Chile
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Chile (Mehrdüdig Begreep).
| |||||
| Wahlspröök: Por la Razón o la Fuerza (spaan. för „Dör Vernumst oder dör Starkde“) | |||||
| Natschonalhymne: Puro, Chile | |||||
| |||||
| Hööftstadt | Santiago de Chile 33° 27′ S, 70° 40′ W | ||||
| Gröttste Stadt | Santiago de Chile | ||||
| Amtsspraak | Spaansch | ||||
| Regeren • Präsident |
Präsidialrepubliek Gabriel Boric | ||||
| Unafhängigkeit |
vun Spanien | ||||
| Grött • Allens • Water (%) |
756.950 km² 1,07 % | ||||
| Inwahnertall • 2021 afschätzt • 2017 Tellt • Inwahnerdicht |
19.678.310 17.574.003 26/km² | ||||
| Geldsoort | 1 Chile-Peso = 100 Centavos (CLP)
| ||||
| BBP | 352.664 Mio. US$ (45.) $ (2007) 17.702 US$ (55.) $ je Kopp | ||||
| Tietzoon | ART (UTC-4) | ||||
| Internet-TLD | .cl | ||||
| ISO 3166 | CL | ||||
| Vörwahl | ++56
| ||||
.svg)
Chile (Spaansch: Chile, amtlich República de Chile up Platt Republiek Chile) is een Staat in den Süüdwesten vun Süüdamerika. He löppt vun Noord na Süüd twuschen de Bredengraden 17° 3' S un 56° 30' S. Dat Land grenzt in'n Westen un Süden an den Pazifik, in'n Noorden an Peru, in'n Noordoosten an Bolivien un in'n Oosten an Argentinien. To den Staat höört ok de Oosterinseln (Rapa Nui) in den Pazifik mit to, just so, as de Insel Salas Y Gómez, de Juan-Fernández-Inseln, de Desventuradas-Inseln un in'n Süden de Ildefonso-Inseln un de Diego-Ramirez-Inseln. Bavenhen will Chile ok en Andeel vun de Antarktis för sik hebben.
In Chile leevt 16.143.900 Inwahners (schätzt 2006) up 756.950 km². Dat sünd 21,3 Inwahners/km².
Geschichte
ännernVun de eersten Inwahners bit to de Kolonialgeschicht
ännern
Um 13.000 v. Chr. hefft sik de eersten Minschen in dat hüdige Chile ansiedelt. Later hett de Norden vun dat Land för en korte Tied to dat Inkariek tohöört, ehr de Spaniers dat erovert hefft. 1520 hett Fernando Magelhan ut Portugal de Magellanstraten an de süüdliche Spitz vun dat hüdige Chile funnen, as he dor bi weer, rund um de Eer to seilen. De neegsten Europäers, de in Chile ankamen döen, sünd Diego de Almagro un siene Mackers ween. Se sünd 1535 vun Peru röverkamen un hefft na Gold söcht. Man de Inwahners in de dore Gegend hefft jem fix verdreven. De eerste Wohnstäe, wo sik duerhaftig Europäers ansiedelt hefft, is 1541 inricht’ wurrn, as Pedro de Valdivia de Stadt Santiago grünnen dö. Vun 1542 af an hett Chile to dat spaansche Viezkönigriek Peru tohöört.
De Spaniers hefft avers nich veel Gold un Sülver funnen in Chile, un so is dat Land för de spaansche Kroon nich sunnerlich intressant ween, ok, vunwegen datt dat man wiet af liggen dö vun de annern Kolonien. De grote Atacamawööst hett den Weg na Peru afsparrt. Eerst later is Chile dör siene landweertschopplichen Produkte en wichtigen Partner för de Versorgung vun de annern spaanschen Länner in Süüdamerika wurrn.
