Xylophon

Dat Xylophon, ok Xylofon (greeksch:ξύλον xylon ‚Holt‘ un φωνή phōnē ‚Luut‘, ‚Toon‘, ‚Stimm‘), is en Upslagidiofon, de sien Upslagstäbe mit Schlägeln anslahn wurrn. Dat hörrt to de Familie vun de Slagstaffspelen (engelsch mallet percussion), to deren wichtigst Vertreder in Europa neben dat Xylofon dat Marimbafon (Marimba), dat Glockenspeel un dat Vibraphon tellen. De Oorsprung vun dat Xylofon liggt in Asien un Afrika. Anfang vun dat 16. Joorhunnert weer dat in Düütschland as Hölzernes Gelächter bekannt (kiek Strohfiedel).

Kulintang a kayo, en Xylophon vun den Philippinen

Tragbügelxylofone in Kamerun, ca. 1914

Zyklus „Totentanz“. Holtsnitt vun Hans Holbein den Jüngeren, 1538. „Das alte Weib“: Fröh Afbillen vun en Xylophon.

Bauaart

Xylophone bestahn ut en Reeg vun Klangstäben ut Hartholt oder Bambus, europääsche Xylophone meest ut Honduras-Palisander (Dalbergia stevensonii), dör deren ünnerscheedlich Längt de Toonhööcht fastleggt ist. De Stäbe sünd in den Beriek vun de Swingensknütten vun hör Grundresonanzfrequenz lagert. Hör Längt is umgekehrt proportschonal to de Quadratwuddel vun de Grundresonanzfrequenz. De Stäbe laaten sück stimmen, indem man se beschliepen deiht, wobi dör Minneseeren vun de Masse oder de Stiefigkeit sowohl höhger as ok deeper stimmt wurrn kann.

De Anslag wurrd in de Regel mit twee Xylophonschlägeln maakt, deren etwa 30 cm lang Steelen ut Rattan, Wittböken oder Hickory un deren ovale oder kugelförmige Köpp von etwa 2,5 cm Dörmeter ut Holt (Palisander) ween könnt. Mit leepelaardig Holtschlägeln (Leepelschlägel) sleiht man dat so nömmt „Veerreegig Xylofon“ - en Nahfolgeinstrument vun de eenreegig Strohfiedel – up deren vördere Kant oder de Midden vun de Klangstäbe.

Bi de öllere trapezförmigen Bauaart sünd de Klangstäbe chromatisch, diatonisch oder pentatonisch in een Reeg anordnet. De eenreegig diatonische oder pentatonische Anordnung wurrd wiederhen för musikpädagogische Zwecke bruukt (kiek to'n Bispeel Orff-Schoolwark). In den professionellen Beriek wurr de chromatischen Holtstäbe meest in twee Reegen in de Aart vun en Klaviatur anordnet, wobi de vun den Speler ut sehn achtere Reeg (alterieerte Tööne) den swaart Tasten vun dat Klaveer entspreckt.

In de Bauaart wurrd tüschen Holmxylophon, Rahmenxylophon, Kastenxylophon, Trogxylophon un Draagbügelxylophon ünnerscheedt. Bi dat Holmxylophon liggen de Stäbe dwars up twee Balken (Holm), bi dat Trogxylophon up en Kasten (Trog), de ok as Resonanzkörper deent. Afrikaansch Xylophone mit Kalebassenresonatoren besitten normalerwies Mirlitone to en Klangverstärken.

Klang

De Toon vun dat Xylophon is kört un perkussiv; längere Nootenwerte könnt annähernd simuleert wurrn, indem de Speler mit twee Schlägeln wirbelaardig en Holtstaff ansleiht. De Klangfarv wurrd as dröög, hell un bi flink Speel as klappernd wohrnommen, un wurr faken mit Geisterhaftem un Gespenstischem in Verbinnen brocht.

Bedüüden

Dat Instrument wurr to'n eersten Mal in den Danse macabre vun Camille Saint-Saëns (1874) in de sinfonisch Musik insett. Dat find ok in de Danz- un Ünnerhollensmusik Gebruuk. Bekannt Bispelen sünd de Säbeltanz ut dat Ballett Gayaneh vun Aram Chatschaturjan, Orff sien Carmina Burana, Fossilien ut Karneval der Tiere vun Camille Saint-Saëns as ok dat berühmt Solostück Erinnerungen an Zirkus Renz vun Gustav Peter.

In völ butereuropääsch Musikkulturen nehmen dat Xylophon un sien Verwandten en wichtige Stellung in. De Marimba gellt as Natschonalinstrument vun Guatemala. In Afrika sünd Xylophone wiet verbreedt, in Westafrika as balaphon, in' Süüden vun Uganda as amadinda mit twalf un as akadinda mit bit to 22 Klangstäben un in Malawi as valimba. In dat indoneesch Gamelan wurrd dat gambang neben Staffspelen ut Metall speelt.

In de Musikpädagogik un Sonnerpädagogik sünd Xylophone in Gebruuk, bi de eenzelt Klangstäbe licht uttowesseln sünd, üm eenzelne Akkorde oder Melodielinien tosommentostellen un so musikalische Laien an de Musik herantoführen. Xylophone hörrn to de Karninstrumente vun dat Orffsche Schoolwark.

Varianten

Siet dat fröhe 20. Johrhunnert gifft dat de Xylorimba, en Variante, bi de de Ambitus vun dat Standard-Xylophon (f - c⁴) in den Oktavberiek vun de „Lütt Oktave“ um de Töne c, cis, d, dis un e vergröttert wurrd un de dormit en Toonumfang vun dat c bit to'n c⁴, dat heet vun veer Oktaven, upwiest. De Xylorimba is kien Mischung ut Marimba un Xylophon, as de Naam vermoden lett, sonnern en transponeeren Instrument, de sien Töne een Oktave höhger klingen, as se noteert sünd (Klang: c¹ bit c⁵). En wiedere, elektronische Variante is dat Xylosynth.

Verwandt Instrumente

Mit dat Xylophon verwandt sünd dat Metallophon (mit Metallstäben) un dat Lithophon (mit stabförmig Steens); en bekannt Lithophon is dat Musical Stones of Skiddaw ut dat Keswick Museum and Art Gallery in Keswick. Dat wurr wiels de Johren 1827 bit 1840 konstrueert.

Warken för Xylophon

• Jules Blangenois: Introduction et Mazurka für Xylophon und Orchester. 1901 (Melos.de Bibliothek)
• John Corigliano: Conjurer: Concerto for Percussionist and String Orchestra with Brass. 2007 (Konzert für Schlagzeug und Orchester, 1. Satz)

Weblenken

Xylophone. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Rafael Lukjanik - Modern Classix - Hörbispelen för dat Xylophonspeel