Pawnee

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Pawnee (Mehrdüdig Begreep).

Mit Pawnee (ok Paneassa oder Pani, vun pariki - ‘Hörn’, wegen hör Skalplocke) wurrd en Indianer-Stamm ut de Caddo-Spraak (mit twee Dialekt-Varianten, den Skiri un den South Band) betekent, de sien traditschonell Siedlungsrebeet langs de Nebenströöms vun den Missouri, de Platte, Loup un Republican River in de hüüdig US-Bundsstaaten Nebraska un in dat nördliche Kansas leeg. Dor hemm se vun dat Enn’ vun dat 15. Johrhunnert bit to de tweet Hälft vun dat 19. Johrhunnert leevt. Se hemm sück sülvst Chaticks-si-Chaticks - Men of Men nömmt.

Ehmalges Stammesrebeet vun de Pawnee un Nahberstammen un hüüdige Reservatschonen in Nebraska un Oklahoma

Pawnee-Hütte in Nebraska, 1873

Politisch Organisatschoon

De Pawnee hemm sück in twee groot Dialekt-Gruppen updeelt; in’ Noorden mit de politisch zentral stark organiseert Skidi-Föderatschoon un de in’ Süüden leven so nömmt Südlichen Bands (engelsch: South Bands), deren Naam dorup henwiest, dat se kien zentrale politische Eenheit billen deen, sonnern ut dree dominanten Bands (Gruppen) bestunnen - den Chaui, Kitkehakhi un Pitahawirata (de sück - as de Skidi – wedderum in mehrere Dörper ünnerdeelen deen). De Skidi-Föderatschoon weer woll de bevölkerungsstarkste Grupp vun de Pawnee, liekers gullen allgemeen de Chaui vun de Südlichen Bands as de politisch führen Grupp binnerhalv vun de Pawnee.

Skidi-Föderation, Loup Pawnee oder Wolf Pawnee (afleit vun Tski'ki, Skiri - ‘Wolf’ oder Tskirirara - ‘in’ Water stahn Wulf’, dorüm vun de Franzoosen as Loups - ‘Wülf’ un vun de Amerikaner as Wolf Pawnee betekent)

• Turikaku (‘Zentraal Dörp’, ‘Hööft-Dörp’)
• Kitkehaxpakuxtu (‘Dörp vun de Olt Eer’ oder ‘Olt Eer-Dörp’)
• Tuhitspiat (‘Dörp, dat sück in de Deepebenen utbreedt’)
• Tukitskita (‘Dörp langs en Stroomarm’)
• Tuhawukasa (‘Dörp, dat sück över en Hügel erstreckt’)
• Arikararikutsu (‘Dor, wo en Wapiti mit en groot Geweih steiht’)
• Arikarariki (‘Dor, wo en Wapiti mit en lütt Geweih steiht’)
• Tuhutsaku (‘Dörp binnerhalv vun en Schlucht’)
• Tuwarakaku (‘Dörp binnerhalv vun en dichten Wald’)
• Akapaxtsawa (‘Mit en Büffelschädel bemalt Tipi’)
• Tskisarikus (‘Fischadler’)
• Tstikskaatit (‘Black-Ear-of-Corn’, dat heet ‘Swaart Mais’)
• Turawiu (weer blots en Deel vun en Dörp)
• Panismaha (ok Panimaha, ca. 1770 hett sück disse Grupp vun den Skidi afspalt, is süüdwärts in dat Rebeet vun de Texas-Arkansas-Grens afwannert un hett sück dor mit den Taovayas (ok Tawehash, en Stamm vun de Wichita), Tonkawa, Yojuanes un anner texaansch Stammen toeerst gegen Lipan Apache, denn gegen de Comanche verbünnd)

politisch unafhängig, aber wegen hör Dialekt as ok hör Stammesrebeeden wurrrn folgen Bands binnerhalv vun de Pawnee to de Skidi-Föderatschoon tellt:

• Tskirirara (‘in’t Water stahn Wulf’, weern naamsgevend för de Skidi-Föderatschoon)
• Pahukstatu (‘Kürbis-Stock’)

