Aristoteles

Aristoteles (ooldgreeksch Αριστοτέλης; * 384 v. Chr. in Stageira, Makedonien; † 322 v. Chr. in Chalkis, Euböa) weer en greeksch Philosoph, de för de Naturwetenschappen un anner Saken bannig wichtig weer. Mit dat Wark, dat later den Naam „Metaphysik“ kregen hett, hett he ok den Grund leggt för allerhand Wetenschoppen vun den Geist, sunnerlich for de Metaphysik.

Bostbild vun Aristoteles

En korte Oversicht

Leven
384 v. Chr. is Aristoteles in Stageira as Söhn vun en Dokter an den Hoff vun König Amyntas vun Makedonien boren wurrn. Fröh sünd siene Öllern sturven. As he 17 Johre oold weer, is Aristoteles 367 v. Chr. in Platon siene Akademie in Athen intreden. Dor hett he deel nahmen an Forschung un Lehr. Nadem Platon sturven weer, hett he Athen 347 v. Chr. verlaten. Aristoteles gung an'n Hoff vun Hermias, den Herrscher vun Atarneus in Lüttasien. 343/342 v. Chr. is he Lehrer vun den Throonfolger vun Makedonien wurrn. Dat weer de junge Alexander. 335/ 334 v. Chr. gung he torüch na Athen. He höör nu nich mehr na de Akademie to, man forsch mit siene Schölers sülvstännig in dat Lykeion. As dat vunwegen de Politik in de Stadt to dull wurr, möss he Athen 323/322 v. Chr. wedder verlaten. He gung hen na Chalkis un dat duer nich lang, denn is he dor sturven.

Wark
Aristoteles hett for en groten Krink vun Minschen Dialoge schreven. Man düsse Schriften, de sik an jedereen richten döen, sünd alltohopen verschütt gahn. De Lehrschriften, de bit up den hüdigen Dag nableven sünd, sünd an un for sik blot man for den Bruuk in sienen Unnerricht tohopenstellt wurrn. Dor is ok jummers an rum fummelt un fudder schreven wurrn. In düsse „internen“ Schriften geiht dat um:

• Logik, Theorie vun de Wetenschop, Rhetorik:

In de logischen Schriften geiht Aristoteles bi un stellt en „Theorie vun de Argumentation“ (Dialektik) up de Been. As Grundlaag deent em dat Diskereren mit siene Schölers in de Akademie. He finnt de Syllogistik ut un kriggt dor en fomale Logik mit in de Gangen. Up den Grund vun siene Syllogistik snittjert he an en Theorie vun de Wetenschop un bringt wichtige Bidräge to en Theorie vun de Definition un Bedüden. To de Rhetorik meent he, se weer de Kunst, klaar to maken, dat Utsagen angahn (wohr ween) könnt. Dor stellt he ehr mit neven de Logik hen.

• Naturlehr:

In Aristoteles siene Naturphilosophie geiht dat um dat Ankieken vun jedeeen Natur: Wie sik allens ännert un wat passeert. Up de Frage, de dormols aktuell weer: Wie kann dat angahn, dat allens tostanne kummt un denn ok wedder vergeiht? hett he mit sien Hylemorphismus de Antwoort funnen: Allens, wat is, besteiht ut Form un Materie. Desülvige Materie kann unnerscheedliche Formen annehmen. In de Naturwetenschop unnersöcht he, wie de Deerter sik verscheelt un wie se sik upföhrt un kickt sik ok den Minschen an, un wat em utmaken deit. In sien Lehr vun de Seel meent he, „en Seel hebben“ dat heet: „levennig ween“. De Seel steckt achter de verscheden vitalen Funktionen vun allens, wat leevt un is de Form vun dat Lief. Man ok empiersche Forschung hett he bedreven un hett wichtige Bidräge aflevert to Biologie un Zoologie.

• Metaphysik:

In siene Metaphysik geiht he gegen Platon siene Ansicht gegenan. Platon harr meent, de Substanz un de Grundlaag vun allens, wat dor is, dat weer nich dat, wat mit de Hand to griepen weer, man dat weern de Ideen vun allens, de allgemeen weern un sik in de Würklichkeit blot man afspegeln döen. De Würklichkeit weer dor man blot en „Spegelbild“ oder „Afdruck“ vun dat Wohre mit. Aristoteles meent, just anners rum, de konkreten enkelten Saken, de een sehn un griepen kann, weern de Substanz un dat, wat würklich is. Later hett he dor noch de Lehr to geven, de konkreten, enkelten Saken ehre Substanz, dat weer ehre Form.

• Ethik un Lehr vun den Staat:

Wo dat minschliche Leven up to will, seggt Aristoteles in siene Ethik, dat weer dat Glück un dat gode Leven. Wenn een dor henkamen will, denn so mutt een Döögt utbillen in Verstand un Charakter. Dor höört to, dat een lehrt, mit Lust, Gier un Emotion um to gahn (dör Uptehn un Wennst). Siene Politsche Philosophie slutt sik an de Ethik an. He seggt, ohn den Staat as Form vun de Meenheit, geev dat keen minschlich Glück. Aristoteles fraagt, wat nödig is, dat Glück upkamen kann un vergliekt dor unnerscheedliche Verfaten to. Aristoteles siene Lehr vun de Staatsform is Johrhunnerte lang as Autorität ankeken wurrn.

• Theorie vun de Dichtung:

In siene Theorie vun de Dichtung befaat Aristoteles sik sunnerlich mit de Tragödie. Se hett, so sütt he dat, de Upgave, Bang un Mitleed up to prickeln un so de Tokiekers free un rein to maken vun düsse Emotionen. Dat nömmt he en „Katharsis“.

Wat later bleven is
Dat Programm vun sien naturwetenschoppliche Forschung is na sien Dood vun sien Mitarbeider Theophrastos fudder maakt wurrn. He hett ok de „School vun Aristoteles“ grünnt. Dat weer de Peripatos. Mit dat Kommenteren vun Aristoteles gung dat eerst in dat 1. Johrhunnert v. Chr. los. Dat is sunnerlich vun Platonikers bedreven wurrn. Porphyrios un Boethius hefft dor denn in de Late Antike for sorgt, dat Aristoteles siene Logik den Weg wiest hett for dat latiensche Middeloller . Vun dat 12. un 13. Johrhunnert af an weern all grote Warke vun Aristoteles latiensch oversett. Se hefft dat Maat vorgeven for den Bedriev vun de Wetenschop vun de Scholastik bit in de fröhe Nutied. In dat late Middeloller un de Renaissance hett sik de Naturwetenschop ut’neen sett mit Aristoteles siene Naturlehre. In de Länner mit araabsche Tungen is Aristoteles in dat Middeloller de Schriever ween, de an’n meisten lesen wurrn is. Up allerhand Aart hett sien Wark en Stempel up de Geschicht vun den minschlichen Geist drückt. Wichtige Begreepe as „Substanz“, „Akzidenz“, „Materie“, „Form“, „Energie“, „Potenz“, „Kategorie“, „Theorie“ un „Praxis“ gaht al torüch up Aristoteles.