Eerddeel

As’n Eerddeel warrt in’n Allgemenen en Deel vun de Eerdböverflach betekent, de över’n Seespegel liggt un en gröttert tosamenhangen Rebeet billt as normale Eilannen. Man seggt dorto ok Kontinent oder Kuntinent (vun latiensch (terra) continens tosamenhangen Land). Meent is dormit also normalerwies dat Fastland, wat tosamen ruchweg 29 % vun de Eerdböverflach utmaakt. Wat aver nu nipp un nau mit den Begreep meent is, hangt vun sien Definitschoon af, wovun dat mehr as een gifft.

Definitschonen

Dör de Platenbewegen könnt sik de Kontinenten in’n Verloop vun de Eerdhistorie ännern

In’n topograafschen Sinn versteiht man ünner en Kontinent en grote tosamenhangen Landmasse, de dör en natürliche Grenz – tomeist dör de See – kloor afgrenzt is. So warrt grote Landmassen, de blots över’n drangen Landweg mit’nanner verbunnen sünd (t. B. twüschen Afrika un Asien) as twee verschedene Kontinenten ansehn.

Na de geoloogschen Definitschoon höört to en Eerddeel aver ok noch dat Schelfrebeet, wat ümto liggt. Dat is de Fastlandsockel in’de Flachsee, wat to’n Bispeel bi Europa de helen Rebeden vun de Noordsee un de Oostsee mit inslutt. De Ünnerscheed liggt hier in de kontinentale Eerdköst, de mit en middlere Dicht vun 2,7 g/cm³ lichter is as de ozeaansche Eerdköst, de en annere cheemsche Tosamensetten hett un en middlere Dicht vun 3,0 g/cm³ opswiest.

Butendem gifft dat aver ok noch en histoorsch-politische Definitschoon, na de en Kontinent en groot Rebeet is, dat ut sozio-kulturelle Grünnen vun annere Grootrebeden op de Eerd ünnerscheedt warrn kann. Ünner dissen Aspekt kann Europa licht as Kontinent defineert warrn, wat na de eersten beiden Definitschonen nich so eenfach is – normalerwies warrt dor de Uralbargen as de natürliche Grenz annahmen.

De Verdelen vun de Landmassen un Erddelen schient för de Minschheit bannig bestännig. Liekers is dat in’n geoloogschen Sinn nich mehr as ’n Momentopnahm, as de Eerddelen vun wegen de Platentektonik jümmer in Bewegen sünd un sik in’n Verloop vun de Eerdhistorie al mehrmols to en grote Landmassen (de so nöömten Superkontinenten as to’n Bispeel Pangäa, Gondwana oder Rodinia) tosamenschaven hebbt, üm later wedder in lüttere Kontinenten tweitobreken un ut’eneen to drieven (Kontinentaldrift).

Indelen vun de Eerddelen

Personifizeerte Dorstellen vun de veer Eerddelen Amerika, Europa, Afrika und Asien, de to de Barocktiet bekannt weern.

De Welt weer anfangs mol vun Herodot in dree Eerddelen indeelt: Europa, Asien und Libyen (Afrika). Disse Dreedelen hett dat hele Öllerdom dör gellt.

Man, siet de Tiet is de Tellwies vun de Eerddelen nich mehr so unümstreden. Eenig sünd sik all, dat Afrika, Antarktika un Australien Kontinenten dorstellt. Streden warrt aver över de Indelen vun Amerika, Europa un Asien.Ut histoorsche Sicht gellt Amerika as een Eerddeel, de vun de Europäers in’t 15. un 16. Johrhunnert innahmen worrn is. Vun wegen de teemlich drange Landverbinnen twüschen de beiden Hälften vun den Eerddeel un ok ut politische un sozio-kulturelle Grünnen warrt Amerika faken in Noord- un Süüdamerika ünnerscheedt.

Ut histoorsch Grünnen warrt ok Europa un Asien as twee verscheden Kontinenten ansehn. Hekataios vun Milet hett in’t 6. Johrhunnert v. Chr. in sien Eerdbeschrieven de Grenz vun de Ägäis över de Marmarasee un de Swarte See na’n Don togen. In de Neetiet is dat begäng worrn, de Uralbargen as de Grenz twüschen Europa un Asien antosehn. Op de annern Siet warrt de beiden Eerddelen faken ok tosamen as Eurasien bekeken, wat tosamen een grtote Landmasse billt, de to’n gröttsten Dell ok noch op de sülven Kontinentalplatt liggt. Lüttere afsplitte Platen gifft dat blots in’n Süden un Oosten vun Asien.

