Vibraphon
Dat Vibraphon oder Vibrafon is as Metallophon (Slaginstrument) en Wiederentwicklung vun de Marimba un besitt en elektrisch andreeven Modulatschonsinrichtung. Dat Instrument hett eegentlich en „kalten, metallenen Klang.“[1]
Bauaart ännern
Dat Vibraphon ünnerscheedt sück vun de Marimba dör dat Material vun de Plaaten, de ut en hart Metalllegierung statt ut Holt bestahn. De Plaaten sünd as bi de Marimba, dat Metallophon un dat Xylophon in de Beriek vun de Swingensknütten vun hör Grundresonanzfrequenz lagert. Hör Längt is umgekehrt proportschonal to de Quadratwuddel vun de Grundresonanzfrequenz. Dat Stimmen is blots in dat Wark nödig un wurrd dör Beschliepen maakt, wobi dör Minneseeren vun de Masse oder de Stiefigkeit sowohl höhger as ok deeper stimmt wurrn kann.
Dat Vibraphon wurrd mit Schlägeln (Mallets) anslahn, deren böveres Enn' ut en gornumwickelt Gummikopp besteiht. De Toonumfang umfaat normalerwies dree Oktaven vun f bit f3. En Vörlöper vun dat Vibraphon mit beweglich Röhren wurr 1916 in den USA vun Hermann Winterhoff entwickelt un as „Steel Marimba“ patenteert. De hüüd verbreedt Bauaart mit rotieeren Metallschieven över de Resonanzröhren entstunn 1921 ünner de Naam „Vibraharp“.
Ünner de Plaaten hangen stimmt Resonanzröhren um de Klang to verstärken. Bi eenig Vibraphonen sünd sisse ünner de hooch Töne ut optisch Grünnen verlängert. Binnen sünd se aber ünnerdeelt, um de richtige Längt to kriegen.
An dat bövere Enn' vun de Resonanzröhren dreihn sück jewiels dünn rund Kunststoff- oder Metallschieven, de up en gemeensam Well anbrocht sünd un dör en Elektromotor andreeven wurrn. Dör de Rotatschoon wurrn all Resonanzröhren periodisch apen maakt un weer slooten, wat dat Vibraphon je nah Dreihgeschwindigkeit dat charakteristische Vibrato verleeht. De Vibratogeschwindigkeit is meeestens regelbar. In Partituren wiurrd se gelegentlich angeven oder dat wurrd dör Anwiesen as „ohne Motor“ oder „ohne Vibrato“ dat Afschalten vörschreeven. In' Gegensatz to dat tonhööchtännern Vibrato bi Striekinstrumenten (Ännern vun den schwingen Deel vun de Saite) wurrd bi dat Vibraphon dör dat Apenmaaken un Sluuten vun de dreihbar Schieven en dynamisch Vibrato (eegentlich en Tremolo) ertüügt, wiel de Längt vun de schwingen Stäbe as ok de verstärken Resonanzröhren dorbi nich verännert wurrd.
Todem kann över en Pedal en Dämpfer bedeent wurrn, um ähnlich as bi en Klaveer de Klangdüer to regeln.
Dat Vibraphon in' Jazz ännern
Swing ännern
Dat Vibraphon is en vun de klassischen Instrumente in' Jazz. De eerste Upnahm vun en Vibraphon in en Jazznummer hett Lionel Hampton in dat Johr 1930 maakt. Wiels en Upnahm in den NBC-Studios in Los Angeles hett Louis Armstrong en Vibraphon opdeckt un hett Hampton beeden, dat to spelen. Hampton, den dat Instrument nah dat Prinzip vun dat Xylophon bekannt weer, hett dat spoodriek versöcht un in de Folg dat Vibraphon as Jazzinstrument populär. To glieker Tiet speel all Red Norvo dat Vibraphon as Soloinstrument in' Jazz, hett aber eerst 1933 bi Victor Young eerste Upnahmen up dat Instrument maakt. Wiels Norvo dat Instrument pianistisch speel, hett de Bandleader Hampton dat phraseerend perkussiv bruukt, achter sück de rhythmischen Riffs vun sien Big Band.
Modern Jazz ännern
Milt Jackson wurr all 1939 vun en Lehrer up dat dormals nee Instrument upmarksom maakt. He hett experimenteert, bevör he en darten Togang to dat Instrument entwickeln dee, indem he week Schläger („soft mallets“) entwickeln un spelen dee; buterdem minneseer he de Dreihwell vun 10 up 3,3 Umdreihn pro Sekunn. So kreeg he ut dat Vibraphon en Utdrucklstärkt, de wiet af vun dat leeg, wat de Instrumentenentwickler vörsehn harrn:. „Das Vibrato, das ich auf diesem Instrument erreichte, war dem Vibrato sehr ähnlich, das ich als Sänger in meiner Stimme hatte. Das faszinierte mich – und ich gab das Singen und vier andere Instrumente auf, um mich auf dieses eine zu konzentrieren.“[1] Dat Modern Jazz Quartet ünner de gemeensam Leitung vun Jackson un den Pianisten John Lewis droog mit sien Jazz-Interpretatschonen düchtig to de Anerkennung vun dat Vibraphon as Soloinstrument bi.
