Tegelee

Ene Tegelee is en Industriewark, dat ut Lehm wäärfaste Backstenen, Dackpannen un Dränröhren herstellt.

Tegelee in dat KZ Niengamme bi Hamborg

Bomaterial ut brennden Toon hertostellen, dat is al Dusende van Jahren in China un Mesopotamien bekannt. Mit de Römers keem dat Handwark van’n Middelmeerruum in de Rebetten noorden van de Alpen. In dat Noordseeküstenrebett fungen de Mönken mit de Tegelee an. Bit an’t Enn van’t 19. Johrhunnert woorn de Müür- un Dacktegels mit de Hand sträken. Dat heet, dat de Lehm oder Toon in rechteckige Holtformen drückt un denn afsträken woor. Vörher muss de Toon dör Kneden un Walken mit de Fööt smiedig maakt weern. Ut de Holtformen woorn de rauh Steen utkippt, mussen denn dagelang drögen un kunnen nagraad in „Feldbrand“, enen Aart Mieler, brennt weern.

Up disse eenfacke Wies kemen Tegels tostannen, de goot un fast weern. Dat Formaat weer fröher en beten anners as vandagen. De Stenen in Kloosterformaat weern so ungefähr 25 bit 30 cm lang, 12 bit 14 cm breet un 7 bit 9 cm hooch. De bekanntste Tüüg ut de Tiet, as Mönken dat Kloosterformaat för grote Boen verwennen, is dat Klooster in Hude.

De eersten Tegeleen woorn faken up Buurnsteden inricht, to de grote Toonlagers hören. Ut de Feldbrandavens woorn letzenns müürte Avens, de aver nich stännig bedreven woorn. Dar woorn de dröögden rauh Steen in upstapelt un wenn’t nödig weer, afbrennt. Disse Technik bleev bit an’t Enn van'’t 19. Johrhunnert. Mit de Dampmaschien un den „Hoffmannschen Ringaven“ keem de grote Umswung. In den Ringaven kunn dat Füür langsaam van ene Kamer in de neegste wannern. Dör Füürlöcker woorn de Kamers ene na de anner van baben mit Füürungsmateriaal beschickt. An de Steed, wo de Brand fardig un dat Füür ut weer, woor de Döör apenbraken un de brennten Tegels kunnen heruthaalt weern.

Um 1900 övernehmen Maschinen de Produkschoon von de rauh Steen. De Toon woor in enen Kollergang un in en Woltwark smiedig maakt, un in ene Strangpress woor de Dwo mit ene Sneck dör en Mundstück herutdreven. Von den Strang woorn denn de enkelten Formsteen afsneden.

In de hüdigen Tegeleen sünd kiene Ringavens mehr, man Tunnelavens, in de de rauh Steen nich mehr mit de Hand upstapelt weern mööt. Se weert up füürfaste Wagens sett un denn dör dat Füür schaven. Dat hett den Vördeel, dat de Tegelers nich mehr in de heten Kamers arbeiden mööt un dat de Brenntiet körter is.

Ok de Produkten ännert sik. Dat gifft vandagen Klinker mit un ahnen Löcker, Vörmüürstenen, Achtermüürstenen, Dackpannen, Dränröhren, Kabelafdeckstenen usw. De weertvullen Klinker hefft natürlich kiene Löcker, denn för Hooch-, Deep- un Waterboen mööt se besunners fast wesen. De bekanntsten Klinker sünd de ut Bockhorn.