In Chile sünd ganz verschedene Volksgruppen tohuse ween. Lange Tied sünd se, verkehrterwiese, unner den Naam Araukaners tohopenfaat wurrn. In’n Süden hefft de Mapuche sik in en ganze Reeg vun Kriege mit alle Macht gegen de Spaniers wehrt. Düsse Striet warrt de Arauco-Krieg (Guerra de Arauco) nömmt. He hett dor up Duer för sorgt, datt ut en Ansiedeln vun Spaniers in de süüdliche Hälft vun Chile nix wurrn is. De meisten Städer, Wahnstäen un Forts sünd vun de Indigenos ehre Truppen överrannt un in’n Dutt maakt wurrn, kort nadem se boot wurrn weern. Vun dat Johr 1602 af an hett de Bío Bío de Grenz afgeven na dat Mapucheland hen. Vunwegen den duerhaftigen Wedderstand vun de Indianers weern de Spaniers dwungen un mössen 1641 in den Verdrag vun Quillín eene unafhängige Mapuche-Natschoon gellen laten. Sowat hett dat in de Geschichte vun indigene Inwahners in Süüdamerika nich noch mol geven. Ok laterhen hett dat jummers wedder Krieg un Striet geven un is ok versöcht wurrn, datt Indianerland in to nehmen, man in’n Grunne hefft de Grenzen bestahn bit an dat Enne vun de Kolonialtied. Eerst, as de dormolige Präsident José Joaquín Pérez 1861 unner dat Motto „Freden för Auraukanien“ Truppen dorhen stüern dö, konn he dat Land mit Hölpe vun Suldaten ut Argentinien unnerkriegn. Endgüllig is dat denn 1883 an Chile toföögt wurrn.
Krieg um de Unafhängigkeit un dat Weern vun de Republiek
ännern
Chile wull vun sien Mudderland Spanien unafhängig weern, as 1808 de Franzosen unner Napoleon sien Broer Joseph in Spanien regeern döen. An’n 18. September 1810 is eene Junta inricht’ wurrn. De hett verklaart, datt Chile tro to Spanien sien König Ferdinand VII. stahn dö. Düssen König harrn de Franzosen afsett’. Chile hett sik dormols to eene autonome Provinz binnen dat spaansche Königriek verklaart. Düt Datum warrt bit up den hüdigen Dag in Chile as Anfang vun de Unafhängigkeit fiert. Dornah hett dat nich lang duert un Chile hett verklaart, datt dat nu heel un deel unafhängig weer vun Spanien un vun de Monarkie. As Spanien 1814 wedder freekamen weer vun de Franzosen, hett dat Land wedder siene Hannen utreckt na Chile un woll dat torüch hebben. Toeerst hefft se dor ok de Macht övernahmen. Man in de Slacht vun Chacabuco sünd de Spaniers dör eene Armee vun Chilenen un Argentiniers unner General José de San Martín slahn wurrn. An'n 18. Februar 1818 is Chile offiziell unafhängig wurrn. Ganz tosamenbraken is de spaansche Herrschop, as de spaanschen Truppen 1818 in de Slacht vun Maipú slahn wurrn sünd. San Martín hett sik dat Präsidentenamt avers begeven un so is Bernardo O’Higgins dat eerste Staatshööft vun Chile wurrn. Man O´Higgins is nich lang up’n Präsidentenstohl bleven: 1823 möss he na Peru utkniepen. Sien Nafolger Ramón Freire y Serrano konn sik ok nich lang holen un so hett Francisco Antonio Pinto Díaz em 1828 verdreven. He hett eene liberale Verfaten inföhrt. Man dor hett he de Konservativen mit vertöörnt un al an’n 17. April 1830 hett Diego Portales Palazuelos em un siene Regeerung verjaagt, nadem he in de Slacht vun Lircay gegen siene Truppen wunnen harr. Portales hett bit August 1831 as en Diktater regeert. 1833 hett he en Verfaten rutgahn laten, wo de Präsident besunnere Rechte in tospraken kreeg. Düsse Verfaten harr dat dor up afsehn, datt Chile zentralistisch regeert wurrn is. So hett dat en lange Tied Roh un Freden geven (1833-1891).
Vun 1836-1839 hett Chile Krieg föhrt mit Peru un Bolivien un hett düssen Krieg wunnen. An’n 17. September 1865 hett Chile Spanien den Krieg verklaart, vunwegen datt Spanien versöcht harr, siene vörmolige Kolonie Peru wedder torüch to erovern. An’n 5. Dezember 1865 hefft Chile un Peru en Bund gegen de Spaniers slaten. An’n 31. März 1866 hefft de Spaniers de Stadt Valparaíso duchtig beschaten. Man im Grunne weer ehre Tied 1866 al to Enne. De Striet mit Spanien is avers denn eerst in de Verdräge vun 1871 un 1883 endgüllig bi Siet leggt wurrn.
