Bremer Platt

Bremer Platt is de Aart vun Plattdüütsch, de in de Stadt Bremen un in de Dörper dor ümto snackt warrt, de nah Bremen henhöört.

Eegenaarten

Ünnerarten

Bremer Platt is een Platt vun de Grootstadt. Dat bedutt: Dor leevt allerhand Lüde ut all Kuntreien vun Noorddüütschland. Besunners vun de Dörper rund üm Bremen to is dat Dörpsplatt nah Bremen rinbröcht un snackt wurrn. In de Dörper, de to Bremen tohören doot, gifft dat ganz verscheden Dialekten. In Oorssen warrt anners snackt, as in dat Naberdörp Habenhusen. Un dor wedder anners, as in de Neestadt oder in de Stadt Bremen. An un for sik warrt as Bremer Platt dat Platt ansehn, wat alleen man in de Stadt Bremen snackt warrt. Man hüdigendags gifft dat düt Platt bloß man noch in ole Böker.

Hoochdüütsch

An’t Enn vun dat 16. Johrhunnert sünd dat Amt un de Kark vun Platt nah Hoochdüütsch öbergahn. Vun de Tiet af an steiht dat Bremer Platt ünner den Indruck vun de Hoochdüütsche Spraak. Dat bedutt, datt allerhand Wöör, de an un for sik Plattdüütsch sünd, upgeven wurrn sünd un an jem ehr Steed steiht nu dat vörmalig hoochdüütsche Woort. Bi den Bremer Heimatdichter Georg Droste heet dat jümmers „Großmudder“ un nich „Grootmudder“. In Bremen seggt man „dat hett weh daan“ un nich „dat hett kullen“. „Kattekel“ is bloß noch in de Dörper bi Bremen begäng, man in de Stadt seggt een al lang „Eichhörnchen“. Statts „Bottervogel“ warrt „Schmetterling“ seggt un an de Steed vun „Swulk“ steiht „Schwalbe“. In Bremen warrt nich „wo“ oder „woans“ seggt, man „wie“, un nich „wat“ oder „of“, man „ob“, nich „blangen“, man „neben“. De Bremer seggt woll ok „Gah man sitten“, man se seggt just so geern „Sett di hen“. Een mutt woll fragen, ob dat allens een Deel vun dat Bremer Platt is, oder ob de Spraak nich doch stark verännert wurrn is vun dat Hoochdüütsche.

De Labialen

Den Infloot von’t Hoochdüütsche wiest sick to’n Bispeel in de Entwickeling von oltgermanisch „-v“. In dat Bremer Platt is de Labiale „-v“, as in’t Hoochdüütsch, to „-b“ worrn, un nich, as in de meesten annern nedderdüütschen Varietäten, „-v“ bleben:

Dat heet nich „Leven“, man „Leben“, nich „geven“, man „geben“, nich „glöven“, man „globen“ etc.

Umluut

Een Egenaart vun dat ole Bremer Platt is, dat dat meist keen Umluut gifft. Dat heet faken nich „ü“, man „u“ un nich „ö“, man „o“. Een Bremer seggt: „Dor mutt ik umto gahn“ un nich „Dor mutt ik ümto gahn“. De seggt ok „for“ un „vor“ un nich „för“ un „vör“: „Gah mal eben vor de Döör“; „Dat hebb ik for miene Suster kofft“. Dat heet „Suster“ un nich „Süster“, „lustern“ un nich „lüstern“, „jummers“ oder „ummer“ un nich „jümmers“.

Dat „–e“ un dat „-en“ an’t Enne vun een Woort

In olet Bremer Platt blifft an’t Enne vun een Woort dat „-e“ faken achtern stahn: „de Sake“, „de Strate“, „dat Enne“, „de Karke“, „de Schanne“, „miene, diene, use“. Vunwegen den Indruck vun de plattdüütschen Medien weert to glieke Tiet de Ennen sunner dat Suffix „-e“ bruukt. Öberhaupt is de Infloot vun de annern Noordneddersassischen Dialekten groot. Man in de spraken Spraak warrt in Bremer Platt meist seggt: „Ik gah nah Karken“ un nich „ik gah nah Kark“, „wi speelt up’e Straten“ un nich „wi speelt up’e Straat“.

