Arp Schnitger
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Arp Schnittger.
Arp Schnitger (* 2. Juli 1648 in Schmalenfleth; ünner de Eer bröcht an’n 28. Juli 1719 in Neefeld) weer een vun de best beropen Orgelbomeesters vun sien Tiet. He hett de norddüütsche Barockorgel up ehr Hööchte bröcht.
Leben
ännernHerkamen
ännernArp Schnitger stamm vun en goot beropen Discherfamilie af. Düsse Familie leev öber vele Generatschonen in Schmalenfleth bi Braak an de ünnere Werser. Arp Schnitger sien Vadder, de Dischermeester weer, hett in de Karken ümto de Orgeln wedder herstellt, wenn dor en beten wat tweigahn weer.
Kinnertiet un Jöögd
ännernDat is nich ganz genau bekannt, wannehr Arp Schnitger baren is. Döfft wurrn is he an’n 9. Juli 1648 in de Kark vun Golzwarden. Schnitger hett fief Süstern un Bröder harrt. 1662 füng he ene Lehr in de Discheree van sienen Vadder an. Darbi harr he ok al de Gelägenheit, sik bi Reparatuurarbeiden mit Orgelbo to befaten. As he 18 Jahr oolt weer güng he up Tippelee as en Dischergesell. Mit sien Handwark keem he wunnerbar torecht, man he harr dat ok bannig mit de Musik.
Orgelbo
ännernIn Glückstadt an de ünnere Elv hett he nah de Tippelee fiev Jahr Orgelbo lehrt. Sien Lehrmeester weer Berendt Huß, en Verwandten vun em. An de Lehr hett he noch en Gesellentiet anslaten, meisttiets in Noorddüütschland. An’n Enn vun düsse Tiet hett he de grote Karkenorgel in St. Cosmae in Stood fardigmaakt. Sien Lehrmeester harr dor mit anfungen, man denn weer he sturben un so kröön Schnitger düssen Afsnitt vun sien Leben mit düsse Arbeit. Vunwegen dat sien Meester nu dood weer, hett he de Warkstäe in Stood, toeerst in’n Updrag vun de Wittfro Huß, fudder bedreben. Dor weer he 29 Jahre oolt.
Arbeit
ännernDat hett sik gau rümsnackt, wat he vun’n verstännigen un leifigen Handwarker un Künstler weer. Toeerst hett he Updrääg vun ümto kregen, man dat duur nich lang, denn fragen se ok ut Bremen, Veern un Hamborg bi em an. Vun 1677 bit 1682 hett Schnittger in sien Warkstäe in Stood arbeit, man denn is he nah Hamborg umtagen. Dor hett he den Börgereed swaren un is Vullbörger vun de Hansestadt wurrn. Sien eersten groten Updrag kreeg he vun’n Karkenvörstand vun de St.-Nikolai-Kark. Dor hett he een Orgel mit 67 Registers, veer Manualen, Pedal un mehr as 4.000 Piepen för boot. De gröttste Piep weer dat C öber 32 Foot, dat weeg 860 Pund. Düsse Orgel is 1842 bi’n groten Brand vun Hamborg in Dutt gahn. Man hüdigendags gifft dat jümmers noch de Orgel, de he 1693 för de St.-Jakobi-Karken in Hamborg boot hett. Düsse Orgel hett 60 Registers, veer Manualen un Pedal. Dat warrt seggt, dat is de gröttste historisch Orgel vun de Welt. Goot beropen Orgelboers un Komponisten ut de ganze Welt hefft sik dat nich nehmen laten, enen Besöök bi düsse Hamborger Arp-Schnitger-Orgel to maken. Ünner annern sünd Dieterich Buxtehude, Georg Friedrich Händel un Johann Sebastian Bach ok dor ween.
Schnitger kreeg nu Updrääg ut den ganzen Nordwesten vun Düütschland un ok noch ut England, Russland, Spanien un Portugal. In dat Jahr 1699 hett Schnitger de Privilegien för den Orgelbo in de Grafschup Ollnborg un Demmost kregen un ok för de Hartogdömer Bremen un Veern. 1708 is he ok noch Orgelboer vun den Hoff vun Preußen wurrn.