Salpeterkrieg
ännern
In’n Salpeterkrieg, 1879 bit 1884, hett Chile Deel vun de Atacamawööste erovert. De harr bit dorhen to Peru un Bolivien tohöört. So hett Bolivien sien freen Togang na de See verlaren. Later is in de Gemarken, de Chile erovert hett, bannig veel Kopper funnen wurrn. De Welt ehre gröttste Kopper-Dagebo-Mine, Chuquicamata, liggt in düsse Gegend.
Börgerkrieg vun 1891
ännern1891 hefft Parlament un Marine nich mehr up den Präsidenten José Manuel Balmaceda höört. So is dat to’n Börgerkrieg kamen. Dor sünd um un bi 6.000 Lüde bi umkamen. Balmaceda hett twee gröttere Slachten verlaren un hett an’n 18. September 1891 Sülvstmoord maakt. Bit dorhen is Chile mit en politisch System regeert wurrn, datt den Präsidenten stark maakt hett. Nu is dat, na den Sieg vun de Anhängers vun dat Parlament, in en parlamentaarsch System umännert wurrn, ehr 1916 wedder en System mit en starken Präsidenten inföhrt wurrn is.
De Grenze
ännern
Ofschoonst dat 1881 en Grenzverdrag mit Argentinien geven hett, is vun 1893 af an jummers mehr Striet mit dat Naberland upkamen, wie de Grenz denn lopen scholl. Chile un Argentinien hefft ehre Armeen uprüst. Een woll stärker ween, as de annere. Eerst de brittsche König Edward VII. hett 1902 en Freden tostanne brocht. Patagonien un Füerland sünd dor nee bi updeelt wurrn. Dor hett Chile 54.000 km² bi afkregen un Argentinien bi 40.000 km². 1904 is ok en Grenzverdrag mit Bolivien afslaten wurrn. Düsse Verdrag gellt bit up düssen Dag.
Eerste un Tweete Weltkrieg
ännernChile hett bi’n Eersten Weltkrieg nich mitmaakt. In de Binnenpolitik is dat Land dormols ok nich to Roh kamen. Präsident Arturo Alessandri Palma is vun dat Militär 1924 verjaagt wurrn. Bit 1932 hett denn Carlos Ibáñez del Campo as en Diktater regeert, man vun 1932 af an güng dat denn wedder so, as de Verfaten dat vörsehn harr. För de neegsten 20 Johre sünd denn de Radikalen in de Politik jummers vörweg ween un hefft in Chile dat Seggen harrt. De Weltweertschopskrise um 1930 rüm hett Chile besunners duchtig drapen. De Priese för de wichtigsten Exportartikels Kopper un Salpeter sünd afsackt. Man in de Johre dornah hett sik dat Land bilüttjen vermünnert. Man 1938 hett de Natschonalsozialistische Grupp vun Chile en Putsch versöcht un dor is dat denn to en Massaker bi kamen.
Al 1934 hett dat en groten Buernupstand in Ranquil geven. De Mapuche hefft dormols versöcht, en Deel vun ehren Land torüch to erovern. Mit Hölp vun de Polizei is düsse leste grote Upstand vun de Mapuche dalslahn wurrn.
Ok vunwegen de veelen Inwahners, de ut Düütschland afstammen döen, is Chile in’n Tweeten Weltkrieg lange Tied neutral bleven. Man 1944 hett Präsident Juan Antonio Ríos Morales denn doch beslaten, Düütschland den Krieg to verklaren. Man sunnerlich veel hett dat denn mit den Utgang vun’n Krieg nich to doon harrt.
Nah den Krieg
ännern1945 is Chile een vun de Länner ween, de de Vereenten Natschonen grünnt hefft. 1948 is dat Land in de OAS inträen. Dat Wahlrecht för Froenslüde is 1949 inföhrt wurrn.
De Konservativen hefft mit ehrn Kannedaten Jorge Alessandri 1958 to’n lesten Mol bi de Präsidentenwahlen wunnen. Later sünd de Christdemokraten ehre groten Gegenspelers wurrn. De weern stracks gegen den Kommunismus, man in de Sozialpolitik stünnen se, vergleken mit Europa, mehr up de lunke Siete.
