Buenos Aires
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Buenos Aires (Mehrdüdig Begreep).
Buenos Aires [ˈbwenos ˈai̯ɾes] (vœrmalige Schrievwiese ook Buenos Ayres; offitschell spaansch Ciudad Autónoma de Buenos Aires Autonome Stad Buenos Aires) es de Höövdstad un dat politsche, kulturelle, kommertschelle un industrielle Zentrum van Argentinien. De Gründer geven den Namen na de hillige Santa María del Buen Ayre (Sünte Maria van’r Goden Luft).
| Wapen/Flagg | Koort | |
|---|---|---|
|
|
| |
| Basisdaten | ||
|
Land: | ||
| Flach: | 202 km² | |
| Inwahners: | 2.890.151 (2010) | |
| Inwahnerdicht: | 14.307,7 Inwahners pro km² | |
| Postleettall: | C1000 – C1440 | |
| Vörwahl: | 011 | |
| Geograafsche Laag: | Koordinaten:34° 36′ S, 58° 23′ W34° 36′ S, 58° 23′ W | |
| Grenzen bi OSM: | 1224652 
| |
| Börgermeester: | Jorge Macri | |
| Websteed: | http://www.buenosaires.gov.ar/ | |
 | ||
De offitschell alleen 202 Quadraatkilometer grote Stad es dat Zentrum van’r Metropoolregioon Gran Buenos Aires, in de œver 13 Millionen Minschen lèvet un so ene van den gröttsten Metropoolregionen in Süüdamerika es. De Regioon recket sik van Noorden na Süden wat bi 86 Kilometers un 33 Kilometers van’r Küste na Süüdwesten hen. As de Höövdstad van Argentinien höört de Stad nich ene Provinz to, man es as „Capital Federal“ sülvständig.
Geografie ännern
Geograafsche Lage ännern
De Stad Buenos Aires liggt an’n Río de la Plata, de Münn van den Strömen Río Paraná un Río Uruguay in den Atlantik, an’r ööstliken Küsten van’n süüdamerikaanschen Kontinent un liggt in’n Snid at bi 25 Meter œver den Seespegel.
Dat Water van’n Río de la Plata es in Buenos Aires wègen den vèlen Mudde dröve un lummerg. De Stroom es in’n Snid man 20 Meter deep, dat grote Faarrennen bruket.
In’n Westen un Süden van Buenos Aires breed sik de Pampas, de Landschop in Argentinien.
Stadtdele ännern
Buenos Aires deelt sik in 48 Staddele (barrios) .Et givt ook traditschonelle Namens för de Staddele, de eer begäng sind as de offitschellen Namens:
- Abasto (Gebeed ümme de vœrmaligen Zentraalmarkt): Staddele: Almagro un deelwiese Balvanera
- Barrio Norte (Veerdel van den rieken Lüden): Staddele Recoleta un Palermo
- Congreso (ümme dat Parlament)
- Microcentro (Böörsen- un Handelszentrum): Staddele Retiro un San Nicolás
- Once (Gebeed ümme den Baanhov Once): Staddeel Balvanera
- Tribunales (Gebeed ümme den Justizpalast): Staddeel San Nicolás
De Stad dezentraler to maken sind 15 Centros de Gestión y Participación Comunal (CGCP, ook: comunas) upricht. In allen CGPCs kann een Formalitäten as Afgaven, Brœken, oder Saken bi’n Standsamt beschicken.
Klima ännern
Buenos Aires liggt in den Subtropen un het na Köppen een fucht-subtroopsch Klima (effektive Klimaklassifikatschoon: Cfa). De Temperatur dat Jaar œver ligt in’n Snid bi 17,73 °C, dat regent dœrsnidlik 1214,6 Millimeter dat Jaar.
De wärmste Maand es Januar med 23,7 Grad Celsius in’n Dœrsnid, de köldste Juli med 10,5 Grad Celsius. Ook in’n Winter fallt de Temperaturen faken nich unner null Graad. Snee is raar up fällt bloot as Uutname so 1918, de Juli 2007 un den Juli 2010.