Dat „-t“ as Suffix

In Bremer Platt warrt bi dat Bögen vun Adjektiven in dat Neutrum dat ole Enn „-t“ bruukt, wenn Dat heet nich: „Ik seh een ool Huus“ oder „Ik seh een oles Huus“, man in Bremen warrt seggt: „Ik seh een olet Huus“, just so ok : „Dat is een olet Book“, just so „Schönet Kleed“, „Lüttjet Boot“, „hellet Haar“. Man in de lesten Johren weert jummers mehr de Formen ut de plattdüütsche Standardspraak bruukt: „Schöön Kleed“, „Lütt Boot““ etcpp.

us statts uns

In Bremen warrt bi dat Personalpronomen in de 1.Person Plural „wi“ bi’t Bögen in de tweede, drüüde un veerde Person nich dat Woort „uns“ bruukt, man „us“. Dat heet: Dat is use Mudder. Dat hest du us aber toseggt. Hefft Ji us gustern anweckt?

Texten up Bremer Platt

De Börgereed vun Bremen

Düsse Eed is bit in dat Johr 1805 vun all Lüde, der Borger vun Bremen weern wullen, swaren wurrn. Kiek ok bi Bremer Börgereed

Gemeener Borger=Eed der Stadt Bremen.

Ick will dem Rahde gehorsam syn un nummermehr jegen den Rahd dohn, ock in allen Nöhden und Gefahr, so düsser goden Stadt nu un in künfftig, vorstahn un begegnen mögen, dem Rahde, ock gemeener Stadt un Borgerschup, trouw und holdt syn; Ick will ock tho nenem Uprohr Ohrsake geven, noch my dortho versellschoppen; Sondern wohr ick Uprohr, oder sonst enige Practiken offte heimlike Anschläge, jegen düsse gode Stadt erfahre, will ick dem Rahde trowlicken vermelden, und holden Taffeln un Boeck, mit der Nyen upgerichteten Eendracht, alse de de Rahd und gantze Meenheit beschwaren hebben; Ick will recht ziesen un schatten, ock recht consumeren, so lange solke Consumption mit Belevung Eenes Ehrenvesten Rahds un der Borgerschup, im Gebrucke blifft; Minem Hövet-Manne und Rottmeister, ock anderen des Rahdes Befehlhebbern, geböhrlicken Gehorsam leisten; Und will also des Rahdes, und gemeener Stadt Beste wehten und befordern, dargegen öhren Schaden und Nahdehl wehren und afkehren, nah allem mynem Vermögen. Dit Gewehr, darmede Ick vor Enem Ehrenvesten Rahde erschiene, dat is myn eegen, datsülve will ick nich verringern, sondern bestes mines Vermögens verbetern: So wahr helpe my GOtt!

Marie Mindermann

De plattdütsche Sprake

An de hochdütschen Lüde

Jü ehrt min rike Swester hoch,

Un set’t er baben an den Disch;

Jü seggt: „Wi hebbt an ehr genog,

Ga du na Braken, Moor un Wisch!“

Ik wet et wol, min Kled is arm,

Et hett keen Slep, et hett keen Smuck;

Min Harte abers, dat is warm,

Is ahne Falsch, un kennt keen Tuck.

Min rike Swester gunn ik geern

Alläberall de beste Ste’;

Man ik moch sin er nich to feern,

Een Mudder jo ant Hart us le!

Wrum scholl ik nu so wit hinut?

Kikt Jü denn blot upt fine Kleed?-

Van Harten kummt us beid’ de Lut,

Un beide föhlt wi Freid’ un Leed.

Un wenn wi use Leder singt

Un sprekt up use egen Wis’, -

Ik meen, dat beides hartlig klingt,

Winnst sunst min Swester ok den Pris.-

So latet us bi’nanner gan,

Se- Eddelfro, ik – borgerlich;

Lat’t mi nich ganz torugge stahn,-

Ik bidde Jo, verget’t mi nich!