An’n 22. Mai 1960 hett dat dullste Eerdbeven, wat bitherto up de Eer meten wurrn is, Chile siene Küsten un sunnerlich de Habenstadt Valdivia dörrüddelt. Dat Beven hett de Stärk vun 9,5 up de Momenten-Magnituden-Skala harrt. Mehr as 2.000 Lüde sünd dor bi umkamen.
1964 hett Eduardo Frei Montalva vun de Christdemokraten de Präsidentenwahlen wunnen. Dor harr he ok Stütt un Stöhn vun de USA bi harrt. He versöch unner dat Motto „Revolutschoon in Freeheit“ allerhand soziale Reformen dör to setten. En Landreform hett mehr as 3 Mio. Hektar Grootgrundbesitt an Buern verdeelt. Amenne is Frei mit siene wichtigsten Reformen nich torecht kamen, dormank weer, dat he sik vörnahmen harr, de Kopperindustrie in de Hannen vun den Staat to kriegen. Man dor is nix vun wurrn.
Salvador Allende
ännern
De Linken hefft sik 1969 tohopenslaten to den Bund Unidad Popular (UP). Dor hefft nich bloß de Kommunistische un de sozialistische Partei mitmaakt, man ok noch lüttjere humanistische, wat linke christliche un marxistische Parteien sünd dor mit bi ween. De UP is för Sozialismus inträen un hett dat dor up afsehn harrt, de Industrie in de Hannen vun den Staat to kriegen un de Grootbuern dat Land weg to nehmen. Düsse Bund hett för de Präsidentenwahl 1970 Salvador Allende upstellt. De weer vördem al dree Mol Kannedaten ween.
De linke Bund Unidad Popular is denn bi de Wahlen vun 1970 mit 37% vun all Stimmen de starkste Partei wurrn, man just so even vör de Konservativen, de mit Jorge Alessandri up 35,3% kamen weern. De Christdemokraten unner Radomiro Tomic harrn dat up 28,1% brocht. So is Salvador Allende to’n Präsidenten wählt wurrn. Stichwahlen sünd in de dormolige Verfaten vun Chile nich vörsehn ween un dor hefft de Christdemokraten um Tomic rüm bi de Präsidentenwahl in dat Parlament ehre Stimmen för Allende afgeven. He möss dor avers för verspreken, he woll sik stracks an Verfaten un Recht holen, so, as dat in Chile gellen dö.
Slankweg güng Allende bi un hett de wichtigsten Twiege vun de Weertschop dör den Staat övernehmen laten. Dor güng dat um Bankwesen, Bueree, Kopperminen, Industrie un Kommunikatschoon bi. Ofschoonst dat vun de Verfaten her nich verbaden weer, kreeg Allende gau Theater mit de Oppositschoon. Bovenhen weern de USA dor överhoop nich mit inverstahn, datt Allende de Wahl wunnen harr.
Chile is dormols, as tweeten Staat in Amerika na Kuba, vun Sozialisten regeert wurrn. So harr dat ja US-Präsident Dwight D. Eisenhower al 1954 seggt, as he siene Domino-Theorie upstellt hett. He weer de Meenung, de Länner in Süüdamerika döen een na’nanner, as Dominosteene umfallen un an den Kommunismus övergahn, wenn dor eerst eenmol een Land mit anfüng. De US-Butenminister Henry Kissinger hett seggt, as dat af to sehn weer, datt de linken Kräfte de Regeerung in Chile övernehmen würrn:
- “Ik seh nich in, worüm wi dat tolaten schollen, datt en Land marxistisch warrt, bloß wiel de Inwahners dull wurrn sünd“.
As he sien Amt anträen dö, konn Allende dor also vun utgahn, datt de USA allerhand gegen em up’e Beene stellen würrn. Un so hett dat ok al 1970 en Anslag up den General René Schneider geven, de dor bi umkamen is. Bi düssen Anslag hefft de CIA un Butenminister Kissinger duchtig ehre Hannen mit in’t Speel harrt. De USA, de Länner ut Westeuropa un de internatschonalen Konzerne hefft ok en Boykott gegen Chile towege brocht. Dor is dat politische System in Chile so vun dör’nanner kamen, datt Deele vun dat Militär en Putsch plaant hefft. En eersten Putsch vun dat 2. Panzerregiment in’n Juni 1973 hett avers nich slumpt.
