Hadrian VI.

Hadrian VI., mit börgerlich Naam Adriaan Floriszoon (Florenszoon) Boeyens bzw. Adriaan Florisz d’Edel, in dormalig Schrievwies Adriaen Floriszoon Boeiens, in den düütschraakigen Beriek ok ünner de Naam Adrian von Utrecht bekannt, (* 2. März 1459 in Utrecht; † 14. September 1523 in Rom) weer van 1522 bit 1523 Paapst.

Hadrian VI. (Gemälde vun Jan van Scorel)

Herkunft

Gebortshuus vun den Paapst

Hadrian wurr as Söhn vun den Schippstimmermann Floris (Florens) Boeyenszoon Dedel († 1469) un de sien Ehefru Geertruid in dat Huus vun sien Grootvader Boudewijn in de Oude Gracht, Ecke Brandstraat (Brandsteeg), in Utrecht (Hoochstift Utrecht, Burgundsch Nedderlannen) boren. De Naam vun Adriaan sien Grootvader vun sien Vaders Siet is as Boudewijn Jansz. bekannt (oder Boeyen Jansz.); de Afkörten Jansz. düüt up Jans Söhn (= zoon) hen. De wurrd ok Boudewijn d'Edel oder Dedel nömmt, womit en Nähe to de adelig un vörnehm Familie Dedel to konstrueeren weer. Dat päpstliche Wappen is demgemäß ähnlich as dat vun de Familie Dedel (vgl. ähnlich bi Pius IV.) De Familiennaam Boeyens is sienersiets en Patronym to Boudewijn (Balduin), also den Grootvader.

Utbillen

In dat Öller vun teihn Johren geev hüm sien Moder nah den Dood vun sien Vaders to de Broers vun dat gemeensam Leven in Zwolle, wo he en solide wetenschaplich Grundutbillen kreeg; ok sien Spiritualität wurr hier nahhollend vun de Devotio moderna präägt. Af 1476 studeer he an de Artesfakultät in Löwen Philosophie, worin he 1478 en Magister kreeg; in dat glieker Johr fung he noch en Studium vun de Theologie un dat Karkenrecht an, wat teihn Johr lang andüern dee. Nahdem he an' 1. August 1490 en Lizentiat in Theologie kreegen harr, folg an' 8. Juni 1491 sien Dokterat in Theologie. In sien Studien hett sück Adrian besünners mit de Scholastikern as Thomas von Aquin befaat. Ok för Mathematik harr he en Interesse, wogegen hüm humanistisch Bestreeven un de Dichtkunst weniger toseggen deen.

Karklich un politisch Karriere

Nahdem he an' 30. Juni 1490 in Löwen de Preesterwehn empfangen harr, lehr he af 1493 as Perfesser an de Universität vun Löwen Theologie. All siet 1488 harr he ok Vörlesungen in Philosophie hollen. He weer en berühmt Lehrer, den ok Erasmus von Rotterdam höört hett. Van 1493 bit 1501 weer he Kanzler vun de Universität as ok van 1493 bit 1494 un van 1501 bit 1502 deren Rekter.

Neben sien Lehrtätigkeit weer Hadrian ok as Prediger tätig, wobi he allerdings as dröög Redner gull. As Theoloog hett he Warken to verscheeden theologisch Problemberieken verfaat, so to de Sakramententheologie un to dogmatischen un ethischen Fraagstellungen. Doröver herut he he in Löwen en Burse för Theologiestudenten erricht.

All siet 1490 Pfarrer vun de grooten Beginenhoff in Löwen im Hartogdom Brabant (hüüd Belgien), wat he ok noch as Paapst blieven sull, weer he todem Pfarrer vun Goedereede un af 1497 Dekan vun de Stiftskark Saint-Pierre in Löwen. Dorto keem noch dat Amt vun den Propst in Utrecht un Lüttich un je en Kanonikat in Antwerpen un Anderlecht.

As Raatgever un Gootachter weer Adrian wiethen schätzt un gull jüst as dat „Orakel vun de Nedderlannen“. So truck hüm denn ok Margarete vun Öösterriek (1480–1530) as Berader an ehr Hoff; 1507 hett hüm Kaiser Maximilian to'n Lehrer vun sien Enkel, den lateren Kaiser Karl V. (as spaansch König Carlos I.) bestellt, um de in de klassisch Spraaken to ünnerrichten. So wunn Adrian en inflootrieken Togang to dat Herrschergeslecht. 1509 geev he sien akademisch Ämter togunsten sien Tätigkeit an' Hoff endgültig up. As Lehrer sall he woll gütig un wohlwollend, aber ok pedantisch ween hemm.

