen gifft. Anners sorgt de Lysosommembran dor for, datt de leege pH-Weert binnen in de Lysosomen nich na boven kladdern deit. Dormit se sik nich sülms verdaun doot, sitt an de Membranproteine an de Binnensiet bannig veel Glykose an.

Produktschoon

De Enzyme, de bi de Hydrolyse togange sünd un de Lysosommembran weert dör Ribosomen an dat ruge Binnenplasma-Nett tostanne brocht un achternah na den Golgi-Apparaat henstüert. De Lysosom-Proteine weert in den trans-Golgi-Apparaat sorteert un denn in Vesikels packt un na de lateren Endosome henbrocht.

Upgaven

Lysosomen verdaut zellfrömd (Heterophagie), man ok zellegen (Autophagie) Materiol. Dat doot se ok bi den programmeerten Zelldood. Bi de Autophagie weert Organellen oder Deele vun dat Zytosol dör de Lysosomenzyme upspleten un wedder bruukt. So maakt sik de Zellen dör de Lysosomen sülms wedder nee. In en minschliche Zellen warrt in en Weken de Hälfte vun all Makromoleküle up düsse Aart upspleten. Ok de programmeerte Zelldood (Apoptose) dör egen Lysosomenzyme is en wichtige Upgave vun de Lysosomen. Dör de Apoptose weert u. a. de Steert vun de Pielepoggen oder de Swemmhüde twuschen de Fingers vun en minschlichen Embryo afboot.

Krankheiten, de mit Lysosome to doon hefft

De so nömmte Lysomale Spiekerkrankheit kummt dor vun her, datt de Phosphotransferase nich klappen deit. De Lysosom-Enzyme könnt dor nich mit Mannose-6-Phosphat bi kenntekent weern un so weert se nich sorteert un kaamt ohn Kuntroll over de Plasmamembran in de Butenzell-Matrix (l-Zellkrankheit). Annere Spiekerkrankheiten an de Lysosome kaamt dorvun, datt Enzyme, de bi de Hydrolyse mitmaakt, tweigahn sünd. So vermehrt sik in de Lysosome Materiol, wat nich afboot weern kann (u. a. Morbus Hunter). Meist sünd dat swaare Krankheiten, de dor vun kaamt.

Literatur

• Bruce Alberts u. a.: Molecular Biology of the Cell. 4. Uplage. Garland Science, New York 2002, ISBN 0-8153-4072-9.
• Neil A. Campbell, Jane B. Reece: Biologie. 6. Uplage. Spektrum, Heidelberg 2003, ISBN 3-8274-1352-4.