Komponist

En Komponist (vun latiensch componere „tosamensetten“), ok Tonsetter nöömt, is en Musiker, de de Musik, de he sik utdacht hett, opschrieven deit. Denn köönt annere Musiker düt Musikstück later nipp und nau wedder so opföhren (singen oder speelen), as he sik dat dacht hett. Wenn de Musik improviseert is, denn kann een de Musik blots eenmal hören. (Hüüttodaags kann een de Musik natüürlich mit de Technik opnehmen.) Männichmal warrt ok Kompositschoon un Improvisatschoon vermischt, so as in’n Jazz un in de Avantgarde-Musik.

Middelöller

Dat Komponeern is also verbunnen mit en Notenschrift, üm de Musik optoschrieven. In’t 9. Johrhunnert geev dat in de Kloosters de Neumen för de eenstimmigen gregorianschen Chorals, un in’t 11. Johrhunnert hett Guido von Arezzo de Noten so maakt, as wi se vundaag noch kennt. Aver in’t Middelöller weren de mehrsten Komponisten noch anonym. De eersten, vun de wi de Naams weet, sünd Léonin (* üm 1150; † üm 1201) und sien Nafolger Pérotin (* twischen 1150 un 1165; † twischen 1200 un 1225), de an de Kark Notre-Dame in Paris warken.

Renaissance

Eerst in de Renaissance worrn de Komponisten beröhmt, so as Josquin Desprez (1450/55-1521), Giovanni Pierluigi da Palestrina (üm 1525-1594) un Orlando di Lasso (1532-1594). Dorto keem, dat kort na de Erfinnen vun de Bookdruck vun Johannes Gutenberg ok Noten druckt worrn. Nu kunnen de Kompositschoonen beter un wieder verdeelt warrn. Man leven kunnen de Komponisten vun ehr Komponeern nich. Se hebbt jümmers noch en annern Bahntje hatt, weren Singer, hebbt en Instrument speelt oder en Kapell leit.

Barock

Na den Dörtigjöhrigen Krieg worrn in heel Europa veele Komponisten brukt. De franzöösche Hoff in Versailles weer dat Vörbild för alle de anneren Aadligen. Se wullen nu ok all en Hoffkapell hebben, un ok Musik, de blots för se schreven worr. De Fürsten hebbt Kompositschoonen sammelt as Biller un Smuck. Grote Opernhüüs worrn boot, un dor weer en bannig Nafraag na ne’e Opern. Man ok de Kark bruuk jümmers mehr Musik, jedeen Sünndag schull dat ’ne ne’e Kantate in’n Gottsdeenst geven, un an Fierdaag noch en beten wat Grötters. Dat geev also veel to doon för Barockkomponisten as Antonio Vivaldi (1678-1741), Georg Philipp Telemann (1681-1767), Jean-Philippe Rameau (1683-1764), Georg Friedrich Händel (1685-1759) un Johann Sebastian Bach (1685-1750). Alleen Telemann schreev üm un bi 3600 Warken (1000 Orchesterwarken, 1750 Kantaten, 50 Opern, dorto Messen, Passionen, Kamermusik un Leder) un gellt as een vun de flietigsten Komponisten.

Klassik

Doch dat geev en groten Wannel na de Barocktiet. In’e Merrn vun’t 18. Johrhunnert is de Notensteek opkamen, de noch hüüttodaags brukt ward un beter as de ole Notendruck is. In London worrn vun Carl Friedrich Abel und Johann Christian Bach de „Bach-Abel-Concerts“ grünnt (1764-1781), de to de eersten apentlichen Konzerten tellt. Un Joseph Haydn (1732-1809) hett de Symphonie un dat Striekquartett in de uns wennte „klassische“ Form bröcht. He is de Vader vun de Klassik in de Musik, to de ok de Meesterwarken vun Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) un Ludwig van Beethoven (1770-1827) rekent warrt. Later is denn de heele „E-Musik“ klassische Musik nöömt worrn.

19. Johrhunnert

In’t 19. Johrhunnert geev dat nu en groot Publikum för de Komponisten. Nich blots Aadlige, ok Börgerslüüd güngen in de Konzerte und Opern, un se köffen de Kompositschoonen för ehre Huusmusik. Man mit dat bredere Publikum is ok de Musiksmack breder worrn. De Komponisten der Romantik as Franz Schubert (1797-1828), Robert Schumann (1810-1856), Frédéric Chopin (1810-1849), Richard Wagner (1813-1883), Giuseppe Verdi (1813-1901), Johannes Brahms (1833-1897) und Pjotr Iljitsch Tschaikowski (1840-1893) schreven as in de Klassik Symphonien, Kamermusik, Klaveerstücken un Opern. Aver dor weer ok Nafraag na lichtere Musik. So geev dat Komponisten för Märsch un Danzmusik (Ländler, Walzer, Polkas) as Joseph Lanner (1801-1843), Johann Strauss (Vader) (1804-1849) und Émile Waldteufel (1837-1915), för Operetten as Jacques Offenbach (1819-1880), Franz von Suppé (1819-1895) un Arthur Sullivan (1842-1900) un för beid as Johann Strauß (Söhn) (1825-1899) un Carl Michael Ziehrer (1843-1922).