De meeste Regen fällt in’n März, wenn 153,9 Millimeter in’ Middel daalkümt, de wenigste Regen kümmt den Juli runder, daar sind et man 50,0 Millimeter.
| Klima[World Weather Information Service] | Januar | Februar | März | April | Mai | Juni | Juli | August | September | Oktober | November | Dezember | Johr |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Regen in mm | 0 | ||||||||||||
| Ø min. Temperatur in °C | 30,4 | 28,7 | 26,4 | 22,7 | 19,0 | 15,6 | 14,9 | 17,3 | 18,9 | 22,5 | 25,3 | 28,1 | 22,5 |
| Ø max. Temperatur in °C | 20,4 | 19,4 | 17,0 | 13,7 | 10,3 | 7,6 | 7,4 | 8,9 | 9,9 | 13,0 | 15,9 | 18,4 | 13,5 |
Historie ännern
Eerste Versöök Buenos Aires to gründen (1536–1541) ännern
As de Seemann Juan Díaz de Solís 1516 ene Dœrfaart na’n Pazifik sochte, fund he as eersten Europäer den Río de la Plata. Spanien hadde enne de n Updrag gèven, man de Expeditschoon hadde een blodig Ende; bi Tigre grepen Oorinwòners an un de Solís starv.
An’n süüdliken Över van’n Rio de la Plata, wat vandage de Staddeel San Telmo es, gründe de gründete der Konquistador Pedro de Mendoza den 2. Februar 1536 Puerto de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre („Haven van use leven Fruwen Maria van’r goden Luft “). De Idee för den Namen hadde wal de Kaplan van Mendoza, de de Virgen de Bonaria („Jumfer van’r goden Luft“) van Cagliari up Sardinien verere. Na anderen Vertellsels kam de Name vanwègen de goden Winden in’n Río de la Plata up. Plausibler es dat de „gode Luft“ in’n Namen sttet, ümme dat Buenos Aires enen van den wenigen Havens in Süüdamerika was, wo sik Malaria nich uutbreed hadde (Malaria van italieensch mal’aria lege Luft).
Mendoza hadde 1.600 Mann under sienen Kommando, de up 16 Schippen landen. Se kemen eerst in’n laten Summer an, daarümme was to late Koorn uuttoseigen. De lokalen Querandí-Indianer weren Jäger un Sammler. De Spaniers twüngen se Èten för de Truppen van Mendoza to besorgen. Daarümme grèpen de Inheemschen de Truppen van Mendoza jümmers wedder an un de Kolinisten gèven de Stède 1541 up.
De Chronist van düssen Begèvenissen un eerste Historiker van Buenos Aires was Ulrich Schmidl uut den bayerschen Straubing, de an den Expeditschonen deelnòmen hadde un deelwiese ook för enen Gründer van Buenos Aires geld.
Twede Versöök (1580–1776) ännern
Dat twede Maal gründe Juan de Garay 1580 de Stad Buenso Aires. He gav de Stad den Namen Ciudad de la Santísima Trinidad y Puerto Santa María de los Buenos Aires .
Buenos hänge in de eerste Tied stark van de Veetucht in’r Pampa ümmeto un den Handel med Spanien af. In’n 17. un 18. Jaarhunderd weren de Spaniers man verlangen, dat alle Waren, bevœr dat se na Europa stüürd worden, eerst na Lima in Peru kemen, wo se de Handelsgöder verstüren. Mang den verdreetliken Kooplüde in Buenos Aires kam daaümme Smuggel in’n groten Mate up. Kaarl III. van Spanien worde wies, dat siene Macht in’t Swanken keem un lockere tiedens siene Heerschop (1759–1788) eerst de Règeln för den Handel un make Buuenos Aires upletst ene friegen Haven.
Höövdstad van’n Vizeköningriek Río de La Plata (1776–1810) ännern
De peruaansche Vizeköning Manuel d’Amat i de Junyent gründe 1776 dat Vizeköningriek van’n Río de la Plata un make Buenos Aires de Höövdstad. De Stad wuss in de Tied stark, to’n groten Deel dœr Slaven uut Afrika. In’r Tied van 1778 bet 1815 weren een Drüddel van Minschen in Buenos Aires swarte Slaven.
In’r Tied van den Koalitschoonskriegen, in de sik SPanien med Frankriek gègen dat Vereenigd Köningriek verbünd hadde, besetten britsche Truppen den 27. Juni 1806 under den Kommando van Generaal William Carr Beresford de Stad, na dat se twee Dage lange fochten hadden.[1] De Börgerslüde van Buenos Aires setten sik man to Weer, so dat den 4. August inheemsche Truppen under Santiago de Liniers de Stad wedder innemen.[2] Liniers konn de Stad ook verdeffenderen, as de Briten de Stad belagern, so dat den 7. Juli 1807 de britsche Generaal John Whitelocke upgav de Stad to belagern.[3]
Dat nich spaansche Truppen man inheemsche Kräfte de Stad verdeffenderen make den natschonalistschen Kärften groten Mood, de sik nu klaar för een unafhangig Argentinien maken un den Vizeköningen van Río de la Plata jümmers meer Rechte aftwüngen.