Pinochet as Präsident
ännernAn’n 11. September 1973 hett dat amenne noch en Militärputsch gegen Allende siene Regeerung geven. Präsident Allende schall dor in den Präsidentenpalast „La Moneda“ Sülvstmoord maakt hebben. He hett sik mit eene Kalaschnikow AKM doot schaten, de he fröher vun Fidel Castro schunken kregen harr. Dat is bi en latere Obduktschoon rutkamen un dat gifft ok en Reeg vun Tügen, de dat sehn hefft un de man dat gloven kann. En paar Hunnert vun siene Anhängers sünd an düssen Dag umkamen un Dusende sünd achter Trallen kamen. Dat duer man bloß en paar Stunnen, un all Institutschonen vun den Staat sünd in ganz Chile vun Suldaten besett’ wurrn. As Präsident an de Spitz vun eene Junta hett General Augusto Pinochet de Macht övernahmen. He weer to glieke Tied de Böverste Befehlhebber vun de Seemacht, de Luftmacht un de Natschonalpolizei. Dusende vun Lüde ut Chile sünd in de Tied utbüxt in’t Utland. Dat Militär hett dormols in dünn besiedelte Gemarken vun dat Land Konzentratschoonslagers inricht. Dor sünd Anhängers vun de Oppositschoon in foltert wurrn, faken so lang, bit se doot gahn sünd.
Dat duer nich lang, un knapp nadem Pinochet de Macht övernahmen harr, füngen de USA un de Länner in Westeuropa woller an mit ehre Weertschopshölpe för Chile. De Militärregeerung hett slank all Unnernehmen, de de Staat unner Allende övernahmen harr, wedder in private Hannen torüch geven, mit Utnahme vun de wichtige Koppermine Chuquicamata.
In Düütschland hett de Regeerung vun Pinochet sunnerlich Stütt un Stöhn kregen ut de Reegen vun de Unionsparteien, ganz besunners vun de CSU. As Franz Josef Strauß 1977 in Chile weer, meen he, in Chile harr dat to’n Glück en „unbannigen Slag gegen den internatschonalen Kommunismus“ geven. Dat weer man schier „dumm Tüüch, vun Folter un Moord in Chile to snacken“. Man in de 1980er Johre hett ok de CDU dat nich mehr hennehmen wollt, datt dat Regime in Chile de Minschenrechte nich gellen laten dö. Norbert Blüm hett dat bi sien Besöök 1987 ok Pinochet direktemang seggt.[1]
In’n Dezember 1978 is de Beagle-Konflikt mit Argentinien up de Spitz dreven wurrn. Up de Inseln Lennox, Picton un Nueva in’n Beagle-Kanal leeven keene Lüde, man dat is annahmen wurrn, datt dor Eerdööl to finnen weer. An’n 22. Dezember 1978 weer de Striet up’e Hööchte, as Argentinien mit de Operatschoon Soberania versöch, de Eilannen to besetten un in Chile in to marscheern. Man de Vörmarsch is stoppt wurrn, as de Junta in Buenos Aires sik dor up inlaten hett, datt de Paavst in düsse Angelegenheit vermiddeln dö. So klemm sik de Paavst dor achter un kreeg dat, na Argentinien siene Nedderlage in’n Falkland-Krieg, ok hen, datt twuschen Argentinien un Chile 1984 en Fredensverdrag afslaten wurrn is. In düssen Verdrag is fastleggt wurrn, datt all dree Beagle-Eilannen an Chile güngen. Woans de endgüllige Grenz an de Fitz-Roy-Bargen lopen scholl, as an’n 16. Dezember 1998 afsnackt wurrn.
Bi den Falkland-Krieg vun 1982 hett Chile in’n Achtergrund gegen Argentinien up de Sieten vun dat Vereenigte Königriek stahn. So is in Chile en brittschen Heevschruver lannt, as de wat afkregen harr. Fudderhen hett Chile dat Vereenigte Königriek mit Radar-Angelegenheiten utholpen un ok mitmaakt dorbi, Argentinien ut to kunkeluren. De vörmolige Baas vun de chileensche Luftmacht, Fernado Matthei, hett later düsse geheeme Kooperatschoon bekannt maakt.