En Weltkoort mit de Indelen vun Kontinenten, as se vundaag begäng sünd

Vundaag warrt twüschen twee bit söven Eerddelen ünnerscheedt:

Modellen vun de Kontinenten, as se vundaag begäng sünd
7 Eerddelen:	Antarktis	Australien	Noordamerika	Süüdamerika	Europa	Asien	Afrika
6 Eerddelen:	Antarktis	Australien	Amerika		Europa	Asien	Afrika
6 Eerddelen:	Antarktis	Australien	Noordamerika	Süüdamerika	Eurasien		Afrika
5 Eerddelen:	Antarktis	Australien	Amerika		Eurasien		Afrika
5 Eerddelen:		Australien	Amerika		Europa	Asien	Afrika
4 Eerddelen:	Antarktis	Australien	Amerika		Afrika-Eurasien
2 Eerddelen:			Amerika + Antarktis (Westfast)		Oostfast (all annern Eerddelen)

Geoloogsch warrt ok de Schelfrebeden (hellblau) mit to de Kontinenten rekent

Dat gifft aver ok noch wietere Indelen, de dorvun afwieken doot. Histoorsch-politisch intoorden sünd de Versöken, Middelamerika oder den Negen Oosten as egene Eerddelen antosehn, as jüst so ok dat Tohopenfaten vun de Eilannen vun’n Pazifik to en Kontinent, de Ozeanien nöömt warrt.

Kontinenten un de See sünd de gröttsten geograafschen Eenheiten vun de Eer. De Eerddelen warrt dör de Ozeanen vunenanner scheedt, wobi de Schelf to’n Kontinent rekent warrt. De op disse Oort tostannen kamen Eerddelen sünd naturrüümliche un humangeograafsche Eenheiten. In Europa un to’n Deel ok in Amerika warrt so de humangeograafschen Fakters al bi’t Fastleggen vun de Grenz vun de Kontinenten apen mit inbetogen. Jüst so as de Deer-un Plantenwelt, de to de physischen Geografie tellt, bestimmt se jümmer mit, vun wegen dat sik dat üm en Indelen vun de Eerdböverflach hannelt. Dat föhrt to de söven Kontinenten, to de man de ozeaanschen Eilannen to de neegsten Eerddelen mittorekent. Ozeaansche Eilannen sünd an sik keen Fastland, vun wegen dat se tomeist en vulkaansche Natur hebbt, also Vulkankegels oder Vulkanen, de bit op den Seespegel erodeert worrn sünd, un opletzt Atollen warrt.

De Naams vun de Eerddelen

In jemehr oorsprünglichen latienschen Form her sünd all Naams vun de Eerddelen feminin un ennt dorüm mit’n -a.

Afrika (lat. Africa) weer in’t Öllerdom de Naam vun dat hüütige Tunesien. De Römers harr dat so nöömt vun wegen den Stamm vun de Afri, de üm Karthago rüm leven deen.
Amerika (lat. America) is na den italieenschen Seefohrer Amerigo Vespucci nöömt, de kort na Christoph Kolumbus de Oostküst vun Süüdamerika befohren is. Dat weer en Vörslag vun Martin Waldseemüller. To de dormoligen Tiet künn noch keeneen ahnen, dat sik dat egentlich üm twee verscheden Landmassen hannelt, de blöots över en enge Landbrüch verbunnen sünd.
Antarktika (lat. Antarctica) hett sien Naam vun sien Laag midden in de Antarktis kregen, wat op dat greeksch ἀνταρκτικός antarktikós, plattdüütsch „gegenöver vun de Arktis“ torüch geiht. Dat Woort „ἀρκτις“ (arktis) is wedder afleidt vun’t greeksche Woort för Boor „ἀρκτός“ (arktós) un düüt op „Dat Land ünner’n Groten Boor“.
Asien (lat. Asia) kummt ut dat assyrsche assu „Sünnopgang“ un steiht för Oosten.
Australien (lat. Australia) is afleidt vun’t latiensch „Terra Australis“ (süüdlich Land).
Europa kummt mööglicherwies vun’t greeksche Erebos „düster“ un steiht in’n överdragen Sinn för’t Avendland. Dat is aver ümstreden. De Naam Europa künn ok ut de greekschen Saag kamen: Dor warrt de Jumfer Europa ut ehr Heimat vun Zeus in de Gestalt vun’n Bull na Kreta versleept.

Vergliek vun Grött, Inwahnertallen un Böverflach

Flach un afslute Inwahnertall in’n Vergliek

Prozentual Verdelen vun de Weltinwahners op de Eerddelen

Tall	Eerddeel	Grött [Mio.km²]	Inwahners [Mio.]	% vun de Eerdböverflach	% vun de Weltinwahners
1	Asien	44,4	4.010	8,7	60,5
2	Afrika	30,3	944	5,9	14,2
3	Noordamerika	24,9	523	4,9	7,9
4	Süüdamerika	17,8	381	3,5	5,8
5	Antarktika	13,2	0,004	2,6	0
6	Europa	10,5	733	2,1	11,1
7	Australien/Ozeanien	8,5	34	1,7	0,5
	Tosamen	149,6	6.625	29,3	100

Kiek ok

Weblenken

Eerddelen. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Alle Eerddelen op een Blick