Unafhängigheedskamp un de Diktatuur van Rosa (1810–1880) ännern
Den 25. Mai 1810 verdrèven Börgers, de sik med Wapen uutrüst hadden, den Vizeköning Baltasar Hidalgo de Cisneros y la Torre uut Buenos Aires. Den 9. Juli 1816 verkünde de Kongress van Tucumán formell de Unafhängigheed van den Vereenigden Provinzen van’n Río de la Plata. Na dat de Unafhängigheed verkünd was, brak een Stried twischen den Unitariern, de van Buenos Aires uut enen Zentraalstaat uprichten wollen un den Föderalisten, de sik ene grote Sülvstständigheed för Provinzen wünschen.
1829 œvernam de Föderalist Juan Manuel de Rosas os Gouverneur de Herrschop in Buenos Aires. Ook den März 1835 worde he os Gouverneur un Generaalkapitän wedderwäält. Undertiedens hadde Rosa grote Macht wunnen un regere as enen Diktater. He beherrsche de Republik bet, os de brasiliaanschen un uruguayschen Truppen enne in’r Schlacht van Monte-Caseros slögen. Nu dat Rosa stört was, dörven ook Minschen uut gans Europa na de Stad inwandern.
Höövdstad van Argentinien (1880–1976) ännern
1880 schede Julio Argentino Roca de Stad van’r Provinz med lieken Namen af un make Buenos Aires de Höövdstad van Argentinien. 1890 was Buenos Aires de gröttste un ook wichtigste Stad in Latienamerika. Ümme 1900 lèven meest ene Millionen Minschen inr Stad. Daarümme dat in düsse Tied vèle Minschen uut Italien inwanderd sind, was ene Mischsprake, dat Cocoliche upkòmen, de tiedwiese œver 40 Perzent van Lüden in Buenos Aires kœren.
1904 kam Alfredo Palacios,[4] de eerste sotschalistsche Afordnete in een latienamerikaansch Parlament. Uut Europa kemen ook vèle Anarchisten na Argentinien. Bi de Eerste-Mee-Demonstratschoon 1909 kemen Krawalle twischen de anarchistischen Federación Obrera Regional Argentina (FORA), de sotschialistschen Unión General de Trabajadores (UGT) un de Polizei.[5] De Polizeichef, Ramón Falcón, gav Order up de Demonstranten to scheten, so dat up’t mindste 11 Minschen doodblèven. In den tokòmen fiev Dagen, de os Semana roja (plattdüütsch:„Rode Wèke“) in de Historie ingaan, streiken 80.000 Minschen bi enen Generaalstreik un wedder störven Demonstranten.[5][6] Een Anarchist moorde Ramón Falcón in’n November van datsülve Jaar bi enen Bommenanslag.[4]
As Avenida de Mayo 1913 de Stad regere, make de eerste U-Baan up. De U-Bahn van Buenos Aires bleev de eerste un ook enige U-Baan in Lateinamerika, bet dat 1969 de U-Baan in Mexiko-Stad in’n Gang kam.
1919 as Hipólito Yrigoyen regere gav et grote Arbederupstände, de dat Militäär med Gewald daaltwung, so dat 700 Minschen dat Lèven verlören un de Dage as La Semana Trágica (plattdüttsch: „de traagsche Wèke“) een Deel van’r argentinschen Historie worden.
In den Jaren ümme 1930 toog een grote Alleen (Avenidas) dœr dat Stadzentrum, as de Santa Fe, Córdoba un Corrientes, de heute de Pulsadern för den Verkeer in’r Stad sind. Na den Tweden Weltkriege was de Stad so wied wassen, dat de Vœrstäde ümme rund to enen Deel van’r Stad worden weren. To de Tied lèven een Drüddel van allen Minschen in Argentinien in Buenos Aires.
