Abraham Kuyper
Abraham Kuyper (* 29. Oktober 1837 in Maassluis; † 8. November 1920 in Den Haag) weer en nedderlannschen Theoloog, Politiker, Staatsmann un Journalist. Kuyper hett de eerste politische Partei vun de Nedderlannen grünnt. Dat weer de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Bavenhen grünn he de Free Universität vun Amsterdam un hett dor mit för sorgt, dat de Ooltreformeerten Karken (up nedderlannsch: Gereformeerte Kerken van Nederland) tostanne kamen sünd. Vun 1901 bit 1905 weer he Ministerpräsident vun de Nedderlannen.
Kuyper weer de Vörmann un Spreker vun en orthodoxe Bewegen binnen de protestantschen Karken. Düsse Bewegen meen, Gott greep jummerlos in in de Welt un in dat minschliche Leven un düt Ingriepen weer ok in dat dägliche Leven to sehn.
Achter em stünnen de „Lüttjen Lüde“. Dat weern de eenfachen Minschen ut dat Volk. De fiern em as en groten Anföhrer. Siene Fienden weern toeerst mol de Liberalen. Later harrn de Sozialisten vun de Arbeiderpartei SDAP dat up em afsehn. Se menen, de christliche Gloven stünn stracks gegen dat, wat Naturwetenschop un Sellschopswetenschoppen rutfunnen harrn un ok gegen den Minschen sien natüürlichen Stolt. Se säen ok, dat Christendom bring den Minschen dor vun af, sik för en beteret Leven in to setten.
Kuyper un de Kark
ännernKuyper sien Vadder weer Prediger in Maasluis. He studder Theologie un Ole Spraken an de Universität Leiden. Dor möök he ok mit 24 Johren sien Doktor. As he 25 Johr oolt weer, heiraat he. Denn is he beropen wurrn na Beesd in de Betuwe, wat en Landstreek in de Provinz Gelderland is.
De Universität vun Leiden weer in de Midden vun dat 19. Johrhunnert en Zentrum vun de moderne, freesinnige Theologie. Na Maat vun dat, wat een dormols seggt hett, is ok Kuyper dor to en freesinnigen, modernen Pastoor uptagen wurrn.
Kuyper hett verscheden Vertellen över sien Ümkehr to de protestantsche Orthodoxie geven. Mol meen he, dat weer, as he sik vunwegen sien Promotschoon mit Johannes Calvin un mit Johannes a Lasco befaten dö, mol schreev he, dat weer, as he in Beesd mit dat frame Karkenvolk to kriegen dö. Ok siene Fro speel dor en Rull bi. Jedenfalls is he vun 1867 af an de Anföhrer un Baas vun de orthodoxen Calvinisten wurrn. Orthodox bleev he ok, nadem he na Amsterdam beropen wurrn weer. Jummerto sett he sik in för de Emanzipatschoon vun de eenfachen, framen „Lüttjen Lüde“, de achter em stünnen. Dor grünn he de Ooltreformeerte Karken in de Nedderlannen üm, un ok dat Daagblatt „De Standaard“ un de Free Universität Amsterdam un de Antirevolutschonäär Partei. He meen, dat, wat düsse Lüttjen Lüde bruken döen, dat konn de Nedderlannsche Reformeerte Kark (nedderlannsch: Hervormde Kerk)jem nich geven. De weer ja doch liberal un modern un harr den olen Gloven al achter sik laten.