Familie
ännernSchnitger weer mit de Hamborger Koopmannsdochter Gertrud Otte verheiraat. De stünn sik goot. Vun 1705 af an hett Schnitger up den Hoff vun siene Swiegeröllern en twete Orgelwarkstäe ünnerholen. Dat weer de Orgelmakerhoff. Mit siene eerste Fro hett he söss Kinner harrt. De veer Söhns hefft den Vadder sien Beroop annahmen, man bloß twee vun jem hefft jem ehren bekannten Vadder öberleevt un sien Arbeit wiedermaakt. Franz Caspar Schnitger hett nah Arp Schnitger sienen Dood in de Nedderlannen arbeit un, ünner annern, in Meppel, Alkmaar un Zwolle bedüdend Orgeln boot, de hüdigendags noch dor sünd. Schnitger siene eerste Fro is 1707 sturben. In dat Jahr 1713 hett he sik to’n tweten Maal verheiraat mit Anna Elisabeth Koch. Dat weer de Wittfro vun en Orgelspeler.
Dood
ännernArp Schnitger sien Gräffnis is in dat Gräffnisbook vun de Neefelder Karkengemeende bi’n 28. Juli 1719 inschreben. De Dag vun sienen Dood is nich bekannt. Sturben is he woll nich in Neefeld, man in Itzehoe. Dor hett he vun 1715 af an een Orgel mit 43 Registers un dree Manualen boot. Schnitger sien Graff in’n Footbodden vun de Neefelder Karken is 1971 wedder funnen wurrn. Hüdigendags liggt dor een slicht Steenplatten öber.
Wark
ännernMan mutt sik wunnern, dat de Mester in de korte Tiet bit 1719 an 169 Orgeln arbeiden, 18 grote Orgeln, 42 middlere un 34 lütte Orgeln boon kunn. Darbi leet he sik faken blots siene Unkosten utbetahlen un arbeid „rein to Gotts Ehr“.
Vele van siene Kunstwarken sünd vandagen nich mehr dar. Se sünd nich överall richtig behannelt un pleegt woorn un darum bit up wenige Utnahmen vergammelt un vergahn. So wat bi 15 Stück sünd noch in’n Noorden von’t Ollnborger Land un Oostfreesland vörhannen. As besunners kostbaar gellt de Orgeln in Gannerkesee un in Deesdorp an de Werser. De Deesdorper Orgel hett 320 Rieksdaler kost.
Siene Schöler hefft sien Wark in Noord- un Middeldüütschland, in de Nedderlannen un in Skandinavien fudder maakt. An düsse Stäe schööt bloß Christian Vater (Hannober), Erasmus Bielefeldt (Stood), Johann Dietrich Busch (Itzehoe) un Johann Gottfried Rohlfs (Esens) nömmt weern.
Orgeln vun Arp Schnitger, de hüde noch dor sünd
ännernOrgeln vun Arp Schnitger, de in een Tostand sünd, dat een dor vun seggen kann: Arp Schnitger hett se maakt, gifft dat hüdigendags in:
- röm. Tall = Tallen vun de Manualen
- P = selfstandig Pedal
- p = anhangen Pedal
- arab. Tall = Tallen vun de klingende Register
Johr | Stad | Kark | Bild | Grötte | Register | Informatschoon |
---|---|---|---|---|---|---|
1668-75/88 | Stood | St. Cosmae et Damiani | III/P | 42 | Kasten, Prospekt un 35 Register (8 deelwies) erhollen | |
1677-79 | Bülkau (Neddersassen bi Otterndörp) | St. Johannes de Döper | I | 10 (ca.) | Kasten un Prospekt erhollen; hüüt II/P/22 | |
1678-79/1709 | Jörk | St. Matthias | III/P | 35 | Kasten un Prospekt erhollen (1709); hüüt II/P/22 | |
1680 | Cappel | St. Peter un Paul | II/P | 30 | Kasten, Prospekt un 18 Register vun Schnitger erhollen; 10 anner ole Register vun Schnitger övernommen | |
1678-82 | Oederquart | St. Johannis | III/p | 28 | Kasten un Prospekt erhollen; hüüt II/P/17 | |
1683 | Lüdingworth (Ünnerelv) | St. Jacobi | III/P | 35 | Kasten, Prospekt un 14 Register vun Schnitger (heel of deelwies) erhollen; veel ole Register vun Schnitger övernommen (de Helft vun all Register) | |
1684 | Elmshorn | Nicolaikark | II/P | 23 | Kasten erhollen; hüüt III/P/33 | |