Südliche Bands

• Chaui oder Grand Pawnee (ok Chawi, Tsawi - ‘De, de üm Fleesch betteln’, wegen hör politisch Führungsrull binnerhalv vun den Stamm faken as Grand Pawnee betekent)
• Kithehaki oder Republican Pawnee (ok Kitkehaxki - ‘De, de in lütt Eerdhütten wahnen’)
• Pitahaureat oder Pitahawirata (‘De, de stroomafwärts gahn’ oder ‘De, de nah Osten gahn’, afleit vun Pita - ‘Minsch’ un Rata - ‘krein’, wurrn se vun de Franzoosen Tapage Pawnee - ‘Krein, Huulen Pawnee’ nömmt un vun de Amerikaner later Noisy Pawnee - ‘Luut, krach maken Pawnee’)
  • Pitahaureat (eegentlich Pitahaureat, führen Grupp)
  • Kawarakis (afleit vun Arikara Kawarusha - ‘Peerd’ un Pawnee Kish - ‘Volk’ , anner Pawnee hemm behaupt, dat de Kawarakis nipp un nau so snacken deen as de nördlich leven Arikara, vun dorher hemm se villicht to de 1794-1795 vun de Lakota ut hör Dörper verdreeven Arikara hörrt, de sück den hör südlich leven Caddo-Verwandten anslooten hemm).

Kultur

Jede vun disse Gruppen weer in mehrere Dörpgemeenschapen ünnerdeelt, de de soziale Basiseenheit vun dat Pawneevolk billen deen. Se hemm in groot, kuppelförmig, eerbedeckten Hütten wahnt, hemm aber Tipis bi de Büffeljagd bruukt. De Eerdhütten vun de Pawnee harrn en ovale Form un wurrn vun en Gerüst ut 10-15 Stangen dragen, dat mit Wilgentwieg, Eer un Grassoden bedeckt weer. In den Scheitelpunkt vun de Hütt befunn sück en Lock, de as Rookaftoog un Fenster deen. De Bodden vun de Hütt leeg etwa 3 Foot (ca. een Meter) ünnerhalv vun de Eerdbodden un de Döör kunn nachts dör en Bisonfell slooten wurrn. In groot Hütten leevten 30 bit 50 Personen, en Dörp harr tüschen 300 bit 500 Inwahner un 10 bit 15 Huushollen. Jede Hütt weer in en Noord- un en Süüdhälft oder twee Sektschonen deelt, de jewiels vun en Böverhoopt führt wurrn, un jede Sektschoon bestunn ut dree Familien. De Togehörigkeit to en Hüttengemeenschap wurr flexibel lööst. Wenn de Familien vun de Büffeljagd in' Sömmer oder Winter torüchkeemen, kunnen se sück en nee Hütt utsöken, ofschons se gewöhnlich in dat sülvig Dörp bleeven.

De Fruen hemm Mais, Squash un Bohnen anbaut. Buterdem weer se bannig klüftig in de Kunst vun de Pöttgeree. De Pawnee harrn en matrilineare Kultur, un de Afstammen wurr över de Moder defineert. En jung Paar truck traditschonell in de Hütt vun de Bruutöllern. Binnerhalv vun de Hütten-Sektschonen wurrn de Fruen in dree Gruppen indeelt:

• verheiraadt jüngere Fruen, de de Hööftlast vun de täglich Arbeit droogen,
• jung, ledige Fruen, de hör Upgaven kennen lernen deen, un
• öllere Fruen, de för dat Optrecken un Obhut vun de lütt Kinner verantwortlich weern.

Hööftlinge, Preester un Schamanen wurrn dör Klassenunterscheede begünstigt. Jeder Hööftling vun en Dörp oder en Grupp beseet Hillig Bündel (Sacred bundle). Schamanen wurrn besünnere Kräfte gegen Krankheiten, feendlich Överfälle un Nehrensmangel tospraaken. Preester weern mit dat Dorbeeden vun Ritualen un hillig Gesängen beupdragt. Neben Schamanen- un Jagdsellschoppen harr de Pawnee ok Kriegersellschoppen.

