Appels

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Appels (Belgien).

De Appels oder Appeln (Malus) sünd en Geslecht mank de Karnaaftplanten (Pyrinae) un höört to de Familie vun de Rosenplanten (Rosaceae). To dat ganze Geslecht höört um un bi 42 bit 55 Sorten to. Dor hannelt sik dat um Böme un Strüker bi, de ehr Loof afsmieten doot. Wassen doot se in Holt un Unnerholt in de matigen Zonen in’n Norden, in Europa, Asien un Noordamerika. Ok en grote Antahl vun Hybriden gifft dat, de een knapp ut’neen holen kann. De Appel, de in de ganze Welt wiet vor de annern Sorten bekannt is, is de Huusappel (Malus domestica). He speelt en grote Rull in den Landbo. Dat gifft avers ok en Reeg vun Sorten ut Oostasien, de dreegt blot Frücht so groot, as Kassbeeren. Dor höört de Japanappel (Malus floribunda) to, man ok de Kassbeerappel (Malus baccata) un de Smuckappel (Malus ×zumi). Se weert in Gemarken mit matig Klima as Smuckplanten paat’. De Granatappels (Punica granatum) sünd mit de Appels nich wieter verwandt un dröövt dor nich mit dör’nanner smeten weern.

Appels, Appeln
Allerhand over Appels
Systematik
Ornen: Rosenhaftige (Rosales) Familie: Rosenplanten (Rosaceae) Ünnerfamilie: Spiraeoideae Geslecht: Appels
Wetenschoplich Naam
Malus
(Mill.)

Wie Appels utseht

Wie se wasst un wat for’n Loof se dreegt

De Sorten ut dat Geslecht vun de Appels sünd summergröne Böme oder Strüker. De Blöer stoht in’n Wessel un hefft en Steel. De Blattrand is meist utsaagt, hen un wenn blot mol glatt un towielen gifft dat Lappen. Dat gifft Sorten, de weern geern plant vunwegen de Blöer, de sik in’n Harvst purpur farvt. Biblöer gifft dat woll, man faken verdröögt se fröh.

Blöte

De Appels ehre Blöten stoht enkelt oder in Schirmblöten. De Blötenblöer stoht in’n Krink um en Ass umto, se hefft meist de Form vun en platten Beker un sünd in’n Dörmeter 2 bit 5 cm groot. Se rüükt faken goot. De fiev grönen Kelkblöer sünd ok noch an de Früchte to finnen. De fiev Kroonblöer stoht free und sünd witt, rosa oder root. In jede Blöte gifft dat allerhand (15 bit 50) Stoffblöer, mit witte Stofffadens un gele Stoffbüdels. De Fruchtknutten, de unnen ansitten deit, besteiht ut dree bit fiev Fruchtblöer. De dree bit fiev Greepe sünd man blot ganz unnen tosamen wussen. Dat gifft ok Tucht-Sorten, dor sünd de Blöten halv oder ganz füllt. Dor sünd de Stoffblöer denn in Blötenblöer ummuddelt wurrn, de utseht, as Kroonblöer.

Frücht un Saat

Allerwegens bekannt sünd de mehr oder minner runnen Früchte, de een eten kann. Bi en poor Sorten smeckt se gräsig. Dat Fruchtfleesch wasst nich ut den Fruchtknotten, man ut de Blötenass. In de Biologie warrt vundeswegen vun Schienfrüchte snackt. De Appelfrucht is en sunnerliche Form vun de Sammelhuutfrücht. En Huutfrucht besteiht ut en Fruchtblatt, dat mit sik sülms tohopenwassen deit. Binnen dat Fruchtfleesch warrt ut dat huutardige Fruchtblatt en Kabuus, dat as Pergament utsehn deit. De Saat is bruun oder swatt. Dor sitt en lütt beten vun giftige Cyanide in.

Systematik

Malus ×asiatica, Blöten mit Kroonblöer.

So wasst Malus florentina.

Früchte vun Malus florentina.

Früchte vun Malus prunifolia.

Früchte vun Malus sikkimensis.

Blöten vun Malus transitoria.

De Naam Malus for dat Plantengeslecht is 1754 dör Philip Miller in Gard. Dict. Abr., 4. Uplage, S. 835 to’n eersten Mol bruukt wurrn. Synonyme for Malus Mill. sünd Docyniopsis (C.K.Schneid.) Koidz., Eriolobus (DC.) M.Roem..

