Regionaalspraak

Dit Woort hett noch annere Bedüden: För de Ümgangsspraak twischen Dialekt un Stannard kiek bi Regiolekt.

Ene Regionaalspraak oder Streektaal is ene inheemsche Spraak, de in ene bestimmte Regioon snackt warrt un in Europa meest ene Afstands- oder Uutbuspraak, un kene Natschonaalspraak is. Den Begreep bruukt verscheden Staten unnerscheedlik un ene klare Definitschoon oder enen düüdliken Unnerscheed to ene Minnerheidenspraak givt dat nich.

In de düütsche Dialektologie betekent Regionaalspraak ook enen Regiolekt, wat man ene regionale Ümgangsspraak twischen Dialekt un Stannardspraak is, so as de hoogdüütsche Ümgangsspraak in Noorddüütschland.

In’n europääschen Recht is ene Regionaalspraak ene Spraak, de in de Europääsche Charta van de Regionaal- oder Minnerheidenspraken as Regionaal- oder Minnerheidenspraak gellen laten warrt. Wat ene Regionaalspraak un wat ene Minnerheidenspraak is, leggt de Charta avers nich fast. De Staten bestimmt sülvenst, wat se Regionaalspraak heten doot un wat se Minnerheidenspraak nöömt.

In Düütschland gellt Plattdüütsch för ene Regionaalspraak, wieldes Nedder- un Böversorbsch, Sater- un Noordfreesch so as ook Romanes för Minnerheidenspraken gellen. De Nedderlannen laat Limborgsch, Neddersassisch un Westfreesch as regionale talen gellen. Meesttieds warrt de Spraken man streektalen heten.

Regionaalspraken in Politik un Recht

Staten, de de Europääsche Charta för Regionaal- un Minnerheiden unnerschreven un ratifizeert hebbt:
     Unnerschreven un ratifizeert
     unnerschreven, nich ratifizeert
     nich unnerschreven
     Keen Maat

As enen juristschen un politschen Begreep is ene Regionaalspraak in Europa ene Spraak, de in de europääsche Charta för Regionaal- un Minerheidenspraken as Regionaalspraak gellen laten warrt. De Charta unnerscheed man nich klaar twischen Regionaalspraak un Minnerheidenspraak. Se bruukt den Begreep jümmers tohoop as „Regionaal- oder Minnerheidenspraken“. Na de Charta betekent Regionaal- oder Minnerheidenspraken alle de Spraken:

1. de ene Gruppe Börgerschen un Börgers van enen Staat, de lüttker is as de överige Inwonerschen un Inwoners in den Staat, siet lange Tied in enen bestimmten Gebeed binnen düssen Staat bruukt,
2. de verscheden van de Amtsspraak oder den Amtsspraken in den Staat sind un nich een Dialekt van ene Amtsspraak oder de Spraak van Towannerten sind.

De Charta betekent also alle autochthonen Spraken, de in enen Staat kene Amtsspraak sind un keen Dialekt sind as „Regionaal- oder Minnerheidenspraken“. Spraken van Migranten un Towannerten sind keen Regionaal- oder Minnerheidenspraken na de Charta.

In verscheden Staten bruukt de Poltik Minnerheiden- un Regionaalspraak unnerscheedlik oder maakt so as de Charta kenen Unnerscheed. In Düütschland gellt Noord- un Saterfreesch, Nedder- un Böversorbsch so as ook Romani as natschonale Minnerheiden un ere Spraken as Minnerheidenspraken. Plattdüütsch is man in Düütschland offitscheel ene Regionaalspraak. Anners doot dat Frankriek: Daar is allens, wat nich Stannardfranzöösch is ene Regionaalspraak (franzöösch langue régionale). So sind Katalaansch, Basksch un Okzitaansch hier just so Regionaalspaken as de Langues d’oïl, wat eer franzöösche Dialekte sind.

Regionaalspraken in de Spraakwetenschop

In de Sotscholinguisitk koomt „Regionaalspraak“ un „Minnerheidenspraak“ faken up, man beide sind nich klaar defineert un van een scheden. Faken betekent beide sotosegggen dat lieke, so as ook in de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheidenspraken. Ene Regionaalspraak is allgemeen ene Spraak, de kene Staats- oder Natschonaalspraak is. So fallt man de gröttste Deel Spraken weltwied, alle mit verscheden politschen un sellschopliken Achtergrund, unner de Begrepen Minnerheidenspraak un Regionaalspraak. Ene Defintschoon de dat allens mitbedeneken well, weer ook so wied dat se boold nich to bruken is. Doch givt dat in’e Spraakwetenschop Versöök enen Unnerscheed twischen Regionaal- un Minnerheidenspraken to maken un ene Defintschoon för „Regionaalspraak“ to finnen:

