Schottsch Gäälsche Spraak
| Schottsch Gäälsch | ||
|---|---|---|
|
Snackt in |
Schottland, Kanada | |
| Sprecher | bi 60.000 in Schottland, 500 - 1.000 in Kanada | |
| Klassifikatschoon |
| |
| Offitschell Status | ||
| Amtsspraak in | Schottland | |
| Spraakkoods | ||
| ISO 639-1 |
gd | |
| ISO 639-2 | (B) gla | (T) – |
Schottsch Gäälsch (Gàidhlig) is ene keltsche Spraak un is verwandt mit Iersch un Manx. Se höört to den Goideelschen Twieg vun de keltschen Spraken to.
Wo dat snackt warrt
ännernSchottsch Gäälsch warrt snackt vun de Gälen, en keltschen Stamm in de Hoochlannen vun Schottland. Hüdigendaags gifft dat man blot noch 60. - 70.000 Lüüd, de düsse Spraak snacken doot. Vunwegen dat Schottsch Gäälsch blot in den Noorden vun dat Land un up de een oder anner Insel vör de Küst snackt warrt, warrt dor ok Highland-Gaelic to seggt. Afsunnerlicherwies gifft dat (dör Towannern) jüst in de Grootstadt Glasgow täämlich veel Lüde, de Schottsch-Gäälsch snacken könnt.
Historie
ännernDe Spraak is in dat 3. Johrhunnert vun Irland ut na Schottland henkamen. Hüdigendaags is dat dor de Spraak vun en Minnerheit, man in dat 11. Johrhunnert weer Schottsch Gäälsch de Spraak, de in Schottland an 'n meisten bruukt worrn is. Dat dat dor so düchtig mit bargdol gahn is, hett verscheden Grünn, dormang ok Striet üm den Gloven. De Jakobitenupstand vun 1745 un sien Ünnergang na de Slacht vun Culloden hett dor stark to bidragen. De Engelschen hefft in de Johren dorna dat Snacken vun Schottsch Gäälsch verbaden un veel Kinner hefft dat nich mehr as Mudderspraak lehren kunnt. Bavenhen is Schottsch Gäälsch bit na dat 20. Johrhunnert jümmers as so 'n Buernspraak ankeken worrn. Af un an warrt dat hüüt noch so sehn.
Up de Buten-Hebriden
ännernDe Buten-Hebriden ('na h-Eileanan an Iar') sünd ok hüütodaags noch de eenzigst Oort up de Welt, wo de meisten Inwahners Schottsch Gäälsch snacken doot. Dat liggt dor an, dat se so wiet af sünd vun den Rest vun dat Land.
Wie dat mit de Spraak utsütt
ännernDat ne'e Parlament vun Holyrood in Edinburgh hett in 'n April 2005 de schottsch-gäälsche Spraak as een vun de dree Spraken vun Schottland offiziell gellen laten. Nu gifft dat en gäälsch Radiostatschoon ('Radio nan Gaidheil'), de ehren Hööftsitt in Inverness hett. Midderwielen gifft dat al 65 Elementarscholen, wo Schottsch-Gäälsch de Spraak för den Ünnerricht is. Dat is ganz nee, denn vun 1872 af an weer de Engelsche Spraak de eenzig Ünnerrichtsspraak in Schottland. Man dat gifft nich noog Schoolmeesters för den Ünnerricht in düsse Spraak un ok veel Öllern wüllt lever, dat jem ehr Kinner goot Engelsch lehrt.
Up Skye ('An t-Eilean Sgitheanach') gifft dat dat Sabhal Mòr Ostaig, en Institut för den högern Ünnerricht, dat in 'n Momang in de ne'e University of the Highlands and Islands inbunnen warrt. Dor gifft dat all Vördrääg un allen Ünnerricht kumplett in Gäälsch. De eerste Sekundärschool, de ehren Ünnerricht ganz up Gäälsch afhöllt, is 2006 in Glasgow/Glaschu upmaakt worrn. Wenn de Kinner, de düsse School besöcht hefft, to 'n groten Deel Gäälsch snackt, denn is dat de eerste Generatschoon siet de 1970er Johren, de wirklich mit de gäälsche Spraak upwasst.
In de gäälschen Landstreken sünd ok de Wegwiesers in twee Spraken schreven. (Man mutt sik avers fragen, ob nich vunwegen dat Reversind Language Shift all Wegwiesers in ganz Schottland tweespraaksch schreven ween mütt.
In 'n Harvst 2006 is en Gäälsch Fernsehstatschoon upmaakt wurrn. De Schottsche Regeren hett dor £ 11,5 Mio. för utgeven. De BBC Alba send Programm up Gäälsch.
| Woort | Utspraak | Up Platt |
|---|---|---|
| màthair | -ma:her- [maːheð] | Mudder |
| mo mhàthair | -mo va:her- [mo vaːheð] | miene Mudder |
| an cù | -an ku:- [ən kuː] | de Hund |
| do chù | -do xu:- [do xuː] | dien Hund |
| tha mi brònach | -ha mi bronax- [ha mi ˈbrɔːnəx] | bün-ik-trorig = Ik bün trorig. |
| tha mi glè bhrònach | -ha mi gle: vronax- [ha mi gleː ˈvrɔːnəx] | bün-ik-düchtig-trorig = Ik bün düchtig trorig. |
| A bheil thu brònach? | -a vel u bronax- [a veɪl u ˈbrɔːnəx] | Fraagpartikel-büst-du-trorig? = Büst du trorig? |
En beten Gäälsch för 'n Urlaub
ännernSchottsch Gäälsch Platt Utspraak
Madainn mhath Goden Morgen Mattenj wah
Feasgar math Goden Namiddag Fesskör mah
Dè ni mi dhuibh? Woans kann ik Se helpen? Dscheh ni mi ghöjw
Ciamar a tha sibh? Wo(ans) geiht Se dat? Kimmr a hah schiw
Dè tha dol? Wat maakst du so? Dscheh hah doll
Thigibh a-steach Kaamt Se rin Hickiv ö schtach
Tha mi duilich Dat deit mi leid Hah mi dulich
Chan eil mi a' tuigsinn Ik verstoh nich Cha njell mi tuckschin
Chan eil mòran Gàidhlig agam Ik snack nich veel Gäälsch Cha njell mohrön Gaahlik akm
A bheil Gàidhlig agad? Snackst du Gäälsch? ö wel Gaahlik aköt
Tha mi glè sgith Ik bün düchtig mööd hah mi gle ski
Tha gràdh agam ort Ik hebb di leev hah grahgh aköm orscht
Seo a-nis So is dat scho ö nisch
Tha mi a' lorg Ik söök hah mi lorrok
Mar sin leat Tschüüs mar schin lät
Slàinte Proost/Gesundheit slahntschö
's toigh leam ceol Ik mag Musik stö löm kjol
Tha mi fuar/blàth Mi is koolt/warm hah mi fuör/plah
Dùin do ghob Hool dien Babbel duhnj do ghop
Tha an t-uisge ann Dat regent hah an duschkj aun