1686 | Hamborg-Bargstedt | Evangeelsche Kark | I | 8 | Kasten un 2-3 Register vun Schnitger erhollen | |
1685-87 | Steenkark (Ool Land bi Hamborg) | St. Nicolai et Martini | II/P | 28 | Kasten, Prospekt, 13 Register, 8 anner deelwies erhollen | |
1687 | Blankenhagen (Mekelnborg) | Dörpskark | II/p | 12 | Kasten un 4-5 Register vun Schnitger erhollen | |
1683-88 | Hamborg-Neefeld | St. Pankratius | II/P | 34 | Kasten, Prospekt un 18 Register erhollen | |
1688 | Mittelskark | St. Bartholomäus | II/p | 22 | 6-8 Register vun Schnitger erhollen; hüüt II/P/32 | |
1688-90 | Hollern (Ool Land bi Hamborg) | St. Mauritius | II/P | 24 | Kasten, Prospekt un 13 Register (heel of deelwies) erhollen | |
1686-88/91-92 | Nörden (Oostfreesland) | St. Ludgeri | III/P | 46 | Kasten un 13 Register vun Schnitger erhollen; 8 anner ole Register vun Schnitger övernommen → Örgel vun de Ludgerikark Nörden | |
1691-92 | Grunneng (Nedderlannen) | Martinikerk | III/P | 39 | Pedal-Kasten, Prospekt un 6 Register vun Schnitger erhollen; anner ole Register vun Schnitger övernommen; hüüt III/P/52 | |
1689-93 | Hamborg | St. Jacobi | IV/P | 60 | 43 Register (heel of deelwiese) erhollen; verscheden ole Register vun Schnitger overnomen | |
1693 | Grunneng (Nedderlannen) | Pelstergasthuiskerk | II/p | 20 | Kasten un 2 Register (7 deelwies) erhollen | |
1693 | Eutin | Slottkapell | II/P | 23 (ca.) | Kasten erhollen; hüüt I/9 | |
1693-94 | Grasbarg (bi Bremen) | Luthersche Dörpskark | II/P | 21 | Kasten un 14 Register erhollen | |
1695-96 | Noordbroek (Nedderlannen, Provinz Grunneng) | Hervormde Kerk | II/P | 20 | Kasten un 10-11 Register erhollen; hüüt II/P/24 | |
1695-96 | Harkstede (Nedderlannen) | Hervormde Kerk | I | 7 | Kasten, Prospekt un 5 Register erhollen; hüüt I/p/9 (10) | |
1696-97 | Peize (Nedderlannen, Prov. Drenthe) | Hervormde Kerk | II/P | 22 | Kasten, Prospekt un 4-6 Register vun Schnitger erhollen; anner ole Register vun Schnitger övernommen | |
1697-98 | Deesdorp (Unnerwerser) | St. Laurentius | II/p | 12 | Manual-Kasten un 10 Register; hüüt II/P/18 | |
1697-98 | Golzwarden | St. Bartholomäus | II/P | 20 | Kasten erhollen; hüüt II/P/22 | |
1698 | Struckhusen | St. Johannes | II/p | 12 | Hauptwark-Kasten un 2 Register erhollen; hüüt II/P/15 | |
1698 | Nieuw Scheemda (Nedderlannen, Provinz Grunneng) | Hervormde Kerk | I/p | 8 | Kasten un 4-6 Register erhollen | |
1696-99 | Mensingeweer (Nedderlannen, Provinz Grunneng) | Hervormde Kerk | I | 8 | Kasten, Prospekt un 6 Register erhollen; hüüt I/p/9 | |
1699 | Gannersee (Neddersassen) | St. Cyprian un Cornelius | II/p | 16 | Kasten, Prospekt un 9 Register erhollen; hüüt II/P/22 | |
1700-01 | Uithuizen (Nedderlannen, Provinz Grunneng) | Hervormde Kerk | II/P | 28 | Kasten, 18 Register ganz un 3 anner deelwies erhollen | |
1701 | Maia (bi Porto, Portugal) | Klosterkark San Salvador | II | 12 | Kasten un 11 Register erhollen | |
1701 | Mariana (Brasilien) | Kathedraal | II/p | 18 | Kasten, Prospekt, 14 Register (heel of deelwiese) vun Schnitger erhollen; villicht door Schnitger sien Mitarbeider Heinrich Hullenkampf opstellt | |
1699-1702 | Clausthal-Zellerfeld | St. Salvatoris | III/P | 55 | Kasten erhollen; hüüt II/P/29 | |
1702 | Eestbrügg | St. Martin | II/P | 34 | Kasten erhollen | |
1702 | Grunneng (Nedderlannen) | Der Aa-Kerk | III/P | 32 | Kasten, Prospekt un ca. 13 Register vun Schnitger erhollen; 10 anner ole Register vun Schnitger övernommen; hüüt III/P/40 | |