Torüch na de Demokratie
ännern1988 hett dat Volk vun Chile afstimmt, un 55% hefft sik dorgegen utspraken, datt Pinochet noch mol en Amtstied kriegen scholl. 1989 hett dat, to’n eersten Mol na 15 Johre Diktatur, wedder eene free Wahl geven. Dormols is de Christdemokrat Patricio Aylwin Präsident wurrn. He is dor eerst mol suutje bigahn un hett de Weertschop reformeert un versöcht, de fiendlichen Lagers in de Politik to versöhnen. Fein suutje hett he sik ok de Verbreken vun de vörmolige Militärdiktatur vörnahmen: In’n November 1993 hefft to’n eersten Mol Offiziere vör Gericht stahn, wiel se de Minschenrechte mit Fööt pett’ harrn. Vun 1994 bis 2000 hett de Christdemokrat Eduardo Frei Ruiz-Tagle regeert.
Pinochet hett 1998 Bott geven as Baas vun de Landmacht. Man he is Senater bleven för sien ganzet Leven. Vundeswegen hett he Immunität genaten. In dat sülvige Johr is he in Grootbritannien vunwegen en Haftbefehl vun den spaanschen Richter Baltasar Garzón in’t Kaschott kamen, man 1999 dröff he ut gesundheitliche Grünn torüch na Chile. 2001 is he vun den chileenschen Richter Juan Guzmán Tapia anklaagt wurrn, man 2002 hefft se faststellt, datt he en lüttje Demenz harr un dorüm nich in de Lage weer, siene Sake för Gericht to verhanneln. Dornah hett sik Pinochet sien Amt as Senater begeven. Annere Mole is noch versöcht wurrn, em vör Gericht an to klagen, man dat is doch jedet Mol miss gahn. Pinochet is sturven an’n 10. Dezember 2006 un is bit dorhen nich eenmol veroordeelt wurrn.
In dat Johr 2000 is de Sozialist Ricardo Lagos neen chileenschen Präsidenten wurrn. He hett in eene Stichwahl heel knapp gegen sien konservativen Gegenspeler Joaquín Lavín wunnen. Lagos is, na Allende, de tweete Sozialist ween, de in de „Moneda“ intrecken dö. He hett sik för siene Regeerung vörnahmen, sunnerlich gegen de Arbeitslosigkeit gegenan to gahn. He hett ok de Tariefautonomie wedder inföhrt un hett dat Budget vun de Armee in den Staat sien Huushollt mit inbunnen. Lagos hett sien Amt 2006 verlaten un he hett Weertschop un Politik jedenfalls wedder up’e Been brocht. Man na de Verfaten konn he sik nich wedder wählen laten un Michelle Bachelet vun de Sozialisten is to de eerste Präsidentsche in de Geschichte vun dat Land wählt wurrn. 2010 hett Sebastián Piñera vun de Konservativen in een Stichwahl gegen Frei de Präsidentenwahl wunnen. Sien Amt hett he an’n 11. März 2010 anträen. He is, na meist 20 Johren, de eerste Präsident vun Chile, de up de rechte politische Sieten steiht.
An’n 27. Februar 2010 hett en duchtig Eerdbeven mit de Starkde vun 8,8 Mw up de Momenten-Magnituden-Skala den Süden vun Chile dörrüddelt un hett grote Deele vun de Infrastruktur dor in’n Dutt maakt. Ok in de Midden vun dat Land gung dat Eerdbeven oorntlich tokehr. In de Region VI un VII sund na um un bi 20 min. hoge Tsunami-Wellen ankamen un hefft ganze Küstenstäder twei maakt. Weken later noch hett dat veel Nabeven geven. Alltohopen weern de Regionen III bit IX bedrapen. [2]
Politik
ännernChile is en präsidial Republiek. Hööft vun den Staat un Baas vun de Regeerung is de Präsident. De Hööftstadt is Santiago de Chile.
.svg)
Chile is opdeelt op 15 Regionen, de mit röömsche Tallen vun Noord na Süüd dörtellt warrt, un de Hööftstadtregion.
- I. Region: Region Tarapacá mit de Provinzen Arica, Iquique un Parinacota.
- II. Region: Region Antofagasta mit de Provinzen Antofagasta, El Loa un Tocopilla.
- III. Region: Region Atacama mit de Provinzen Chañaral, Copiapó un Huasco.