De Religion vun de Pawnee weer goot dördocht. In hör Gloven wurrn eenig Steerns, to'n Bispeel de Mörgensteern, as Gödder verehrt, un se hemm in Ritualen deren Anwesenheit erbeeden. Se hemm de Astronomie ok för praktische Dinge bruukt, so to dat Bestimmen vun de günstigste Tiet to dat Mais planten. Mais wurr as symbolische Moder ansehen, dör de de Sünnengott sien Gnade wies. Anner wichtige Gottheiten weern Tirawa, de hööchste Macht, un de Mörgen- un Abendsteern.

Dat Mörgensteern-Ritual

Bit in de 1840er Johren geev dat bi de Skidi en Minschenopfer-Ritual, dat den Mörgensteern widmet weer. Dat Opfer weer gewöhnlich en vun en annern Stamm fangen jungfrulich Deern. Dat Deern het man tonächst goot behannelt un hett en kunstvull Schafott för de Opferung erricht. Bevör de Mörgensteern an' Opferungsdag upgung, wurr dat Deern up dat Schafott führt. Wenn de Steern an' Horizont upgung, hemm Schamanen den Borstkörv vun dat Deern apen maakt un de Körper mit Pielen dörbohrt. In hör Book The Lost Universe (Dat verloren Universum) beschrifft de Schrieverin Gene Weltfish, wu en jung Lakota-Indianerin vun den Pawnee fangen un dood maakt wurr. Man nimmt an, dat se dat letzte Minschenopfer vun de Pawnees weer, deren gruvelig Ritual vun de Azteken in Mexiko afstammen sall.

Historie

Kamp gegen Apachen un Spanier (ca. 1650–ca. 1740)

Francisco Vásquez de Coronado hett 1541 de in de Nahrschap wahnen Wichita besöcht un hett dorbi en Pawnee-Hööftling ut dat Dörp Harahey drapen. Wiels dat 17. un Anfang vun dat 18. Johrhunnert fungen Plains-Apachen (Jicarilla, Lipan, Mescalero) un Navajo (Diné), de all Peer harrn, an, Dörper vun de Pawnee, Wichita un de Caddo to överfallen un to berooven. Dorbi wurrn de Dörper afbrennt, so völ Krieger as mögelk ümbrocht un Kinner un Fruen in de Slaveree verschleppt. De Apachen un Navajo hemm hör Slaven in New Mexico an de Spanier un Pueblo-Indianer un in' Osten an de Franzoosen verköfft. De Slavenhannel wurr so intensiv, dat de Beteken Pawnee in dat 17. un 18. Johrhunnert en Synonym för Slaav wurr. Disse Roovtüüch un Slavenjagden vun de Apachen (un de Slavenmarkt vun de Franzoosen un Spanier) dwung de Pawnee (as ok de Wichita un Caddo) hör eenst wietlüftig un apen Dörper uptogeven un zentraliseert, vun Palisaden umgeven un dör Posten afsekert, Siedlungen to errichten. 1720 hemm de Pawnee de Expeditschoon vun Pedro de Villasur besiegt, de versöcht harr, mit 40 spaansch Suldaten un twintig Pueblo-Kriegern de Pawnee vun franzöösch Händlern un deren Infloot feerntohollen, un dorbi de Dood funn. Kört tovör harrn de Pawnee anfungen, mit de Franzoosen Hannel to bedrieven un de af 1750 as hör Verbündete gegen hör Feinde wunnen. Mit Hülp vun franzöösch Wappen un Munitschoon weer de Pawnee nu in de Laag, sück gegen de ständig Roov- un Slaventüüg vun de Apachen to Wehr to setten.

Bündnis mit Franzoosen un Comanche, Verdrängen vun de Apachen vun den Plains (ca. 1740–ca. 1775)

1746 hemm de Pawnee todem as Vermittler tüschen de Comanchen un de Franzoosen deent, wat deren Hannelslüüd dat mögelk maaken dee, bit in dat spaansch Territorium nah Santa Fe vörtodringen, un de Comanche mit Gewehren un Munitschoon to versörgen. Dit wedderum hett dat den Comanche, de all Peer harrn (tosommen mit hör Verbündeten, den Wichita, Tonkawa, Caddo un Gruppen vun de Pawnee) mögelk maakt, gegen de ebenfalls mit Peer versörgt, aber nich över Gewehre verfügen Apachen spoodriek Krieg to führen un de endgüldig in de Bargen vun New Mexico un Mexiko as ok in de Randrebeeden vun de Süüdlichen Plains in' Süüden vun Texas to verdrängen.