Unnerscheed Regionaalspraak - Minnerheidenspraak na Wirrer

De Germanist Jan Wirrer unnerscheed Minnerheidenspraken un Regionaalspraken. Minnerheidenspraken sind Spraken, de Minnerheidengruppen för ere egen autochthone Spraak anseen doot. De Minnerheid bekikt sik vergleken mit de Meerheid sülvst as ethnisch oder religiöös verscheden. Unwichtig is hier of de Minnerheid in enen bestimmten Territorium leevt (so as Sorbsch, Katalaansch, Noordfreesch) oder över een wied Gebeed verstreut is ( so as Jiddisch oder Romani). Anners is dat bi Regionaalspraken: Se hebbt jümmers een fast Spraakterritorium över dat se sik bestimmt. De Sprekerschen un Sprekers seet sik sülvenst as Deel van de Meerheid in de Regioon un den Staat un verstaat sik nich as ene ethnische oder religiöse Minnerheid. Bispelen sind Plattdüütsch un Okzitaansch.

Westeuropääsche Regionaalspraken (WERS) na Radatz

De Romanist Hans-Ingo Radatz bruukt den Begreep „Regionaalspraak“ anners un unnerscheed eerstmaal Minnerheidenspraken, de annerwegens Natschonaalspraak sind (so as Düütsch in Süüdtirool oder Törksch in Düütschland) un statenlose Minnerheidenspraken (so as Walisisch oder Basksch). Regionaalspraken sind jümmers statenloos. Minnerheidenspraken mit enen hogen Graad Spraakuutbu kriegt na Radatz eer den Namen „Regionaalspraak“, ringer uutbute Spraken warrt meest „Minnerheidenspraak“ oder „Dialekt“ heten. Regionaalspraken sind so statenlose Minnerheidenspraken met de Tendenz to ene Kultuurspraak. Se sind Afstandsspraken un hebbt anners as Dialekten ene Spraakgemeenschop, de eer egen Varieteet as Spraak bekieken doot un den Stand as Spraak ook infoddert. So is to’n Bispeel dat Frankprovenziaalsche, ene schiendialektaliseerte Afstandsspraak, eer een Dialekt, denn de grote Deel Sprekerschen un Sprekers seet de Varieteet nich as Spraak an. Ook Plattdüütsch fallt unner de schiendialektaliseerten Afstandspraken. Dat Plattdüütsche sien Stand as Spraak hangt na Radatz also van den Plattdüütschen eren Willen af, Platt as egen Spraak to seen un den Status ook intofoddern. So stellt sik Regionaalspraken stärker as ring uutbute Minnerheidenspraken gegen Staatsspraken un Natschonaalstaten mit enen politschen Machtanspröök un kriegt faken natschonalistsche Fiendschop af. Vergleken met Minnerheiden, de ene Staatspraak snackt, kriegt se keen Stütt van buten un mött de egen Spraak gegen Wedderstand sülvenst vööranbringen. Se mött jümmers an de Siede van de Staatsspraak bestaan. De Sprekerschen un Sprekers sind meist tweesprakig, wieldes buten de Regioon alleen de Staatsspraak gellen laten warrt.

De Regionaalspraken in West- un Middeleuropa süüt Radatz as enen Typ an: de westeuropääschen Regionaalspraken, kort WERS. Se stünnen unner den Inflood van de röömsch-kathoolsche Kerke, de dat Latiensch as Kerken- un Bildungsspraak bruken dee, dat över allen Volksspraken stund. Se hebbt de Ideen uut’n Humansismus un de Reformatschoon metkregen. De Bookdruck het de verscheden regionalen Schrievspraken lütt bi lütt vereenheidlikt un so ook den eersten Vöörlöpers för de lätern Staatsspraken uphulpen un regionale Spraken bikant schoven. Na düsse Substituschoonsphaas sind de Regionaalspraken nich meer schreven worrn un weren sproken Spraken. In de Upklärung güllen de regionalen Spraken as torüggebleven un een Hinner för de niegen Staten. Eerst mit de industrielle Revolutschoon un de Romantik hebbt sik de Blick wedder wannelt, denn nu gull dat inheemsche un regionale wedder wat. In düsse Rekuperatschoonsphaas sind in de Regionaalspraken meest wedder van frischen anfangen un hebbt ene niege Schrievspraak up Grundlage van de Staatsspraak uutfunnen, een Stannard is ranwassen un Spraakorganisatschonen grünnen sik, de sik för de Spraak insetten doot.

Westeuropääsche Regionaalspraken sind so daar inheemsch, wo dat Latiensche bet in’t Middelöller Schrievspraak was. Se sind nernstwo Natschonaalspraken un staat in Konkurrenz to Natschonaalspraken. Se föddert den Stand as Spraak in un de Spraakgemeenschop steet tomindst grotendeels för enen Spraakstannard un Spraakuutbu in.