To de Generatschoon vun Milt Jackson hörrn ok de Vibraphonisten Terry Gibbs, Teddy Charles, Victor Feldman, Manfred Burzlaff, later keemen de fröh storven Eddie Costa, Larry Bunker as ok Mike Mainieri. Den Klangideal vun den 1961 storven Lem Winchester sünd Musiker folgt as Gary Burton, Tom van der Geld un Bobby Hutcherson, de dat Vibraphonspeel revolutschoneeren un, „nach 15 Jahren Milt Jackson-Herrschaft“ (Berendt/Huesmann) vun den Übervater vun dat Instrument nee upstellen dee.
Exotica ännern
De Percussionist Cal Tjader hett dat Vibraphon in den Latin-Jazz inführt un is bit hüüd en vun de musikalisch inflootrieksten Vibraphonisten.
Ünner de Leitung vun Martin Denny führ Julius Wechter dat Vibraphon in de hawaiische Musik in un prääg mit hüm de Musikstil „Exotica“, de in de 1950er un 1960er Johren anseggt weer. Ok in de Easy-Listening-Musik vun de 1960er Johren hett dat Instrument sien Platz. Ok hüüd wurrd dat noch in modern Musikstücken bruukt, wiel dat en atmospährischen Klang hett.
Free Jazz ännern
De düütschen Jazzmusiker Gunter Hampel un Karl Berger hemm dat Vibraphon siet Midden vun de 1960er Johren in' Free Jazz insett. Hampel hett in sien verscheeden Gruppen Klanggeflechte schafft, indem he dat Vibraphon mit Flöten as ok in hooch Lagen speelt Saxophonen insetten dee.
Dat Vibraphon in de Klassisch Musik ännern
- Pierre Boulez: Le marteau sans maître (1955) för Altstimme un söss Instrumente, mit Vibraphon-Solo
- Alan Chan: Floes (2004) för Vibraphon
- Christopher Deane: Mourning Dove Sonnet (1986)
- Edisson Denissow: Konzert för Flöte, Vibraphon, Cembalo un Strieker (1993)
- Siegfried Fink: Concertino för Vibraphon un Striekorchester (1958/67/74; Milt Jackson gewidmet)
- Horst Lohse: Prélude (2005) för Bassklarinette un Vibraphon
- Darius Milhaud: Konzert för Marimbaphon, Vibraphon un Orchester op. 278 (1947)
- Luigi Morleo: Diritti: No Limit (2013). Konzert för Vibraphon un Striekorchester
- Fabian Müller: Konzert för Vibraphon un Orchester (2014)
- Jan Müller-Wieland: Konzert för Vibraphon un Orchester (1994)
- Florian Poser: St. Mountain, Concertino för Vibraphon un Orchester (1985/2000); Three Pictures, Concerto för Vibraphon un Orchester (1998); 3. Concerto för Vibraphon un Orchester (2006/2012)
- Emmanuel Séjourné: Konzert för Vibraphon un Striekorchester (1999)
- Karlheinz Stockhausen: Vibra-Elufa för Vibraphon; Strahlen (2002)
Utbillen ännern
Dat Vibraphon wurrd mit den Slaginstrumenten in' Beriek vun de „Mallets“ toordnet. Somit hörrt dat to dat musikalischen Studium an all musikutbillen Instituten (Musikhoochscholen, Konservatorien, Akademien, Beropsfackscholen för Musik,…), de dat Fack Slagtüüch anbeeden. Da Studium geiht an all Instituten mit en staatlichen Afslussprüfung (Bachelor/Master) to Enn'. Eenig Institute beeden de spezielle Utbillen in den Beriek Jazz an (Universität der Künste Berlin/David Friedman; Hoochschool för Musik Nürnbarg/Bill Molenhof; Hoochschool för Musik Basel/Urs Wiesner).
Alben ännern
- Karl Berger: Transit (Black Saint, 1986)
- Walt Dickerson: To My Queen, Impressions Of A Patch Of Blue, This Is Walt Dickerson u. a.
- Gary Burton: Gary Burton & Keith Jarrett (Rhino, 1969/70)
- Teddy Charles: New Directions (OJC, 1951-53)
- Eddie Costa & Bill Evans: Guys and Dolls Like Vibes (Verve, 1958)
- Victor Feldman: With Mallets a Fore Thouzght (VSOP, 1957)
- Lionel Hampton: Lionel Hampton with Oscar Peterson - Jazz Masters 26 (Verve Records, 1953/54)
- Bobby Hutcherson: Dialogue (Blue Note, 1965), Happenings (Blue Note, 1966), Oblique (Blue Note, 1967)
- Milt Jackson: Wizard of the Vibes (Blue Note Records, 1947-52) mit Thelonious Monk
- Bobby Naughton/Leo Smith. Divine Love (ECM, 1978)
- Red Norvo: The Red Norvo Trios (OJC/Prestige Records, 1953/54) mit Tal Farlow, Jimmy Raney
- Cal Tjader: Cal Tjaders Greatest Hits (Fantasy, 1954-75)
- Various Artists: Jazzclub Vibraphone (Verve Records-Anthologie van 1944 bit 1970) mit Titeln von Hampton, Winchester, Gibbs, Norvo, Milt Jackson, Burton, Feldman, Tjader u. a.
Literatur ännern
- Joachim-Ernst Berendt und Günther Huesmann: Das Jazzbuch. Frankfurt/Main, Fischer TB, 1991; Kapitel „Die Geige“, S. 462 ff.
- Richard Cook & Brian Morton: The Penguin Guide to Jazz on CD, 6th Edition, London, Penguin 2002; ISBN 0-14-017949-6.
- Birgit Heise: Vibraphon, in: Musik in Geschichte und Gegenwart, 2. Ausgabe, Sachteil Bd. 9, 1998, Sp. 1472−1474