1704 | Eenum (Nedderlannen, Provinz Grunneng) | Hervormde Kerk | I | 10 | Kasten, Prospekt un 4-6 Register erhollen; hüüt I/p/10 | |
1704 | Godlinze (Nedderlannen, Provinz Grunneng) | Hervormde Kerk | II/p(?) | 16 | Kasten, Prospekt un 8-9 Register erhollen; hüüt I/p/12 | |
1705 | Accum | St. Willehad | II/P | 16 | Kasten erhollen | |
1707-08 | Lenzen | St. Katharinen | II/P | 27 | Kasten deelwies un 2-3 Register erhollen | |
1707-08 | Hamborg-Ossenwarder | St. Pankratius | II/P | 30 | Kasten, Prospekt un 5-11 Register erhollen | |
1709-10 | Weener (Rheiderland in Oostfreesland) | St.-Georgskark | II/p | 22 | Kasten un 6 Register erhollen; hüüt II/P/29 | |
1710-11 | Pellworm (Noordfreesland) | Ole Kark | II/P | 24 | Kasten un 11 Register (heel of deelwies) erhollen | |
1710-11 | Sneek/Snits (Nedderlannen, Prov. Freesland) | Martinikerk | III/P | 36 | Kasten, Prospekt un 10 Register (heel of deelwies) erhollen | |
1711 | Ferwert | Hervormde Kerk | II/P | 26 | 5 Register vun Schnitger erhollen | |
1710-13 | Abbusen | St. Laurentius | II/P | 24 | Kasten un Prospekt erhollen | |
1715-16 | Faro (Portugal) | Kathedraal | II | 22 | villicht door Schnitgers Mitarbeider Heinrich Hullenkampf opstellt | |
1714-16 | Rendsborg | Christuskark | II/P | 29 | Kasten un 4 Register erhollen; hüüt IV/P/51 | |
1715-19 | Itzehoe | St. Laurentii | III/P | 43 | Kasten un Prospekt erhollen; hüüt IV/P/58 | |
1719-21 | Zwolle (Nedderlannen, Provinz Oaveriessel) | Michaelskark | IV/P | 64 | To’n groten Deel vun sien Söhn Franz Caspar Schnitger) un Johann Georg Schnitger baut; Kasten un Grootdeel vun de Register vun Schnitger erhollen |
Böker öber Schnitger
ännern- Cornelius H. Edskes, Harald Vogel: Arp Schnitger und sein Werk.Hauschild, Bremen 2009, ISBN 978-3-89757-326-0.
- Gustav Fock: Arp Schnitger und seine Schule. Ein Beitrag zur Geschichte des Orgelbaues im Nord- und Ostseeküstengebiet. Bärenreiter, Kassel 1974, ISBN 3-7618-0261-7 (grundleggen)
- Peggy Kelley Reinburg: Arp Schnitger, organ builder. Catalyst for the centuries. Indiana University Press, Bloomington 1982, ISBN 0-253-30927-1
- Albrecht Schneider, Richard von Busch, Lüder Schmidt: Klanganalysen an Arp Schnitger-Orgeln. In: 'Critica musica'. Studien zum 17. und 18. Jahrhundert. Festschrift für Hans-Joachim Marx. Stuttgart, Weimar: Metzeler 2001, S. 174-192.
- Stef Tuinstra: Arp Schnitger - auf der Suche nach dem authentischen Klang. In: Basler Jahrbuch für historische Musikpraxis. 22/1998. Amadeus Verlag, Winterthur 1999, S. 157-178.
Up Platt is nix öber Arp Schnitger rutkamen.
Musik vun Schnitger siene Orgeln
ännern- Arp Schnitger auf Reisen, Werke von J.S.Bach, G.Böhm, V.Lübeck, F.Sweelinck und D.Buxtehude - Uwe Droszella, Orgel - ES-DUR ES 2011
- Arp-Schnitger Gesellschaft e.V. (Hg.): Arp Schnitger in Niedersachsen. Deppelt: Musikproduktion Dabringhaus und Grimm 2002, 2 CDs. (All Schnitger-Orgeln in Neddersassen, vörstellt vun een internationaal Team vun junge Orgelspelers unner dat künstlerisch Leit vun Harald Vogel)
- Stichting Groningen Orgelland (Hg.): Arp Schnitger in Nederland. Groningen (NL): Stichting Groningen Orgelland 2003, 2 CDs. (All Schnitger-Orgeln ut de Nedderlannen, vörstellt vun de Orgelspelers V. van Laar, L. Lub, J. de Vries und S. de Vries unner dat künstlerisch Leit vun Cor H. Edskes)
Weblinks
ännern- Websteed över Arp Schnitger (hoochdüütsch)
- Schnitgerorgel HH-Neefeld (hoochdüütsch)
- Siet mit Kaart vun all Orgeln (hoochdüütsch)