1516 wurr Adrian nah Spanien schickt, um den Herrschapsanträe vun den jungen Königs Karl vörtobereiten. An' 18. August 1516 wurr he to'n Bischop vun Tortosa nömmt. He kreeg noch 1516 de Bischopsweehn dör Diego de Ribera, den Bischop vun Segovia. Siet November 1516 Generalinquisiter för Aragonien un Navarra, wurr he 1518 ok Generalinquisiter för León un in Kastilien. Doch weer he nich blots Inquisiter för ganz Spanien, sonnern ok Gouverneur vun den König för de Provinzen Castilla un León. Todem weer he tosommen mit Kardinal Gonzales Jiménez de Cisneros as Stattholler för den afwesenden König tätig. Nah Cisnero sien Dood weer he denn alleenig Stattholler.

In sien Upgaav as Stattholler weer Hadrian nich blots gewetenhaft un pedantisch, sonnern in sien Aart ok ungeschickt. So kunn he 1520 nich den Utbröök vun den Comuneros-Upstand verhinnern, den de Truppen vun Karl eerst nah hart Kämpen daalhollen kunnern.

As Geistlicher weer Adrian hooch acht. An' 1. Juli 1517 hett hüm Paapst Leo X. to'n Kardinal nömmt un hett hüm an' 16. Juli 1517 to'n Kardinalpreester vun de Titelkark Ss. Giovanni e Paolo maakt.

Pontifikat

Wappen vun Hadrian VI.

An' 9. Januar 1522, nah den Dood vun Paapst Leo X., wurr Adrian to de sien Nahfolger wählt, nahdem de Wahl vun den erklärten Frankriek-Gegner Kardinal Schiner an den Wedderstand vun de franzöösch Kardinäle scheitert weer. He weer en Kompromisskandidat, wiel de Interessen vun Kaiser Karl V. un Franz I. vun Frankriek nich to vereenen weern. Karl V. wull eegentlich nich hüm, sonnern Giulio de' Medici. Heinrich VIII. hett versöcht Kardinal Wolsey dörtosetten. Sluutend wurr Adriaan Florensz vun Giulio de Medici sülvst as Konsenskandidat vörslahn. De Wahl vun en Nichtitaliener is in Rom up düütlich utspraaken Aflehnen stött, de sück ünner annern in völ Spottgedichten dokumenteeren dee, de an den so nömmten 'Pasquino anheft wurrn:

«O del sangue di christo traditore
Ladro collegio chel bel vaticano
Alla tedescha rabbia hai posto in mano
Come per doglia non ti scoppia el cuore –»
Översett:
„Oh du Verräter vun dat Blood vun Christi,
Rööversch Kollegium, dat du den schönen Vatikan
De düütsch Wut utleefert hest:
Wieso breekt die nich vör Pien dat Hart? –“

Dree Kardinäle hemm hüm, de nich an dat Konklave deelnommen harr, de Nahricht vun sien Wahl, de he an' 8. März 1522 annehm. Nahdem he an' 25. August 1522 in Civitavecchia an Land gahn weer, funn sien Krönung an' 31. August 1522 statt. Kardinal Marco Cornaro as amteeren Kardinalprotodiakon hett hüm de Tiara upsett. As Paapstnaam behull he sien Dööpnaam bi, Dat dornah blots noch Paapst Marcellus II. maakt

Dör sien Bestreven, vun de verschwenderisch Hoffhollen vun de Renaissancepäpste Afstand to nehmen, reep Hadrian VI. all bald de Kritik un den Wedderstand vun de vun de fröheren Verhältnissen begünstigten Kleriker un Künstler hervör. Unbestreeden, aber för sien Gegner ok provozierend weern sien persönlich integrer Levenswannel, sien deep Gelehrsamkeit un Frömmigkeit.

Protestantisch Reformatschoon

Hadrian VI. seech sück vun Anfang vun sien Pontifikat an mit den allergröttsten Problemen konfronteert. Toeerst harr he up de anfangen lutherisch Reformatschoon in dat Hillig Röömsch Riek to reageeren. Hadrian hett sück bemöht, en Karkenspalten to verhinnern; dorför wull he ok Erasmus von Rotterdam to winnen un hett hüm nah Rom inlaaden. Mit en dörgriepen Reform vun de Kark hett he versöcht, de Utwirkungen vun de Reformatschoon uptohollen. Ünner annern hett Hadrian den Luxus vun de päpstlichen Hoffhollen inschränkt, ebenso de Gewährung vun Ablässen un Pfründen. De Reeten dör de Kark weern aber all to groot un en Ümsetten vun den Wormser Edikt weer nich mehr mögelk, wiel de Rieksdag in Nürnbarg, de vun 1522 bit 1523 tagen, de Entscheedung verschaven hett. Gliekwoll bemarkenswert blifft dat Schuldbekenntnis, dat Hadrian an' 3. Januar 1523 dör sien Legaten up den Rieksdag verlesen leet: Gott lasse diese Wirren geschehen „wegen der Menschen und sonderlich der Priester und Prälaten Sünden“.

