Lüttkarn
De Lüttkarn oder Nukleolus (vun lat. Nucleolus „lütten Karn“) is en lütt Deelken in’n Zellkarn vun de Eukaryoten ehre Zellen. Bestahn deit dat sunnerlich ut RNA un Protein. En Membran is dor nich umto. In de Lüttkarns sitt en sunnerlichen Deel vun dat Genom. Se maakt mit bi de Produktschoon vun de 40S- un 60S-Eenheiten vun dat Ribosom.[1] Faken liggt dat Karndeelken in’e Midden vun den Zellkarn, mitunner is dat avers ok an de Karnhüllen andockt. Hier sitt dat jummers as Naber vun en so nömmte Lüttkarn-Booregion vun en bestimmten Chromosom an. Up de Lüttkarn-Booregionen sitt de Gene vun de 28S-, 18S- un 5,8S-rRNA. Dat is de so nömmte rDNA. Düsse Gene höört to de Ribosomen to. So kann also seggt weern, de Lüttkarns weern de Ribosomen-Fabriken vun de Zellen.
Lage un Vörkamen
ännernDe Gene for de rRNAs liggt in dat minschliche Genom up de Spitzen vun de Chromosomen 13,14,15,21 un 22. Düsse Chromosomen sünd na de Spitzen hen tohopenknütt (akrozentrisch). Se dreegt je bi 50 Sequenzwedderholen. De DNA-Afsnitt for en 5S-rRNA is man sunnerlich kunservativ un liggt buten de Lüttkarn-Booregionen.
In en diploide minschliche Zellen gifft dat also alltohopen tein Chromosomen mit Nukleolus-Booregionen. Vundeswegen konn dat vun de Theorie her bit hen to tein Lüttkarns in een Zellkarn geven. Normolerwiese gifft dat avers man bloß een bit dree Lüttkarns. Dat liggt dor an, datt sik verscheden Chromosomen mit Lüttkarn-Booregionen een Nukleolus „deelen“ könnt.
Wie de Lüttkarn arbeiden deit
ännernUm de Unnerdeele vun de Ribosomen tohopen to schostern, weert blangen 28S-, 18S- un 5,8S-rRNA ok 5S-rRNA un Proteine for de Ribosomen bruukt. De Ribosomen-Proteine weert ut dat Zytosol dör de Karngatten na’n Lüttkarn dörslüüst un dor for de Produktschoon bruukt. De lüttjen (40S) un groten (60S) Ribosomen-Unnerdeele weert achternah wedder in dat Zytosol brocht. Dor sluut se sik tohopen to dat 80S-Ribosom un gaht nu bi un leggt los mit de Translatschoon (kiek bi Ribosom)
Struktur
ännernIn den Lüttkarn gifft dat en Unnerscheed twuschen Pars fibrosa (faserhaftigen Deel) un Pars granulosa (körnigen Deel). De Pars fibrosa besteiht nu fudderhen ut fibrilläre un dicht fibrilläre Deele:
- De fibrillären Deele sünd to sehn as en Reeg vun rundliche, wat helle Gemarken in den Nukleolus. Hier finnt dör de RNA-Polymerase de Transkritschoon vun 45S-Prä-rRNA statt.
- De dicht fibrillären Deele liggt meist as Schillen um de Transkriptschoonsgemarken umto un sünd wat dunkerer. Hier warrt de 45S-rRNA in 28S-,18S- un 5,8S-rRNA tosneden.
Den gröttsten Deel vun den Lüttkarn maakt de Pars granulosa ut. As de Naam al seggt, sütt he ut, as bestunn he ut luter (Sand-) Koorns. Hier weert de Bestanddeele vun de Ribosomen tohopen schostert. Dor hannelt sik dat sunnerlich um allerhand rRNA-Formen bi un um Proteine, de sik dor ansluten doot. Bi de groten Ribosomen-Unnerdeele sünd dat 50, bi de lüttjen 35 tostätzliche Proteine, de dor to kaamt.
Farv
ännernWenn de Zellkarn bi de Zelldeelen (Mitose) verdubbelt warrt, is de Lüttkarns ehre Farven unner dat Mikroskop nich mehr to sehn. De Farv dükert denn in de Karns vun de Dochterzellen wedder up.
Geschichte
ännernJohn Gurdon un Donald Brown hefft 1964 rutfunnen, datt de Lüttkarns for dat Leven vun Zellen nödig weern. Se hefft bi de Klauenpogge Xenopus laevis rutfunnen, datt 25 % vun den siene Eier keen Lüttkarn harrn un alltohopen nich leven konnen. De Hälft vun de Eier harr man een Lüttkarn un 25 % hefft twee harrt. In de Lüttkarns, so funnen de Forschers rut, möss also wat sitten, wat for dat Leven nödig weer. 1966 hefft Max Birnstiel un Hugh Wallace rutfunnen, datt se ribosomale DNA kodeern döen.
Literatur
ännern- Renate Lüllmann-Rauch: Taschenlehrbuch Histologie, 2. Uplage, ISBN 3-13-129242-3
- Campbell: Biologie
- Bucher und Wartenberg: Cytologie, Histologie und mikroskopische Anatomie des Menschen, 12. Uplage, ganz nee overhen gahn, ISBN 3-456-82785-7
- Németh A, Conesa A, Santoyo-Lopez J, et al. : Initial genomics of the human nucleolus, in: PLoS Genet, volume 6, 2010 [1]