Dat gifft bi 42 bit 55 Malus-Aarden. Hier weert se uptellt. Dor steiht denn jummers bi, wo se tohuse sünd. In China gifft dat um un bi 25 Sorten, 15 vun jem sünd blot dor to finnen.Dat Geslecht Malus warrt in 8 Sektschonen (2006 un 2008 weern dor noch mol twee tokamen, vordem sünd dat blot 6 Sektschonen ween) updeelt:

• Sektschoon Chloromeles: Dor höört blot noch dree Aarden in Noordamerika to:
  • Süüdlichen Wildappel (Malus angustifolia (Aiton) Michx.): tohuse in de USA.
  • Söten Wildappel (Malus coronaria (L.) Mill., Syn.: Malus bracteata Rehder, Malus coronaria var. dasycalyx Rehder, Malus fragrans Rehder, Malus glabrata Rehder, Malus glaucescens Rehder, Malus lancifolia Rehder, Pyrus coronaria L.): tohuse in dat ööstliche Noordamerika.
  • Savannen- oder Prärie-Wildappel Malus ioensis (Alph.Wood) Britton: tohuse in dat westliche Noordamerika.
• Sektschoon Docyniopsis: mit blot veer Aarden in Asien:
  • Malus doumeri (Bois) A.Chev. (Syn.: Malus formosana Kawak. & Koidz., Malus laosensis (Cardot) A.Chev., Pyrus doumeri Bois): tohuse in China, Taiwan, Laos un Vietnam.
  • Malus leiocalyca S.Z.Huang: tohuse in China.
  • Malus melliana (Hand.-Mazz.) Rehder: tohuse in China.
  • Wullappel (Malus tschonoskii (Maxim.) C.K.Schneid.): tohuse in Japan.
• Sektschoon Eriolobus (Seringe) C.K.Schneid.: Mit de enzige Aart:
  • Malus trilobata (Poir.) C.K.Schneid.: tohuse in Lüttasien: Grekenland, Syrien, Libanon, Israel.
• Sektschoon Florentinae Cheng et al.:
  • Malus florentina (Zuccagni) C.K.Schneid. (Syn.: Malus crataegifolia (Savi) Koehne)
• Sektschoon Gymnomeles: Mit um un bi sess Aarden:
  • Kassbeerappell, ok Sibirschen Wildappel oder Beerenappel nömmt (Malus baccata (L.) Borkh. (Syn: Malus pallasiana Juz., Malus sibirica (Maxim.) Kom., Malus daochengensis C.L.Li, Malus rockii Rehder, Malus jinxianensis J.Q.Deng & J.Y.Hong, Malus xiaojinensis M.H.Cheng & N.G.Jiang): tohuse in Oostasien.
  • Hall sien Appel (Malus halliana Koehne): tohuse in Japan un China.
  • Teeappel oder Chinees’schen Wildappel (Malus hupehensis (Pamp.) Rehder: tohuse in China.
  • Malus mandshurica (Maxim.) Kom. ex Skvortsov (Syn: Malus cerasifera Spach, Malus sachalinensis Juz., Pyrus baccata var. mandshurica Maxim., Malus baccata ssp. mandshurica (Komarov) Likhonos, M. baccata var. mandshurica (Maxim.) C.K.Schneider): tohuse in Oostasien.
  • Malus sikkimensis (Wenz.) Koehne ex C.K.Schneid.: tohuse in’n Himalaja.
  • Malus spontanea (Makino) Makino
• Sektschoon Malus: Mit um un bi ölben Aarden un en Reeg vun Hybriden:
  • Malus chitralensis Vassilcz.
  • Japaan’schen Wildappel, ok Korallenappel nömmt (Malus floribunda Sieb. ex Van Houtte): tohuse in Japan.
  • Malus muliensis T.C.Ku
  • Kaukasusappel oder Orientaal’schen Appel (Malus orientalis Uglitzk.), tohuse in’n süüdlichen Kaukasus - Blangen M. sieversii tweet wichtigsten Vorweser vun den Kulturappel
  • Malus prunifolia (Willd.) Borkh.: tohuse in China.
  • Malus pumila Mill. (Syn.: Malus communis Poiret, M. dasyphylla Borkhausen, M. dasyphylla var. domestica Koidzumi, M. domestica Borkhausen, M. domestica subsp. pumila (Mill.) Likhonos, M. pumila var. domestica C.K.Schneider, Niedzwetzki-Appel M. niedzwetzkyana Dieck ex Koehne, M. sylvestris ssp. mitis Mansfeld, Pyrus malus L., P. malus var. pumila Henry), (westlich Asien, Zentralasien un Oosteuropa)
  • Asiaat’schen Wildappel, ok Altai-Appel (Malus sieversii (Ledeb.) M.Roem., Syn.: Malus kirghisorum Al.Fed. & Fed., Malus turkmenorum Juz. & Popov), tohuse in de Barge vun Zentralasien vun Tadschikistan bit Westchina – wohrschienlich wichtigst Stammform vun den Kulturappel.
  • Chinees’schen Appel (Malus spectabilis (Aiton) Borkh.), (Asien, wohrschienlich China)
  • Holtappel oder Europää’schen Wildappel (Malus sylvestris (L.) Mill.), westlich Asien un Europa – na nee’ste Unnersöken wohrschienlich keen Stammform vun den Kulturappel, man unner Umstänn dor inkrüüzt. ** Malus zhaojiaoensis N.G.Jiang
  • Malus ×adstringens Zabel (= M. baccata × M. pumila)
  • Malus ×arnoldiana (Rehder) Sarg. ex Rehder (= M. baccata × M. floribunda, Syn.: Malus floribunda var. arnoldiana Rehder)
  • Malus ×asiatica Nakai (Syn.: Malus ringo Sieb. ex Carrière): tohuse in China, dor gifft dat allerhand Sorten for den Frucht-Anbo.
  • Malus ×astracanica hort. ex Dum. Cours. (= M. prunifolia × M. pumila)
  • Huusappel (Malus domestica Borkh.), kummt an un for sik ut Asien. De Stammformen sünd wohrschienlich de Die Stammformen sind wahrscheinlich der Asiaatsche Wildappel (M. sieversii) un de Kaukasusappel (M. orientalis). Dat warrt ok annahmen, dor weern al fröh Formen vun M. dasyphylia und M. praecox mit inkrüüzt.
  • Malus ×hartwigii Koehne (= M. baccata × M. halliana)
  • Malus ×magdeburgensis Hartwig (= M. pumila × M. spectabilis), (Düütschland, tofällig funnen bi Meideborg)
  • Malus ×micromalus Makino (= M. spectabilis × M. baccata): warrt in China wiethen anboot.
  • Purpurappel (Malus ×purpurea (A.Barbier) Rehder, = M. ×atrosanguinea × M. pumila, Syn.: Malus floribunda var. lemoinei É.Lemoine, Malus floribunda var. purpurea A.Barbier, Malus ×purpurea f. eleyi (Bean) Rehder, Malus ×purpurea f. lemoinei (É.Lemoine) Rehder, Malus ×purpurea var. aldenhamensis Rehder)
  • Malus ×robusta (Carrière) Rehder (= M. baccata × M. prunifolia, Syn.: Malus microcarpa var. robusta Carrière)
  • Malus ×scheideckeri Späth ex Zabel (= M. floribunda × M. prunifolia)
• Sektschoon Sorbomalus (Zabel) C.K.Schneid.
  • Malus bhutanica (W.W.Sm.) J.B.Phipps (Syn.: Malus toringoides (Rehder) Hughes)
  • Oregon-Wildapfel (Malus fusca (Raf.) C.K.Schneid. (Syn.: Malus diversifolia (Bong.) M.Roem., Malus rivularis (Douglas) M.Roem.), (noordwestlich Noordamerika)
  • Malus kansuensis (Batalin) C.K.Schneid.: tohuse in dat westliche China.
  • Malus komarovii (Sarg.) Rehder: tohuse in China un in dat nöördliche Korea
  • Malus maerkangensis M.H.Cheng et al.
  • Malus sargentii Rehder, (Japan)
  • Malus toringo (Sieb.) de Vriese (Syn.: Malus sieboldii (Regel) Rehder), (östliches Asien, Japan)
  • Malus transitoria (Batalin) C.K.Schneid. (Syn.: Malus bhutanica (W W.Sm.) J.B.Phipps), (noordwestliche China)
  • Smuckappel (Malus ×zumi (Matsum.) Rehder), keen Wildform bekannt; dat gifft allerhand Sorten, to’n Deel mit bunte Blöer.
  • Malus ×atrosanguinea (hort. ex Späth) C.K.Schneid. (= M. halliana × M. toringo)
• Sektion Yunnanenses (Rehd.) G.Z.Qian: Mit blot veer Aarden, de blot man in China vorkaamt:
  • Malus honanensis Rehder: tohuse in China.
  • Malus ombrophila Hand.-Mazz.: tohuse in China.
  • Malus prattii (Hemsl.) C.K.Schneider (Syn.: Malus kaido Dippel): tohuse blot in de chinees’schen Provinzen: westlich Sichuan un noordwestlich Yunnan
  • Malus yunnanensis (Franch.) C.K.Schneid.: tohuse in’n Süüdwesten vun China.