Mit dat Uptreeden vun de Comanche up de Great Plains un deren kriegerisch Infälle in de östliche Apacheria keemen de Comanche dör Roov un Hannel in den Besitt vun groot Peerherden - todem hemm se sück to de eerst spoodriek Peertüchter un de best Rieder ünner de Plainsindianer entwickelt. Bald harrn de Comanche en Överschuss an Peer vun ca. 90.000 bit 120.000 Deerten, hemm de Peer per Hannel un Tuusch nah Noorden to Stammen as de Crow wieder vermiddelt un gullen wiet un breet as de peerriekste Stamm up de Plains. Dat führ dwangslöpig to Konflikten, wiel de an Peer arm, halfsesshaften un mit franzöösch Gewehren bewappent Pawnee, Kansa un Osage, statt langdüern Verhanneln, faken eenfack hör Hannelspartner doodscheeten deen un de Peer mitnehmen. Wiels de Pawnee un Osage intüschen ok Peer harrn (meest roovt Comanche-Peer), eskaleer de Konflikt 1746 in en grooten Krieg tüschen de Pawnee un Comanche. Nahdem de gröttsten Kamphandlungen afslooten weern, sünd de Pawnee, as baben all seggt, sogor as Vermittler tüschen Franzoosen un Comanche uptreeden. 1750 hemm de Wichita tüschen Pawnee un Comanche Freeden stift, all in dat folgen Johr hemm de nu verbünnd Stämme gemeensam hör Feinde, de Osage, besiegt.

Peerroovtüüg gegen Comanche (af ca. 1780) un Kriege gegen Osage (af ca. 1750)

Ofschons vör Comanche 1750 süüdlich vun den Arkansas River trucken weern, bleeven de Yaparuhka un Jupe nördlich vun den Stroom, hemm bit 1775 Lakota un Cheyenne in den Black Hills bekämpt un hemm de Dörper vun de Arikara langs den Missouri beroovt (bit 1805 weer de North Platte River, de nördliche Boornstroom vun de Platte River, todem as Padouca/Comanche Fork bekannt). De Freeden tüschen Pawnee un Comanche weer nich düersam, un de Pawnee hemm groot Entfernungen överwunnen, um in New Mexico un Texas de Peer vun de Comanche, Kiowa un Kiowa-Apachen (af un to ok vun de Apachen) to rooven. Dat weer begäng, dat 10 bit 30 Krieger to Foot up Roov uttrucken, un se denn, falls spoodriek, mit Peer, Skalps, Göder un Fangen torüchkeemen. Disse Taktik wegen hemm de Kiowa, de Peer harrn, de Pawnee un Osage verächtlich Wanderer oder Spazeergänger nömmt. Dat wedderum führ to düchtig Utnannersetten un Kämpen (1790-1793 un 1803).

Ofschons se dör de Pawnee-Comanche-Allianz 1751 en Nedderlaag erleeden harrn, hemm sück de Osage tonehmen breet maakt un hör Stammesrebeet up Kösten vun de Pawnee un Comanche nah Norden, Westen un Süden bannig utwiet. De Pawnee hemm dorher trotz hör Sieg hör Rebeeden in Kansas verlaaten un trucken nah Norden in dat Platte Valley in Nebraska, de Comanche hemm sück wieder nah Westen un Süden orienteert. Todem leeden de Pawnee ünner de Angreep vun de vun Briten bewappneten Sioux (Lakota, Nakota) un Osage, wiel de Franzoosen in' Pariser Freeden 1763 Louisiana upgeeven deen un de Pawnee somit hör wichtigst Verbündeten as ok Wappenleeferanten verloren.

Konflikte mit Plains-Stammen, Verlust vun de Dominanz (af ca. 1790–ca. 1879)

All dör mehrere Süüken stark swächt un dör de standige Kriege gegen Blackfoot, Lakota, Comanche, Osage, u. a. minneseert, kunnen de Pawnee hör Macht nich länger hollen un keemen immer mehr in de Defensive. Weern se gegen 1720 noch de dominante Stamm in Nebraska un Kansas, so harrn nu hör Feinde de Böverhand wunnen. Dorum sünd ok mehrere Gruppen vun de Pawnee nah Süden afwannert un hemm sück hör all düchtig minneseert Wichita-Verwandten langs den Red River anslooten. As sück 1771 ca. 300 nördliche Pawnees nah en Hannelsbesöök glieks bi den Wichita daalleeten, hemm se sück mit den Wichita vermischt un wurrn as Asidahesh bekannt.

