Küselwind

En Küselwind (ok: Krüselwind, Pl. Küselwinn/en) is en Warvelwind op lütten Ruum mit en vertikale Ass. De fachliche Utdrück dörför is ok Lütttromb. De Küsel reckt meesttied nich so hooch un is op de atmosphäärsche Grenzschicht beschränkt. In'n Verscheel to en Warvelwind besteiht ok keen direkten Tosammenhang mit de konvektive Bewülken.

Afhängig vun ehr Utsehen un vun dat Materiel, dat opküselt warrt, gifft dat verschillene Beteken för solke Küselwinnen: Haudüvel, Neveldüvel, Stuuvdüvel un Sanddüvel. Annere Beteken sünd faken ok Stuuvhaas oder Sandhaas, wat aver irreföhren is mit de Warvelwinnen oder de Waterhaas, de Groottromben sünd und kene Lütttromben. Dat gifft noch en sünnerliche Foorm vun en Küselwind, de Gustnado (Böenfrontwarvel).

Entstehen

Dat en Küselwind entstahn kann, mütt sik de Atmosphäär in Bodenneegde överhitten. Bi düsse drööglabile Schichten lööst sik Thermikblasen vun den Bodden af, wat dörto föhren kann, dat sik bi't gaue Opstiegen en vörhannene Rotatschoon vun de Luft dör Streken vun de Warvel konzentreren kann, so dat en fasten Küsel entsteiht. Vunwegen dat Drehimpulsbiblieven nahmt dörbi de Windsnelligkeit gau to (Pirouetteneffekt) un kann in sünnerlichen Fällen ok Orkanstärk annahmen.

Vörkamen

En Bispell för en heftigen Stuuvdüvel geev dat in de USA. An'n 14. September 2000 küsel över de Coconino County Fairgrounds in Arizona en Sanddüvel mit taxeerte Windspitzen vun 120 km/h. Dörbi worrn mehrere Personen licht sehrt, de Hüser, de in de Togbahn vun de Küselwind weern, harrn lichte Schadens as afdeckte Planen, losretene Dacktegels un verbagene Metallstangen afkregen.

Middewiel worrn bi Sanddüvels al Winspitzen vun knapp över 150 km/h meten, maximal sünd aver na de hüdige Stand vun de Wetenschap 200 km/h mööglich. Allens tohooprekent sünd Küselwinnen aver relativ swack un maakt nich so veel toschann. De Dörsnittssnelligkeit in en Stuuvdüvel is man blots 50 km/h.

De Grött vun en Sanddüvel is heel verschillen. Dat gifft welke mit blots 0,5 m Dörchmeter un welke mit 200 m Breed. Welk warrt sogaars bet to mehrere hunnert Meter hooch. Dat kümmt ok vör, dat solke Stuuvdüvel in Verbännen oder Gruppen opdüükert, to'n Bispell an en Böenlinie.

De Levensduer vun en Küselwind liggt twüschen en poor Sekunden bet to en half Stünn. De köönt fast statschonär verharren oder sik mit Schritttempo oder sogaars mit 100 km/h vörwarts bewegen.

De Drehrichten vun Stuuvdüvels warrt vunwegen de lütte Utdehnen vun den Wind in'n Ruum nich vun de Corioliskraft bestimmt, Windrichten un Orographie speelt hierbi en Roll. Lütttromben kümmt dör an'n mehrsten op, wo dörch starke Sonneninstrahlen drööglabile Bedingen opkaamt, jüst so as in Wööstrebeden. In unsen Breden sünd se an'n mehrsten in de warme Jahrtied över apene Landflaag (unbewassene Ackers, afmähte Wischen, Sportsteden, Ödland, Hangflääg böverhalv vun de Böömgrenz) to bemöten. De sünnerliche Foorm Gustnado warrt dynaamsch an Böenfronten vör Schuern oder Donnerwedder bewarkt. En seltene Variant bi siede Lufttemperaturen kümmt över (relativ) warme Waterböverflääg as Neveldüvel vör.

Stuuvdüvels kaamt man nich blots op de Eer vör, man de gifft dat ok op de Mars.

Weblenken

• Allens över Stuuvdüvels vun Thomas Sävert (op hoochdüütsch)