Militäärdiktatuur (1976–1983) ännern
1976 störten de Striedkräfte van Argentinien under den Kommando van Jorge Rafael Videla de Präsidentin Isabel Martínez de Perón. Se richten ene Militäärdiktatuur up, in den van 1976 bet 1983 20.000 bet 30.000 Minschen sünder Tall un Teken verswünden. Alle Minschen de Wedderstand gègen dat Militäär helen weren verdächtig un mossten bange sien ook to „verswinden“. In’n Staddeel Núñez richte dat Militäaar to de Tied dat gröttste Geheemgefängnisse in’n Land in ene argentinschen Marineschole, de Escuela de Mecánica de la Armada, wo wat bi 5000 Minschen FOlter leiden un ümmekemen.[7] Na ene Tied was klaar dat de Militäärdiktatuur de vèlen Minschen verswinden make. Darümme protesteren van April 1977 an jede Wèke enige Moddern van verswunden Minschen (de Madres de Plaza de Mayo) up’r Plaza de Mayo vœr de Präsidentenpalast Casa Rosada) un kemen so ook in Gefaar för dat Lèven.
Redemokratisierung un wirtschaftlicher Aufschwung (1983–1998) ännern
Na dat de Falklandkrieg verloren was konn dat Militäär nich länger an’r Macht blieven un bi den eersten demokrratschen Walen na de Diktatuur worde Raúl Alfonsín de niege Präsident. Nu dat Argentinien wedder demokraatsch was, den argentinschen Pesos 1:1 an denUS-Dollar bunden un as Carlos Menem Präsident was neoliberale Reformen insett hadde gav et enen Updrivt in’r Weerdschop, wat ook heet dat in Buenos Aires vèle niege Buwwärke upricht worden, as de Wulkenschrapers in’n Staddeel Retiro.
Argentinien-Krise un langsame wirtschaftliche Erholung (seit 1998) ännern
Bi de Weerdschopskrise van 1998 bet 2003 gav et gewaldsame Demonstratschonen in Buenos Aires. De gröttste was up’n 19. un 20. Dezember 2001 make den Staatspräsidenten Fernando de la Rúa sik uut sienen Amt verafscheden. Den 30. Dezember 2004 gav et dat gröttste Füür in’r Historie van Buenos Aires. Bi den Brand in’r Diskothek República Cromañón starven 194 Minschen.Sied 2006 deelt sik de Stad in 15 communas, de sik sülvenst regeerd.[8] Tiedens de Covid-Pandemie was de Stad 245 Dage in’n Lockdown. So was Buenis Aires na Melbourne de Stad med den längsten Uutgangsverbod up’r gansen Welt.[9]
Inwònersentwicklung ännern
1833 lèven in Buenos Aires meest 60.000 Minschen, in’n Jare 1869 weren dat wat bi 180.000 Minschen. 1890 was Buenos Aires de gröttste un wichtigste Stad in Latienamerika med wat 661.000 Minschen. Vanwègen de vèlen Minschen, de na na Stad inwandern, was de Tall al 1914 up 1,6 Millionen Lüde anstègen. 2001 hadde Buenos Aires meest 2,8 Millionen Inwòners.
De Stad un de Vœrstäde ümme rund hebbet tophope 13,1 Millionen Inwòners. „Gran Buenos Aires“ es so de gröttste Metropoolregioon in Argentinien un na São Paulo de tweedgröttste in gans Süüdamerika. 2017 lèven in’r Agglomeratschoon Buenos Aires wat bi 14,9 Millionen. Bet 2035 sal de Tall bet up 17,1 Millionen anstiegen.[10]
De Inwòners sind to’n groten Deel spaansch un italieensch. Andere Inwanderer kemen uut anderen Ländern in Europa wie Düütschland, Irland, Portugal, Frankriek un England. Syrsche un Libaneesche as ook Armeensche maket van’n froen 20. Jaarhunderd enen jümmers grötteren Deel van den Minschen in Buenos Aires uut. In’r tweden Halve van’n 20. Jaarhunderd kemen jümmers meer Minschen uut Bolivien, Peru un Paraguay. Ümme 1990 kemen vèle uut Rumänien un de Ukraine.
De jüüdsche Gemene van Buenos Aires het wat bi. 250.000 Minschen un es so de gröttste in Süüdamerika. De grote Deel sind Aschkenasim uut Middel- un Oosteuropa, de sephardschen Juden in’r Stad stammt to’n groten Deel uut Syrien.
De Minschen, de uut Oostasien inwandern, kemen uut Japan. Sied 1970 kòmet man sünderlik Chineesche un Koreaansche. De Andeel Minschen, de nich-spaanschen Inwanderten afstammt es in Buenos Aires recht wat grötter as anderwègens in Argentinien.
