Pretulit

Pretulit
Bild villicht bi Commons:Mineral
Cheemsch Tohopensetten	Sc[PO₄]^[1]
Mineralklass	Phosphaten, Arsenaten un Vanadaten 8.AD.35 (na Strunz, 9. Oplaag) 38.04.11.05 (na Dana)
Kristallsystem	tetragonal
Klöör	ahn Klöör, witt, rosa, hell- bit düsterorange
Streekklöör	witt
Mohshard	5
Dicht (g/cm³)	3,71^[2]
Gleem	Demantgleem
Transparenz	dörsichtig bit dörschienen
Brook	splitterig bit sprööd
Splitten	vullkamen na {100}^[2]
Indruck	dipyramidale Kristallen; unregelmatige Köörn
faken Kristallflachen	{211}, {100}, {111}^[2]
Tweeschenbilden
Kristalloptik
Breektall	ω=1,790 ε=1,860^[3]
Dubbelbreken (optisch Utrichten)	Δ=0,070^[3] ; eenassig, positiv
Pleochroismus
Winkel/Dispersion vun de optischen Assen	2v_z ~
annere Egenschoppen
Phaaswesseln
Smöltpunkt
cheemsch Verhollen
lieke Mineralen
Radioaktivität
Magnetismus
sünnerlich Kennteken	swack orange Fluoreszenz ünner kortbülgig UV-Licht; blaue Kathodolumineszenz

Pretulit is en roor Mineral ut de Mineralklass vun de „Phosphaten, Arsenaten un Vanadaten“ mit de cheemschen Tosamensetten Sc[PO₄]^[1] un dormit ut cheemsche Sicht en Scandium-Phosphat.

Pretulit kristalliseert in’t tetragonale Kristallsystem un billt lütte, dipyramidlae Kristallen oder unregelmatige Köörn bit ruchweg 200 μm Dörmeter mit en demantlieken Gleem op de Böverflachen. In sien reine Form hett Pretulit keen Klöör un is dörsichtig. Dör veelfacke Lichtbreken wegen Gidderfehlers oder polykristalline Utbilln, kann dat Mineral aber ok dörschienen witt wesen. Dör Frömdatomen kann dat ok en rosa oder hell- bit düsterorange Klöör annehmen.

Naam un Historie

Pretulit is eerstmols op de Pretulalpe in de Neeg vun Fürstenbauer in de Fischbacher Alpen in’t öösterrieksche Bundsland Steiermark opdeckt worrn. De eerste Beschrieven weer 1998 dör Franz Bernhard, Franz Walter, Karl Ettinger, Josef Taucher un Kurt Mereite vörnahmen, de dat Mineral na den Fundoort nöömt hebbt. As Tyyplokalität warrt aver de Höllkogel ansehn, de 100 Meter wieter na Noordoosten liggt. Dor warrt de besten Proven för de vullstännige Analyys vun’t Mineral funnen^[4].

Dat Tyypmaterial vun dat Mineral warrt in’t Landsmuseum Joanneum in Graz un in’t Naturhistoorsche Museum Wien in Öösterriek^[2] as ok in de Mineraloogschen Sammlung vun de TU Bargakademie Freiberg opbewohrt.

In de ölleren Systematik vun de Mineralen na Strunz (8. Oplaag) höör de pretulit noch to de Mineralklass vun de „Phosphaten, Arsenaten un Vanadaten“, un dor to dat Afdeel „Waterfre’e Phosphaten [PO₄]³⁻, ahn frömme Anionen“. De ne’e Systematik (9. Oplaag), de siet 2001 gellt tellt dat Mineral ok in dat Afdeel „Phosphaten usw. ahn tosätzliche Anionen; ahn H₂O“ in, de aver wieter na de relativen grött vun de bedeeligten Kationen ünnerdeelt is. Dor is Pretulit in dat Ünnerafdeel „Mit blots grote Kationen“ to finnen.

Billn un Fundöörd

Pretulit billt sik in Lazulith-Quarz-Gäng binnen Phyllit-Glimmerschiefer. As Blangenmineralen künnt se blangen de optellten Mineralen ünner annern ok tohopen mit Augelith, Bearthit, Chlorapatit, Florencit-(Ce), Fluorapatit, Goyazit, Hydroxylherderit, Klinochlor, Korund, Muskovit, Paragonit, Rutil, Wardit un Xenotim-(Y) vörkamen.

As roor Mineral künn Pretulit blots an weniger Fundsteden nawiest warrn, wobi bit 2014 ’n beten mehr as teihn Öörd bekantn weern. Blangen de Tyyplokalität Höllkogel un de Pretulalpe sünd wietere Fundöörd in Öösterriek bekannt. Butendem kennt man dat Mineral blots noch ut dat tschechische Dolní Bory, ut den farnzööschen Steenbrook Bois-de-la-Roche in’t Département Loire-Atlantique un ut de Smaragdmien Byrud bi Minnesund in’n norweegschen Fylke Akershus.

Literatur

Franz Bernhard, Franz Walter, Karl Ettinger, Josef Taucher, Kurt Mereiter: Pretulite, ScPO₄, a new scandium mineral from the Styrian and Lower Austrian lazulite occurrences, Austria, in: American Mineralogist, Bd. 83, 1998, S. 625–630 (engelsch)

Weblenken

Mineralienatlas:Pretulit (Wiki)

Borns

↑ ^a ^b Hugo Strunz, Ernest H. Nickel: Strunz Mineralogical Tables. Chemical-structural Mineral Classification System, 9. Oplaag, E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung (Nägele u. Obermiller), Stuttgart, 2001; ISBN 3-510-65188-X, S. 436
↑ ^a ^b ^c ^d Pretulite, in: John W. Anthony, Richard A. Bideaux, Kenneth W. Bladh, Monte C. Nichols (Rutgevers): Handbook of Mineralogy, Mineralogical Society of America, 2001 (engelsch)
↑ ^a ^b Pretulite op mindat.org; Hudson Institute of Mineralogy; afropen an’n 6. März 2019 (engelsch)
↑ Franz Bernhard, Franz Walter, Karl Ettinger, Josef Taucher, Kurt Mereiter: Pretulite, ScPO₄, a new scandium mineral from the Styrian and Lower Austrian lazulite occurrences, Austria, in: American Mineralogist, Band 83, 1998, S. 626 (engelsch)

[StrunzNickel-1] Hugo Strunz, Ernest H. Nickel: Strunz Mineralogical Tables. Chemical-structural Mineral Classification System, 9. Oplaag, E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung (Nägele u. Obermiller), Stuttgart, 2001; ISBN 3-510-65188-X, S. 436

[Datenblatt-2] Pretulite, in: John W. Anthony, Richard A. Bideaux, Kenneth W. Bladh, Monte C. Nichols (Rutgevers): Handbook of Mineralogy, Mineralogical Society of America, 2001 (engelsch)

[Mindat-3] Pretulite op mindat.org; Hudson Institute of Mineralogy; afropen an’n 6. März 2019 (engelsch)

[Bernhard-et-al-4] Franz Bernhard, Franz Walter, Karl Ettinger, Josef Taucher, Kurt Mereiter: Pretulite, ScPO₄, a new scandium mineral from the Styrian and Lower Austrian lazulite occurrences, Austria, in: American Mineralogist, Band 83, 1998, S. 626 (engelsch)

[1]

[2]

[3]

[4]