Dör dat Wegtrecken vun de Pawnee un Comanche ut de Zentraal Plains entstunn en Machtvakuum, in da plünnern Stööttrupps vun de Cheyenne und Arapaho vorstööten deen. Se hemm sück spoodriek gegen de anner Stammen, de noch Anspröök up dat Rebeet erheeven deen (Comanche, Kiowa, Kiowa-Apachen, Pawnee un Ute) dörsett, wurrn de wichtigst Händler up den Plains as ok af 1840 Verbündete vun de Comanche un Kiowa. De Pawnee dorgegen harrn bit to de Ünnerwerfen vun de Arapaho un Cheyenne dör de Amerikaner 1877-1879 ünner de ständig Överfälle un Peerklauereen vun de verbünd Stammen to lieden.

Aftreeden vun de Stammesrebeeden un de Treck in de Reservatschoon (1818–1892)

1795 hett en Grupp vun Pawnee un Wichita in San Antonio de Spaniers vun Beleidigungen un Unrecht bericht, dat se vun Sieden vun de Amerikaner erfohren harrn, un wiesen Interesse, de Früendschap mit den Spaniern to festigen. Trotz Interesse vun Sieden de Spanier ergeev sück ut dat Drapen aber kien Bündnis. Later hett en Delegatschoon vun Stammeshööftlingen Präsident Thomas Jefferson besöcht, un 1806 keemen Lieutenant Zebulon Pike, Major G. C. Sibley, Major S. H. Long in de Pawnee-Dörper. In mehreren Verdrääg hemm de Pawnee tüschen 1818 un 1892 hör Land an de Vereenigten Staaten aftreeden un sünd in en Reservatschoon an’ Loup River in Nebraska trucken. Ständig Överfälle vun de Lakota ut den Norden un dat Indringen vun witt Siedler ut den Osten un den Süden dwungen aber de Pawnee 1875, hör Reservatschoon to verlaaten un in dat Indianerterritorium to trecken. Völ jung Pawnee trucken dat vör, lever as Scouts to de Kavallerie vun de US-Armee to gahn, as de Öde des Reservatschonslevens to erdragen.

In dat 20. Johrhunnert hett dat Christendom de traditschonelle Religion aflööst..

Demographie

In dat 19. Johrhunnert wurrn de Pawnee vun Pocken un Cholera-Epidemien binahst utlöscht. Hör Bevölkerung minneseer sück in dat Johr 1900 up ruch weg 600 Stammesliddmaaten (schätzt). Bi de Volkstellen 2000 leevten 2486 Pawnee in oder dicht bi hör Oklahoma-Reservatschoon. 1996 hemm blots noch veer öllere Pawnee hör traditschonell Spraak snackt. 1964 kreegen de Pawnee 7.316.096,55 Dollar för ünnerbewert Landverkööp ut dan vergangen Johrhunnert nahbetallt.

Hüüd versöken de Pawnee, hör olt Kultur wedder to beleeven un drapen sück tweemal in’t Johr mit hör Verwandten, den Wichita.

Kiek ok

• List van Indianer up de noordamerikaansche Kontinent

Literatur

• John R. Swanton: The Indian Tribes of North America. Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology, Bulletin 145, Smithsonian Press, Washington D.C., 1969, ISBN 0-87474-092-4
• Raymond J. DeMallie: Handbook of North American Indians. Volume 13: Plains. Smithsonian Institution (Hg.), Washington, 2001, ISBN 0-16-050400-7
• Gene Weltfish: The Lost Universe - Pawnee Life and Culture. University of Nebraska Press, 1990, ISBN 978-0-8032-5871-6

Weblenken

Pawnee. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Homepage der Pawnee Nation of Oklahoma
• Pawnee Indian Tribe
• Pawnee Indian History in Kansas
• Pawnee Indians