Wöörbook
En Wöörbook is en Nakieksel, dat de Woortbedüden vun en Spraak oder anner spraakliche Eenheiten gifft, meest in en alphabetisch sorteerte List. För jeden Indrag warrt faken verkloren Informatschonen oder spraakliche Äquivalent geven. En Wöörbook in’n engern Sinn deent to’t Nakieken vun spraakliche Informatschonen, wieldes de Utdruck in de wiedere Bedüden ok anner na Steekwöör ünnerdeelte Nakieksels mit primäär relevante Informatschoon as Mengformen vun twee Typen rinfaat.
Etymologie
ännernDat Woort Wöörbook is in’t Plattdüütsche en dörch dat Nedderlandsche (woordenboek) un dat Hoochdüütsche (Wörterbuch) beinfloote Lehnöversetten vun dat grieksche Woort lexikon (biblion): „Wöör vun en bedrepen Book“. Dat is en tohoopsette Begreep, de na en Frömdwoort bildt worr, in den all Bestanddelen vun dat Frömdwoort een bi een in’t Plattdüütsche översett worrn.
In de anneren germaanschen Spraken finnt man faken desülvige Bilden as in’t Plattdüütsche. In’t Hoochdüütsche is dat Wörterbuch, in dat Nedderlandsche woordenboek. De neddersassische Mundoorten vun de Nedderlannen nöömt se woorde(n)boeken [ˈʋɔːədəˌbukŋː] oder [ˈʋɔːədnːˌbukŋː], -bouken [bɑukŋː], -boken [boːkŋː], -boouken [boːukŋː], oder wöardeboken [ˈʋœːrəˌbokŋː] oder [ˈʋøːrəˌbokŋː]. In’t Engelsche is dat Woort dictionary in Gebruuk, dat ut dat Latiensche kümmt. In’t Ooltengelsche geev dat dat Woort wordbōc. De skandivaaschen Spraken nöömt se ordbok (Sweedsch un Norweegsch), ordbog (Däänsch) oder orðabók (Ieslandsch). In de latienschen Spraken gifft dat dat Latiensche dictionārium wovun dat Italiensche dizionario, dat Franzöösche dictionnaire un dat Spaansche diccionario afkaamt.
Dat plattdüütsche Woort Nakieksel oder Nokieksel weer ok fröher bruukt mit de Bedüden Wöörbook. De Ursprung vun dat plattdüütsche Woort is unkloor, aver hööchstwohrschienlich kümmt dat ut dat Warkwoort nakieken (wo Du rin kieken kannst). Later worr ok ünnerstellt dat Nakieksel oder Nokixel so dat fröher ok schreven weer, ut dat grieksche Lexikon kümmt, Nokixel is egentlich de annersrüm sette Verschoon vun Lexikon.
Oorten vun Wöörböker
ännern
Dat gifft verscheden Oorten vun Wöörböker, de ünnerscheedlich bruukt warrt. Enige Wöörböker warrt schreven, üm en frömde Spraak to lehren, annere üm enige Wöör to verkloren. Hier is en Överblick:
- Dat översetten Wöörbook is de öllste Oort. De geevt de Bedüden vun Wöör in en frömde Spraak in de Spraak vun Lektor. In dat Middelöller geev dat sülke Wöörböker oder Listen vun Wöör, üm dat Latiensche to lehren. Vun af dat Enn vun dat Middelöller verschenen de eersten Wöörböker för moderne Spraken as Franzöösch un Hoochdüütsch. Man bringt normalerwies twee Delen ut, een för dat Översetten ut de frömde Spraak, un een för dat Översetten na de frömde Spraak.
- Dat verkloren Wöörbook gifft de Bedüden vun Wöör in desülvige Spraak as de, womit dat Wöörbook schreven is un ok desülvige as de vun de Lektor. Düsse Oort Wöörbook kregen fröher de Naam Nokixel in oolt Plattdüütsch, un Enzyklopädie in’t Hoochdüütsche. Nu is en Nakieksel oder en Enzyklopädie en anner Oort Book aver keen Wöörbook mehr nöömt. De Ünnerscheed is dat en Nakieksel prezisere Henwiesen gifft. De meesten Nakieksels befaat dorvun mehrere Bannen.
- Dat systematische Wöörbook oder Thesaurus verdeelt dat Vokabular in Kategorien un Deelkategorien, Woortoorten un Satzoorten. Sülke Wöörböker wiest na prezisere Formuleren vun de Gedanken vun de Lektor mit technischere Wöör.
- Dat spezialistische Wöörbook gifft den Jargon vun en Fack oder en Grupp Minschen. Dat gifft ok översetten Wöörböker in düsse Kategorie, aver de wiest na keen frömde Spraak aver ehr na frömde Wöör in de Spraak vun de Lektor.
Plattdüütsche Wöörböker
ännern
In dat Middelöller weer dat Middelnedderdüütsche en prestigiöse Spraak, un dorvun hebbt wi veel Text op de Hand. Aver dat eerste Wöörbook vun en nedderdüütsch Dialekt kümmt ut 1781, as dat Hoochdüütsche al de eerste Spraak in Düütschland weer. Dat weer schreven vun den pommerschen Bibliothekar un Rechtswetenschoppler Johann Carl Dähnert. De Stralsunner schreev en Wöörbook mit de Wöör vun de pommerschen un rüügschen Mundoorten, de he kenn. Dat Wöörbook verscheen ünner den Titel Platt-Deutsches Wörter-Buch nach der alten und neuen Pommerschen und Rügischen Mundart. Düt Wark is vundaag en Schatt an ole Wöör un gifft en Överblick vun de plattdüütsche Spraak in düsse Tieden, sehn ut de Ogen vun en Hoochdüütschsnacker.
In de ne’ern Tieden worrn velerlei Wöörböker vun de verscheden nedderdüütschen Mundoorten schreven. Twüschen 1927 un 1935 worrn all de Bannen vun dat Sleswig-Holsteensche Wöörbook apenbor maakt dörch Otto Messing. 1950 worr das Helgoländer Wörterbuch schreven, en Wöörbook vun de noordfreesche Mundoort op Helgoland. 1956 worr dat eerste Wöörbook vun Johannes Sass apenbor maakt ünner den Titel Kleines Plattdeutsches Wörterbuch. 1970 worr en Plattdüütsch Wöörbook for dat Ollnborger Land verapentlicht. 2009 weer en ne’e Editschoon vun Johannes Sass sien Wöörbook wedderop verapentlicht ünner den Titel Der neue Sass. Düt Wöörbook is eenfach verföögbor un gellt as en Middel för de Erhaltung vun de nedderdüütschen Mundoorten.