Georg Droste

Wer in Bremen tagen un baren is, un vornehmlich, wenn sien Stammboom sied mehr as hunnert Jahr dar faste Wuddeln slahn hett, de kennt de Eegenart von sien Vaderstadt un ähr Inwahners. Dat lett sik ok nich afstrie’en, datt wi Bremers alltied mit eene Aart Behaglichkeit un eenen gewissen Stolt vun „us’ Bremen“ snackt. Wer hier aber fromd togewannert kummt, um sik eene nee’e Heimatstä to söken, um sik unner de Bremers woll un behaglich to föhlen, de mutt vor allen Dingen eerstmal de vergahne Tied, de Geschichte von de ole Hansestadt studeern. He brukt darbie gar nich de väle Tied un Meit antowennen, um in’r Stadtbökeree oder int Archiv de välen olen Böker un Chroniken dörtolesen, nä, he brukt man blot eenen Rundgang dör de Stadt to maken un de olen Bowarke ut’r vergahnen Tied to studeern. „Buten un binnen, Wagen un winnen!“ Dat steiht an’n Schutting an’n Markt. Un dat Woord gifft Tügnis von den olen Hanseatengeist, ut de Tied, as noch de Hansa ähren mächtigen Arm öber de See un öber wiede, wiede Lännerstrecken reckde. Un darum is dat keen Wunner, datt disse ole Kopmannsgeist, de sied hunnerde von Jahren de Macht un Herrschup in Bremen harrt hett, datt de ok hüte noch een Stuck von use Eegenart utmakt. (Bremer Egenart un Vergnöglichkeit, in:Ut mien Muskantentied)

Bit an de drudde Brugge slippslappde Klaus-Hinnerk ganz trolich bie Ottjen an. Alle tein Träe sä he aber: „Hihihi!“-Denn bleef he bestahn un keek sik um. As he seeg, datt Moder nich mehr up’n Damm stund, leet he Ottjen los. Denn steek he de Tungenspitze ut, lä ganz swienplietsch den Zeigefinger an de Zaubernäs un flusterde: „Du!Eeen-twee-dree!Hörst! Dor, bi de sossde Brugg, bie Hemmann Snaars sien’n, dar geihs nahbern Damm, dar’s de Schol’! Denn geihs nin’n Buß den Padd hendahl, un denn jümmer liekto. Segg to Hus aber nix!“ (Ottjen Alldag un sien Moorhex)

Knapp, datt de Fröjahrssunne den letzten Snee von de Stratens wegsmulten harr, denn dukden ok all de Jungs mit jem ehr Marrelbüdels up. Wer de meisten Marrels in’n Büdel oder in’e Taschen harr, de weer Baas, weer de Kaptalist, de Aristokrat unner de Jungens, un wenn he man ok up Pantieken nah’r Freeschole gung. (Dat Marrelspill, ut:Molli un Paddemann)

Heinrich Goltermann

Dat ole troe dietsche Platt:

de Muderspraak- bedutt noch wat,

Denn Hartlichkeit, Gemüthlichkeit,

Et unner de Familje streiht.

Un wenn de Welt to Enne geiht

Et niemals fallt un ewig bleiht. (Motto ut Bremer Volks- und Sittenbilder)

Wat’r los is, fragst du noch? ick bin en wahret Gluckskind. Denk di, von den olen Pogge krieg ick nah wie vorr Wiedemann sien Miethe vorr dat ole distere Lock da baben, un vorr Widemann sulmst bruck ick mi middags ok nich mehr aftorackeln. krieg aber ok mien Kostgeld von em nah wie vorr. Esemannsche, dar sind Wunnerdinge.-Schast mi dat aber numms vertellen, heerst du? dat bliefft unner us. Dat is de apenbare Segen Gottes up minen olen Dag. Scholl he dat groote Loos gewinnen, hett he mi seggt, denn krieg ick ok noch wat.(De Handelsherr, ut :Bremer Volks- und Sittenbilder)

Willem Rocco

Minschen müt’t starwen, Geslechter vergahn,

Plattdütsche Leew, de schall ewig bestahn. (Motto ut: De Komödjanten-Mudder)