- IV. Region: Region Coquimbo mit de Provinzen Choapa, Elqui un Limarí.
- V. Region: Region Valparais mit de Provinzen Los Andes, Petorca, Quillota, San Antonio, San Felipe, Valparais un de Överseerebeden (Oosterinsel un annere).
- Hööftstadtregion (RM, Región Metropolitana) mit de Provinzen Chacabuco, Cordillera, Maipo, Melipilla, Santiago un Talagante.
- VI. Region: Region Libertador General Bernardo O’Higgins mit de Provinzen Cachapoal, Colchagua un Cardenal Caro.
- VII. Region: Region Maule mit de Provinzen Cauquenes, Curicó, Linares un Talca.
- VIII. Region: Region Bío-Bío mit de Provinzen Arauco, Bío-Bío, Concepción un Ñuble.
- IX. Region: Region Araucanía mit de Provinzen Cautín un Malleco.
- X. Region: Región de los Lagos mit de Provinzen Chiloé, Llanquihue, Osorno un Palena.
- XI. Region: Region Aisén del General Carlos Ibáñez del Campo mit de Provinzen Aisén, Capitán Prat, Coihaique un General Carrera.
- XII. Region: Region Magallanes un chileensche Antarktis mit de Provinzen Magallanes, Füerland, Última Esperanza un Chileensch Antarktisrebeed.
- XIV. Region: Región de los Ríos mit de Provinzen Valdivia, un Ranco.
- XV. Region: Region Arica un Parinacota mit de Provinzen Arica un Parinacota.
De Regionen sünd noch wieder opdeelt in 51 Provinzen un 345 Gemenen.
Naam
ännernWo dat Woort „Chile“ herkümmt, kann een nich eendüdig seggen. Tomeist warrt annahmen, dat keem ut de Aymara-Spraak. Dor bedutt „chilli“: „Land, wo de Welt toenne is“. Anner seggt, de Naam keem ut de Quechua-Spraak. In düsse Indianerspraak heet „tchili“: „Snee“. Up jeden Fall hett de Naam rein gornix mit de Chili-Schoot to kriegen. Düt Woort stammt ut de mexikaansche Spraak Nahuatl af. In Chile warrt dor „ají“ to seggt.
Geographie
ännern
Chile streckt sik över 4.300 km langs de Anden un den Pazifik hen vun Noord na Süüd över den süüdamerikaanschen Kontinent. Man dat Land is in'n Dörsnitt bloß 180 km breet. De hööchste Barg is de Ojos del Salado. De is 6.880 m hooch. Dor is he ok de hööchste Vulkan up de Eer mit.
Klima
ännernVunwegen de Lengte vun dat Land över mehr as 39 Bredengraden hen gifft dat in Chile unbannig veel verscheden Zonen vun dat Klima un vun de Vegetatschoon.
Inwahners
ännernAllgemeen
ännernIn de Gegend vun de Hööftstadt Santiago de Chile leevt bi 5,5 Mio Inwahners. Dat is de drüdde Deel vun all Inwahners in ganz Chile. 50 % vun de Chilenen sünd Mestizen, bi 40 % sünd Witte (tomeist mit Afstamm ut Europa) un bi 5 % sünd Indianers.
Indianers
ännernDe Indianers höört tomeist to dat Volk vun de Mapuche (Araukariers) hento. In de Gegend twüschen de Strööm Bío-Bío un Toltén liggt jem ehr Andeel an de Inwahners bi 23 %.
Spraak
ännernAmtsspraak is Spaansch. Bovenhen gifft dat ok noch de Indianerspraken Mapudungun, Quechua un Aymara. Mapudungun is de Spraak vun dat Mapuche-Volk. Siet en poor Johren gifft dat tosätzlichen Ünnerricht in düsse Spraak un jeden Dag bringt de Lokalsender Canal 13 Temuco Narichten up düsse Spraak.
Borns
ännern- ↑ DER SPIEGEL 32 / 1987. http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-13523259.html
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/8540289.stm
Weblenken
ännern
Argentinien | Bolivien | Brasilien | Chile | Ecuador | Guyana | Kolumbien | Paraguay | Peru | Surinam | Uruguay | Venezuela
Afhängige Rebeden: Falklandinseln | Franzöösch-Guyana