So keem he in Striet mit sien egen Nedderlannsche Reformeerte Kark. 1886 is düsse Kark denn ut'neen braken. Kuyper weer dormols vun den Vörstand vun de Kark vunwegen siene Ideen buten Deenst stellt wurrn. Dor hett he denn mit en paar Dutz Mitstrieders de Ooltreformeerte Karken in de Nedderlannen (Gereformeerte Kerken in Nederland) upmaakt. Dat duer nich lang, dor harr düsse Kark allerhand Liddmaten. Dat Grünnen vun düsse Kark is bekannt wurrn ünner den Naam „Doleantie“. Dat kümmt vun dat latiensche Verb „dolere“, wat up Platt „lieden“ oder „uthollen“ heet. Düsse nee Kark hett sik vörnahmen, wedder torüch to gahn na de Regeln vun de Synood vun Dordrecht ut dat Johr 1619. Dor woll se dat Seggen in de Kark mit wedder in de Hannen vun unafhängige Karkengemeenden geven un den zentralen un freesinnigen Vörstand ut de Hand rieten. Dat scholl nu nich mehr vun boven dal de Lehr un dat Bekenntnis vun de Kark vörschreven weern. Organisatschoon un Gloven schollen wedder bi dat Karkenvolk liggen. Up düsse Aart schollen de „Lüttjen Lüde“ ehre Kark süms regeern un dor süms vör tostännig ween. To düsse „Lüttjen Lüde“ hören Lüde ut'n Middelstand, man ok Buern un Beamten. Noch hüdigendags sünd dat de Lüde, de achter de Partei CDA staht. In düsse moderne politsche Partei is Kuyper sien ARP 1980 upgahn.
Kuyper un de Fro
ännernIn siene Schrift „Antirevolutschonär ok in de Familie tohuus“ röppt Kuyper de „Christenfamilien“ up, se schöllt doch mol nadenken: „Familien tohuse,...wo de Fro de Nummer een wurrn is un de Mann nix to seggen hett, dat sünd Familien, de hett de Sünn tohopenstellt“. De allgemeene Regel is, dat de Mann, „of swack, of stark“, na Kuyper „König in sien Huus is“ un dat „en Mann, de siene Fro in't Huus den Baas spelen lett“ slapp un unmännlich is. För Kuyper steiht fast: „Dien Will schall ünner den Mann sien Willen stahn“. Den Mann steiht de Herrschop över dat Huus to.
To Kuyper siene Tieden weern dat Gedanken, de allerwegens gellen döen. Man anners as veel Lüde ut siene Tiet meen Kuyper, de Fro scholl in Saken vun de Kark ok en Stimmrecht hebben. He güng noch wieder: Wittfroen un Froen, de nich verheiraat weern, de schollen ok in Fragen vun de Politik en Stimmrecht hebben.
In de Politik
ännernKuyper weer veer Johr lang Prediger in Amsterdam, as he in dat Johr 1874 to'n Afordenten in de Tweede Kamer vun dat nedderlannsche Parlament wählt wurrn is. Verwandte Geister weern de anti-revolutschonären Groen van Prinsterer un Keuchenius. 1877 hett he dat Parlament wedder verlaten un is eerst 1894 dorhen torüchkehrt.
Politische Parteien mit en Organisatschoon över dat ganze Land hen, so, as vundagen, geev dat dormols noch nich. In de Wahlbezirken hefft sik de Liberalen, de Konservativen, de Kathoolschen oder de Anti-Revolutschonären to Wahlvereenigen tohopendaan. Dat weer Kuyper, de in dat Johr 1879 de eerste Polietsch Partei upmaken dö. Dat weer de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Düsse Partei bring de Gedanken vun Christendom un Protestantismus up de Been. Düsse Gedanken harrn vun den Anfang vun dat 19. Johrhunnert in de nedderlannsche Sellschop suutjen vör sik hendrömelt. Antirevolutschnär heet de Partei, vunwegen dat Kuyper Afstand nehm vun de Ideen vun de Franzöösche Revolutschoon. He meen, de weer ut de Gedanken vun de Upklärung herkamen un stell sik achter de Idee vun de Souveränität vun dat Volk. Dat weer nix för Kuyper. Bi em weer Gott de Souverän. De Anhängers vun de ARP weern deegte Anhängers vun de Monarchie un stünnen ok achter de Kolonien vun Nedderlannsch-Indien un annerwegens. Dat Daagblatt De Standaard is vun Lüde üm Kuyper rüm upmaakt wurrn un stöhn de Politik vun de ARP.