Wenn wi Minschenkinner ohlt worrn sind un dat hoge Oller us togoderletzt noch allerhand Schottelgebreken, Gicht, Podagra, dicke Föte un annern Swerenotskram uppackt hett, denn willt sulwst de Freiden, de us de grote Welt af un an villicht noch anbut, gar nich mehr so smecken, wie se dat dahn hebbt, as wi noch jung weern. Man darum brukt ohle Lüde noch nich den Kopp hangen to laten;- wat hier, wat dar_ jedet Oller hett sine Freiden, wenn’t up de ohlen Dage ok blot stille Freiden sind. Wenn Grootvadder up sinen Sorgenstohl sitt, kann he sick sulwst upmunstern un sine Plagen vergäten, wenn he truggedenkt an de ohlen Tiden, as he noch mank gode Frunne un Frundinnen lustig un kregel „Freut euch des Lebens“ mitsung.

Ick bin nu fiewunsäbentig Jahr, mi fallt dat aber gar nich swar, mi sulke stillen Freiden to maken. Wenn ick an all de goden Minschen denke, de mi up minen langen Lebensweg begegent sind, weer ick vergnöögt un mi gefallt dat denn narrns bäter, as in min lütje Stuben, besonners wenn’t buten kolt is un de Winter mi de witten Blomen an de Finster malt. Denn schuw ick minen Sorgenstohl dicht an den warmen Aben un duk mit min Gedanken deep, deep unner in lang vergahne Tiden, un denn ward mi dat Hart wedder jung. Ja, ja, so’n Truggedenken bringt dusend stille Freiden. (De Komödjanten-Mudder)

Tostand vun de Spraak

Dat Bremer Platt is vundagen meist utsturben. In de 1960er Johren hefft de Kinner up’e Straten noch plattdüütsche Riemels sungen un de Sünnerklaas-Leeder weern ok Plattdüütsch. Hüdigendags gifft dat keen Kinner mehr in Bremen, de as eerste Spraak Plattdüütsch lehren doot. De meisten könnt öberhaupt keen Platt un verstaht dor ok nix vun. In de Dörper un Vorstäder, de to Bremen tohören doot, sütt dat nu so ut, as in de Stadt süms in de 1960er Johren. De olen Lüde könnt noch Platt, hefft ok Platt as Mudderspraak lehrt, man snackt nu süms ok meisttiets Hoochdüütsch. Dat schall woll nich lang duurn, un de Spraak is utsturben.

Böker

• Georg Droste, De Vorspannweert, Een Neddersassenroman, Bremen o.J. (1921?)
• Georg Droste, Molli un Paddemann un annere Geschichten von Tiere un Minschen, Bremen o.J. (1933?)
• Georg Droste, Sunnenschien un Wulken, Bremen 1977, 4.Uplaag
• Georg Droste, Ut mien Muskantentied un annere lustige Geschichten, Bremen, o.J. (1933?)
• Georg Droste, Ottjen Alldag un sien Kaperstreiche, Een plattdüütsch Kinnerleben an’r Waterkante, Bremen, 1937
• Georg Droste, Ottjen Alldag un sien Lehrtied, Een plattdüütsch Vertellsel ut’n Bremer Kopmannleben, Bremen 1937
• Georg Droste, Ottjen Alldag un sien Moorhex, Een plattdüütsch Vertellsel ut’n Kinner- un Leefsleben, Bremen, 1937
• Heinrich Goltermann, Bremer Volks- und Sittenbilder, Plattdeutsch in Poesie und Prosa, Bremen, 1885
• Wilhelm Heymann: Das bremische Plattdeutsch. Eine grammatische Darstellung auf sprachgeschichtlicher Grundlage. Bremen 1909.
• Helmut Mahnken, Wi snackt platt Ji ok?, Lelendaal bi Bremen, o.J.
• Willem Rocco, De Komödjanten-Mudder, En Erinnerung ut min’n Leben, Bremen o.J. (1895)
• Hermann Tardel, Bremen im Sprichwort, Reim und Volkslied, Bremen, 1947