Preußen (Staat)
Preußen weer en düütschen Staat, de ut dat Kurfürstendom Brannenborg vörgahn weer un in sien gröttste Utdehnen meist ganz Düütsland nördlich vun de Mainlien umfaat un in’n Noordoosten bet na’t Baltikum un in’n Süüdoosten bet dicht bi de Ader-Küll reckt hett. Den Staat Preußen hett dat vun 1701 bit 1947 geven.
.svg)
.svg)
Oorsprünglich beteken de Naam Preußen bloot den Karn vun den Düütschen Ordensstaat in dat eenzig Stammesrebeet vun dat westbaltisch Volk vun de Prußen. As düsse Staat tobreken de, entstunn 1525 ut den ööstlichen Deel vun sien Karnrebeet dat Hartogdom Preußen, dat 1618 vun de Brandenburgischen Kurfürsten arvt wurr.
De Staat is grünnt wurrn, as 1701 de Kurförst Frederik III. vun Brannenborg sik in Keenigsbarg to’n „König in Preußen“ hett krönen laten. He kreeg as König en nee Nummer: Ut Frederik III. vun Brannenborg is he denn to Frederik I. vun Preußen wurrn. Düsse nee Staat hett de ganzen Länner tohopenfaat, de bit dorhen vun dat Huus Hohenzollern bloß man in en lose Personalunion regeert wurrn weern. In de Geschichtswetenschop weert düsse Länner Brannenborg-Preußen nömmt. Vör 1701 hefft bloß de Länner den Naam „Preußen“ harrt, de buten de Grenzen vun dat Hillge Röömsche Riek, twuschen Achterpommern un Kurland legen hefft. Dat sünd de latern Provinzen Westpreußen un Oostpreußen ween.
All ünner Friedrich II. (Friedrich der Große) – den Enkel Friedrichs I. – is dat Land to de tweete düütsch un föffte europääsch Grootmacht op. Sien territoriale Utdehnen harr sück bet to de Dood vun Friedrich den Grooten in' Vergliek to 1701 all etwa verdubbelt.
De wichtigsten Delen vun den nee grünnten Staat weern de Mark Brannenborg, de al vun 1415 af an unner de Regeern vun de Hohenzollern stünn, un dat Hartogdom Preußen. Dat weer tostanne kamen, as de Rest vun den Oordensstaat 1525 säkulariseert wurrn weer. In düt Hartogdom hefft de Hohenzollern vun 1618 af an dat Seggen harrt. Annere Delen vun Preußen weern Achterpommern, dat Hartogdom Meideborg, Minnen-Ravensbiärge, de Graafschop Mark un dat Hartogdom Kleve.
Mit de Tied is in dat 17. Johrhunnert de Naam „Preußen“ för dat ganze Land unner de Hohenzollern bruukt wurrn. Dat „Königriek Preußen“ is 1763 to ene Grootmacht in Europa wurrn. Na de Märzrevolutschoon hett Preußen dat Kaiserriek Öösterriek mank de düütschen Staten an’e Siete schaven un 1871 hett Preußen dat Düütsche Kaiserriek grünnt un is sien gröttsten un wichtigsten Deelstaat („Bundslidd“) wurrn.
As de Monarkie in de Novemberrevolutschoon 1918 tosamen braken weer, is dat Königriek Preußen ummuddelt wurrn to’n „Freestaat Preußen“. 1932 hett de Rieksregeern düssen Staat in den „Preußenslag“ de Macht wegnahmen. Na den Tweeten Weltkrieg hett de Allieerte Kuntrullraat 1947 anordent, dat de Staat Preußen uplööst weern scholl. Siene Geschicht höört mit to de Traditschoon vun de „Bundsrepublik Düütschland“, de 1949 grünnt wurrn is. Dat Territorium vun Preußen, so, as dat 1871 weer, deelt sik hüdigendags Düütschland mit sess annere Länner, dormank Frankriek un Russland.