• höört nich to en Tribus to:
  • Malus brevipes (Rehder) Rehder (blot ut Kultur bekannt)
  • Malus ×platycarpa Rehder (USA)
  • Malus ×sublobata (Dippel) Rehder (= M. prunifolia × M. toringo, Syn.: Malus ringo var. sublobata Dippel)
  • Malus × soulardi

Literatur

• J. P. Robinson, S. A. Harris, B. E. Juniper: Taxonomy of the genus Malus Mill. (Rosaceae) with emphasis on the cultivated apple, Malus domestica Borkh. In: Plant Systematics and Evolution. 226, 2001, S. 35–58.
• Verena und Markus Füllemann, Alex Baenninger: Faites vos pommes! Eine Art Kulturgeschichte des Apfels. 1997, ISBN 3-7165-1070-X.
• Gu Cuizhi (Ku Tsue-chih), Stephen A. Spongberg: Malus in de Flora of China. Volume 9, S. 179. (online) (Afsnitt Beschrieven un Systematik)
• Rolf Bühl et al.: Mehr Freude am Garten. Zier- und Nutzpflanzen für drinnen und draußen. (div. Afsnitte to allerhand Ungoot). Verlag Das Beste, Stuttgart 1978

Kiek ok bi

• Projekt:Plantennaams up Platt

Weblenken

Appels (Malus). Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „Apfel“ (hoochdüütsch).

 Wiktionary: Appel – Bedüdensverklaren, Woortherkamen, Synonymen, Översetten