De Inwòners van Buenos Aires, de sik sülvenst Porteños oder Porteñas nöömt, wenn se in’r Stad boren worden, kœrt vandage meest bloot spaansch un de gröttste Deel es es röösch-kathoolsch. Düütsche Inwanderde kœrt ook Belgranodüütsch.
|
|
|
Politik ännern
Städepartnerschoppen ännern
Buenos Aireshet med düssen Städen Partnerschoppen:[11]
.svg){kind=small}
Partnerschoppen med Regionen ännern
Buenos Aires het ook med düssen Regionen Partnerschoppen:
Andalusien ,Spanien (2001)
Galicien,Spanien (1998)
.svg){kind=small}
Kalabrien, Italien (1987)
Sœne un Döchters van Buenos Aires ännern
In Buenos up de Welt kemen:
- Norma Aleandro (Schauspelersche)
- Jorge Luis Borges (Schriever)
- Jorge Mario Bergoglio (upstunds Paapst in’r röömsch-kathoolschen Kärke)
- Benito Quinquela Martín (Maler)
- Alberto Barton (peruaansch Bakteriologe)
- Bernardino Rivadavia (eerste argentinische Präsident)
- Gabriela Sabatini (Tennisspelersche)
- Sky du Mont (Schauspeler un Autor)
- Martha Argerich (Pianistsche)
- Máxima der Niederlande (Köningin)
- Daniel Barenboim (Pianist un Dirigent).
Literatur ännern
- Samuel L. Baily: Immigrants in the Lands of Promise. Italians in Buenos Aires and New York City, 1870–1914, Cornell University Press, Ithaca and London 1999, ISBN 0-8014-3562-5
- Jorge A. Bossio: Los Cafés de Buenos Aires. Reportaje a la Nostalgia, Editorial Plus Ultra, Buenos Aires 1995, ISBN 950-21-1190-7
- Christina Komi: Recorridos urbanos. La Buenos Aires der Roberto Arlt y Juan Carlos Onetti, Vervuert, Frankfurt an’n Main 2009, ISBN 978-3-86527-533-2
- Sieglinde Oehrlein: Buenos Aires: Ein Reisebegleiter. Insel, Frankfurt 2006, ISBN 978-3-458-34915-0
- Heinz Peter Schwerfel: Buenos Aires intensiv: Tango urbano – Stad im Aufbruch. Kiepenheuer & Witsch, Köln 2008, ISBN 978-3-462-03996-2.
Weblenke ännern
- http://www.portalbue.com.ar/ Buenos Aires Informatschoonssieden
- http://www.buenosaires.gov.ar/ Autonome Stad Buenos Aires
Nawiese ännern
- ↑ Primera Invasión Inglesa (1806) (Memento von dat Original von’n 23. Oktober 2017 in dat Internet Archive) Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.
- ↑ La reconquista de Buenos Aires (Memento von dat Original von’n 18. August 2006 in dat Internet Archive) Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.
- ↑ Segunda Invasión Inglesa (1807) (Memento von dat Original von’n 21. Juli 2010 in dat Internet Archive) Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.
- ↑ a b Alain Rouquié: Amérique latine – Introduction à l’Extrême-Occident. In: Points Essais. 2. Auflage. Nr. 373. Éditions du Seuil, Paris 1998, ISBN 978-2-02-020624-2, S. 177 (nouvelle édition revue et augmentée).
- ↑ a b Se cumplen 100 años de «La Semana Roja». In: ANRed. Afropen an’n 9. August 2021 (ibeersch Spaansch).
- ↑ Jazmín Bazán: A 110 años de un 1° de mayo que terminó en represión, 10 muertos y el inicio de la 'Semana roja'. 1. Mai 2019, afropen an’n 9. August 2021 (spaansch).
- ↑ Steffen Leidel: Berüchtigtes Ex-Folterzentrum wird der Öffentlichkeit zugänglich. In: Deutsche Welle. 14. März 2005, afropen an’n 13. Dezember 2008.
- ↑ Informationsseite der Stadtregierung zum Thema Dezentralisierung (Memento von’n 3. November 2007 in dat Internet Archive)
- ↑ Melbourne: 246 Tage im Lockdown bedeute Rekord in der Corona-Krise. In: Der Spiegel. ISSN 2195-1349 (spiegel.de [afropen an’n 4. Oktober 2021]).
- ↑ World Urbanization Prospects – Population Division – United Nations. Afropen an’n 23. Juli 2018.
- ↑ Ciudad de Buenos Aires: Lista de hermanamientos y convenios (Memento von’n 27. Juni 2006 in dat Internet Archive)