Osmaansch Problem un de habsburgisch-franzöösch Gegensatz

En anner drängend Problem, mit dat sück de nee Paapst befaaten muss, weern de Törkenkriege, besünners infolge vun de Belagerung vun Rhodos (1522). Nah de Eroberung de Insel dör de Osmanen ünner Süleyman I. muss de Johanniterorden sien Sitt Rhodos upgeven un toeerst nah Kreta un denn wiet nah Westen torüchwieken, wo he um 1530 Malta to'n neen Hööftsit utbauen dee.

Ok de Konflikt tüschen dat Kaiserhaus vun de Habsburger un de franzöösch Kroon wies sück as nich to lösen Problem. Dat Riek un Frankriek hemm um de Hegemonie in dat westlich Europa kämpt, wobi vör allen de kriegerisch Utnannersetten in Italien immer scharper wurrn.

Kardinalsernennungen

De Paapst hett in sien kört Pontifikat lediglich de Erheven en eenzigen Kardinal vörnommen. Dat passeer an' 10. September 1523. Bi den Utwählten hannel sück dat um Wilhelm III. vun Enckenvoirt, den Bischop vun Utrecht, de Heimat vun den Paapst.

Graffmal vun Paapst Hadrian VI.

Dood

Nah en kört Amtstiet is de Paapst in den laten Sömmer 1523 storven. Hermann Schreiber kummt in sien Book Geschichte der Päpste to den Sluss, dat Hadrian VI. woll vergift wurr. Dat Lexikon der Heiligen und Päpste geiht aber vun en nich unwohrschienlichen Feeverdood ut, wiel in de dormals noch nich dröögleggt Sümpfen rund um den Vatikan Steekmüggen to en Plaag wurrn. He wurr tonächst in' Petersdom, later in de Kark vun de düütschspraakig kathoolsch Gemeend Santa Maria dell’Anima in Rom bisett. De Kark geiht up en Hospizstiftung vun dat Ehepaar Petri ut dat hollannsch Dordrecht in dat 14. Johrhunnert torüch.

Sien Freund Wilhelm von Enckenvoirt leet hüm en kostbor Graffmal errichten, de sien völziteert, up Hadrian sülvst torüchgahn Denkspröök dat Wirken vun dissen Paapst, de trotz best Bemöhen an övermächtig Tietumstännen scheitern dee, todrapend nömmt: „Proh dolor! Quantum refert in quae tempora vel optimi cujusque virtus incidat: Ach, wieviel hängt doch davon ab, in welche Zeit auch des besten Mannes Wirken fällt!“

Hadrian weer de letzte Paapst ut dat Hillig Röömsch Riek vun Düütsch Natschoon. He is bit hüüd de eenzige Paapst ut de hüdig Nedderlannen un bit to de Wahl vun Paapst Johannes Paul II. in dat Johr 1978 de letzte nichtitalieensch Paapst. De Broderschap Santa Maria dell’Anima hett an’ 17. November 2010 in’ Ansluss an en Symposion över Paapst Hadrian VI. ankünnigt, dat se vör harr, för hüm dat Seligspreekensverfohren to beandragen.

Literatur

• Friedrich Wilhelm Bautz: Hadrian VI. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, Sp. 429–430.
• Christian Fichtinger: Lexikon der Heiligen und Päpste. Ullstein, Frankfort an’n Main 1995, ISBN 3-548-35532-3.
• Constantin Ritter von Höfler: Papst Adrian VI. Braumüller, München 1880 (mit 570 Sieden de umfangriekste Monographie to dit kört Pontifikat).
• James Loughlin: Pope Adrian VI Adrian VI|James Loughlin|Band=1 in Catholic Encyclopedia, Band 1, Robert Appleton Company, New York 1907.
• Wilhelm Maurenbrecher: [3] In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 10, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, S. 302–307.
• Robert E. McNally: Pope Adrian VI. (1522–23) and Church Reform. In: Archivum Historicae Pontificae Bd. 7 (1969), S. 253–286.
• Hermann Schreiber: Geschichte der Päpste. Bechtermünz, Augsburg 1995, ISBN 3-86047-091-4.

Weblenken

Hadrian VI.. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• DNB-Katalog
• Hadrian VI. up catholic-hierarchy.org

Anmarken

Vörgänger	Amt	Nafolger
Leo X.	Paapst 1522 - 1523	Clemens VII.