Vullmaand
As Vullmaand warrt de Tietpunkt betekent, wenn de Sünn un de Maand toenanner in Oppositschoon staht, also ut Sicht vun de Eer in gegenöverliggende Richten. De Maand steiht dorbi tomeist ’n beten över oder ünner de Bahneven vun de Eer, de ok Ekliptik nöömt warrt. Wenn de Maand to de Tiet nipp un nau op de Ekliptik liggt, gifft dat en Maanddüsternis.
De Definitschoon vun’n Vullmaand is:
- Vullmaand is de Tietpunkt, an den de schienbore ekliptikale geozentrische Läng vun’n Maand üm 180° grötter is as de schienbore ekliptikale geozentrische Läng vun de Sünn.
Schienbor bedüüdt dorbi: Ünner Inbetehn vun Abberatschoon un Nutatschoon. De Nutatschoon kann dorbi aver ok weglaten warrn, wieldat se beid Positschonen liekermaten beinflussen deit. Un geozentrisch heet, dat dat System op dat Eerdmiddelpunkt betogen is. Na disse Definitschoon finnt Vullmaand weltwiet to’n sülven Tietpunkt statt, wat aver vun wegen de verscheedenen Tietzonen to ünnerscheedliche Klockentieten is.
Bi Vullmaand hett de Maand sien gröttste Helligkeit mit en schienbor Helligkeit vun -12,5 bit -13 mag. Dat is jo neemlich de Tiet, wenn de vun de Sünn anlüchte Siet ganz na de Eer wiest. De Helligkeit hangt dorvun af, an welke Steed op de elliptischen Ümloopbahnen vun Maand un Eer dat System steiht. Is de Eer sünners dicht bi de Sünn, also nöög an’n Perihel, un de Maand togliek ok dicht an den Eerdnöösgten Punkt (Perigäum), denn is de Vullmaand ruchweg 22 % heller as in’n ümgekehrten Fall, wenn beid Afstänn an’n gröttsten sünd. Dicht an’t Perigäum stünn de Maand in’n September 2006. So’ne Konstellatschonen kamt blots ungefähr alle negen Johr vör.
Dat Gegenstück to’n Vullmaand is de Neemaand, wenn de Maand twüschen Eer un Sünn steiht. In dissen Fall kann dat denn en Sünndüsternis geven, wenn de Maan in de Ekliptik steiht.
De Siet, de vun’n Maand na de Eer henwiest warrt ok as Vördersiet betekent. Dat is jümmer de lieke Siet, wieldat de Tiet, de de Maand bruukt, üm sik eenmal üm sik sülvst to dreihn, nipp un nau so lang is, as he bruukt, üm eenmol üm de Eer to lopen. De Evenen op den Maand, de vun de Eer as düstere Placken to sehn sün, warrt tomeist as Mare („Meer“) betekent, ofschoonst se in Wohrheit blots Stoff- un Steenwöösten sünd.
In’n engelschen Spraakruum warrt de tweete Vullmaand in een Klennermaand as „Blue Moon“ betekent. Man dat gifft dor ok noch annere Definitschonen.