20. Johrhunnert

An’n Anfang vun’t 20. Johrhunnert kunnen de Komponisten nu ok vun dat Komponeern leven. In Düütschland worr an’n 14. Januar 1903 de „Genossenschaft Deutscher Tonsetzer“ grünnt. Een vun de Vörsitters weer Richard Strauss (1864-1949), de sik bannig insett harr för de Rechten vun de Komponisten. De Maatschap grünn an’n 1. Juli 1903 de AFMA, en Vörlöper vun de GEMA (Gesellschaft für musikalische Aufführungs- und mechanische Vervielfältigungsrechte).

Middewiel worr de Graven twüschen de klassische Musik un de Ünnerhollensmusik jümmer breder. De Komponisten vun de Moderne as Arnold Schönberg (1874-1951), Igor Strawinsky (1882-1971) und Béla Bartók (1881-1945) worrn vun en groot Deel vun’t Publikum nich mehr verstahn. Dat gung lever in disse ne’e Art Musiktheater, dat Musical, komponeert vun ü. a. Jerome Kern (1885-1945), Cole Porter (1891-1964), Frederick Loewe (1901-1988) un Richard Rodgers (1902-1979). Ok de Jazz, de to Begünn blots improviseert worr, harr gau beröhmte Komponisten, so as Duke Ellington (1899-1974), Glenn Miller (1904-1944) un Dave Brubeck (1920-2012). Un denn weer dor ja noch de Film. Düt ne’e Medium bruuk ok veel Musik – en Opgaav för klassische Komponisten, de eerst Filmmusik blangen Konzert- un Opernmusik schreven (Erich Wolfgang Korngold (1897-1957), William Walton (1902-1983), Dmitri Schostakowitsch (1906-1975)), sik draad aver op Filmmusik spezialiseern, so as Max Steiner (1888-1971), Franz Waxman (1906-1967) un Bernard Herrmann (1911-1975).

Nutiet

In de Nutiet is Komponist egentlich en staatscher Beroop. Dat Inkamen is sekerer as in ole Tieden, Dint un Papeer sünd utwesselt mit’n Reekner, un veel Musik warrt bruukt – för Film un Feernsehn, för Reeknerspelen, för Musicals un annere Theaterstücken, för Rock, Pop, Slager, Volksmusik, Chanson, Jazz, Country, Folk ... . Aver beröhmt to warrn is för en Komponisten vundaag sworer as fröher. Blots en lütt Krink vun Musikfrünn höört de ne’e Kunstmusik vun Komponisten as Pierre Boulez (* 1925), Krzysztof Penderecki (* 1933), Wolfgang Rihm (* 1952) oder Thomas Adès (* 1971). Un in de Ünnerhollensindustrie is de Interpret de „Star“. Wenn de Komponist sien egen Musik nich ok singt oder speelt, dann blifft he in’n Achtergrund. Blots wenige Komponisten sünd liekers bekannt worrn, t. B. de Filmkomponist John Williams (* 1932), de Musicalkomponist Andrew Lloyd Webber (* 1948) un de Slagerkomponist Ralph Siegel (* 1945).

Froonslüüd

Roorer as in de Kunst un de Literatur sünd Froonslüüd, de ne’e Warken schaapt, in de Musik bekannt worrn. Bet to’n Anfang vun’t 20. Johrhunnert kunnen se blots as Singersche oder Pianistin Musik maken. Se hebbt keen Orchester un keen Chor leit. Dorüm hebbt se ok mehrst lütte Kompositschoonen schreven, so as Leder, Klaveerstücken un Kamermusik. Wichtige Komponistinnen sünd Barbara Strozzi (1619-1677), Élisabeth Jacquet de La Guerre (1665-1729), Marianna Martines (1744-1812), Louise Farrenc (1804-1875), Ethel Smyth (1858-1944), Amy Beach (1867-1944), Germaine Tailleferre (1892-1983) un Grażyna Bacewicz (1909-1969). Beter bekannt sünd Fanny Hensel (1805-1847), de Süster vun Felix Mendelssohn Bartholdy, un Clara Schumann (1819-1896), de Fro vun Robert Schumann. Man eerst in de Nutiet gellt de Komponistinnen in de Kunstmusik soveel as ehre männlichen Kollegen, wat ü. a. Sofia Gubaidulina (* 1931), Gloria Coates (* 1938), Kaija Saariaho (* 1952), Judith Weir (* 1954) un Unsuk Chin (* 1961) wiest.