Rotatschoonsass
De Rotatschoonsass (ümgangsspraaklich ok Dreihass to seggt) is en Graad, üm de sik en en physialschen Körper dreiht. So en Bewegen warrt ok Rotatschoon nöömt. Dorbi dreiht sik de Saak jümmers üm sik sülvst, ahn dorbi vun de Steed to kamen. Manchmol gifft dat Körpers, de dreiht sik üm en faste Ass, de dör den Bo vörgeven is. En Bispeel dorvör is en Globus, de de Eer dorstellt un faken an en Stang fast maakt is, üm de een den Globus dreihn kann. So warrt de Rotaschoon namaakt, welke de Eer jo ok wirklich maken deit.
De Eer is nich an een Stang fastmaakt, man se kann sik in’n Weltruum free üm sik sülvst dreihn. So is dat bi all de Himmelskörpers. De Laag vun de Rotatschoonsass hangt denn vun de Verdelen vun de Masse binnen den Körper af, un so ok de Dreihtall, de ok as Dreihfrequenz betekend warrt. Ännert sik in en Körper de Massenverdelen, denn ännert sik tomeist ok de Dreihtall mun de Rotatschoonsass. Man dat geiht jüst so vörs ik, dat sik dorbi de Dreihimpuls nich ännert (Dreihimpulsbehollen).
Bito warrt ok Graden as Rotatschoonsass beteken, wenn man en Rotatschoonskörper dorüm dreihn kann, ahn dat he sik ännert. Dat heet, dat de Rotatschoonsass in so en Fall ok to lieken Tiet de Symmetrieass vun den Rotatschoonskörper.
Verdüdlichen
ännernVörstellen kann man sik de Rotatschoonsass an dat Bispeel vun en Rad. De Dreihass steiht pielliek to de Speken un ok pielliek ob den Radreifen, de en Kring dorstellt. Wenn man dat ganze en beten mehr abstrakt dorstellt, kann man den Reifen un de Speken ok weglaten un sik den Reifen as Punkten op en Kringbahn vörstellen. De Dörmeter speelt dorbi eerstmol kenn Rull. De Kring liggt denn in en mathemaatsch Flach, wo de Rotatschoonsass pielliek op steiht.
Nu hett de Dreihass twee Ennen, und man kann fastleggen, in welke vun de beiden Richten se wiesen deit. Kiekt een op den Kring un de dreiht sik in’n Klockenwiesersinn, denn kiekt he in de lieke Richten as de Richten vun de Rotatschoonsass. Dat is en Definitschoon, de mol so fastleggt worrn is, dormit man dat beter beschrieven kann.
In de Physik warrt Dreihassen bruukt, üm Vörgägn to vedüdlichen. De Ass gifft nich blots an, woans sik Saken oder Elementardeelken dreiht, un woans also de Laag vun de Rotatschoonsass is, man se leegt ok fast, wo snell sik wat dreiht un of de Dreihbewegen na links oder na rechts (gegen oder in’n Klockenwiesersinn) passeert.