Mang den westeuropääschen Regionaalspraken givt’t de primären Regionaalspraken, de eer längste Tied alleen sproken worrn sind. Schrifttüügnisse givt dat meest nich vöör de Reformatschoon un Spraakuutbu is hier een vergleken nee Phänomeen (so as: Sorbsch, Sardsch, Furlaansch). De Sekundären Regionaalspraken sind in’n Middölller un de froe Nietied anfangen, dat se so as anner schreven Spraken, de later Staatsspraken worrn sind, ranwasset. Se sind man torüggedrängt worrn, as sik Staatsspraken uutbreiden (so as: Katalaansch, Irsch oder Walisisch).

Streektaal

De nedderländsche Begreep streektaal meent oorsprünglik dat lieke as Dialekt. Sinds dat Nedderland de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken unnertekent het, sind de Begrepen meer un meer verscheden Wege gaan un betekent nu faken enen Dialekt oder Spraakvarieeet, de offitscheel as Spraak gellen laten warrt.

Streektaal is een neutralen Öberbegreep för Spraakvairtäten mit enen gemeensame Spraakidentieet, de in enen Gebeed de grote Deel van de Minschen snackt.

De Linguistsche Renée van Bezooijen defineert een streektaal för de Situatschoon in de Nedderlannen synchroon: Een Streektaal is ene upstunds düüdlike spraalike Eenheid, de sik van anner Streektalen un de Standardspraak unnerscheed. Anner Faktoren sind Spraakidentiteet un minner Spraakgebeed.Se unnerscheed minner twischen Umgangspraak as sproekn Sprake un Kultuur- oder Uutbuspraak.

Anner Definitschonen

Anner Defintschonen bruukt Regionaalspraak wedder bloot, wenn de Natschonaalspraak as Dackspraak un de Regionaalspraak as Afstandsspraak, sik liek koomt, so dat de Regionaalspraak ook as enen Dialekt van de Dackspraak oder ene schiendialektaliseerte Afstandsspraak gellen kann.

Plattdüütsch as Regionaalspraak

Bi de Diskusschoon ümme dat plattdüütsche sienen juristschen Status as Regionaalspraak na de europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken gung dat besunners ümme de Frage of Plattdüütsch een düütschen oder nedderländschen Dialekt oder ene egen Spraak is, also de ole Fraag ümme den Sprakestatus. De Argumente för Plattdüütsch den juristschen Begreep „Regionaalspraak“ to bruken weren de middelsassische Schrievspraak in de Hansetied, de Afstand in de Spraakstruktuur twischen Hoog- un Plattdüütsch un de Plattdüütschen eer Sicht de egen Varieteet „Spraak“ to heten.

Plattdüütsch is ene Regionaalspraak na Wirrer, denn de Plattdüütschen seet sik nich as ethnische oder religiöse Minnerheid. Plattdüütsch eht een fast Spraakterritoirum un Sprekerschen un Sprekers unnerscheed sik van de Meerheid in Düütschland un Nedderland alleen de Spraak na.

Na Radatz is dat Plattdüütsche ene sekundäre westeuropääsche Regionaalspraak, denn in de froe Neetied is de Schrievspraak, de Uutgliektendenzen wees, van de neehoogdüütsche Schrievspraak wegdrängt worrn. Plattdüütsch is ene statenloos, inso wied een Plattdüütsch nich as düütsche Spraak verstaan well un ene Afstandsspraak. Man ook een Schiendialekt na Heinz Kloss. De Spraakwillen is vergleken swack uutpräägt, nich alle Plattdüütschen seet de egen varieteet as Spraak an un de Tendenz to ene Kultuurspraak is nich wied uutbuut, enen schreven Stannard oder een överegionaal Bewusstsien för de Spraak is swack. Ook de Willen egen Spraakrechten intofoddern is swack. So is dat Plattdüütsche na Systematik van Radatz twischen scheindialkaiseerte Afstdnsspraak un is up den Weg na Regionaalspraak as statenlose Kultuurspraak noch wied gaan.

Literatuur

• Renée van Bezooijen: Wat is een streektaal?, In: Taal & Tongval 53 (2001), S. 154-174. (online)
• Hans-Ingo Radatz: Der Typus WERS (WestEuropäische RegionalSprache) : ein Plädoyer für eine soziolinguistische Arealtypologie. In: Sandra Herling, Carolin Patzelt (Ruutgevers): Sprachkontakt, Sprachausbau und Verschriftungsproblematik, Aspekte der Normalisierung von Regionalsprachen in der Romania. Meidenbauer: München 2012 (S.97-128).
• Jan Wirrer: Minderheiten- un Regionalsprachen in Europa. Westdeutscher Verlag: Wiesbaden 2000 (online)