Halogen

De Halogene sünd en cheemsch Serie, de in dat Periodensystem op de rechten Siet in de 7. Hööftgrupp staht. Na de niege offizielle Indeelen na de IUPAC ist dat de 17. Grupp. De Begreep Halogen kummt ut de greeksche Spraak un is tosamensett ut άλας (Solt) un γεννώ (tügen, maaken), wat tohopen denn översett warrn kann as „Stoff de Solt maaken deit“.

To de Halogene höört de cheemsch Elementen Fluor, Chlor, Brom, Jod un dat jur. schmeckende Astat, wat noch nich so goot utforscht is un mitünner ok to de Halfmetallen rekent waart. Ünner dat Astat müss noch dat künstlich Element Ununseptium kommen. Hett aver noch nümms schafft, dat hertostellen. Is ok nich ganz klor, of dat Element wirklich de Egenschoppen vun en Halogen hett vun wegen den relativitischen Effekt. De eersten veer Elementen sünd aver stabil un teemlich wichtig in de Chemie un in de Biologie.

Egenschoppen

As Elemente sünd de Halogene normalerwies as 2-atomig Moleküle antofinnen. Se hebbt all een butenste Schaal, wobinnen noch een Valenzelektron fehlt, üm de Schaal vull to maaken. As dat ober von de Energie her beter is, maakt de Halogenen bannig gau cheemsch Reakschoonen mit annere Elementen. Dat Fluor is dorbi sünners gau, as dat de hööchste Elektronegativität un de siedste Ionisierungsenergie hett.

Tyypsch för de Halogenen sünd de cheemsch Verbinnen mit de Metallen, de as Solt betekent warrt un ok för den Naam sorgt hebbt. Dat bekannste Solt ist dat Kaaksolt, dat ut Chlor un dat Alkalimetall Natrium besteiht (NaCl):

$2\ \mathrm {Na} +\mathrm {Cl_{2}} \longrightarrow 2\ \mathrm {NaCl}$.

As Gas farvt de Halogene teemlich dull, wobi de Klöörkraft vun Jod to Fluor weniger warrt. Halogene löst sik in Water. Dormit warrt dat von Jod na Fluor beter. Fluor reageert dorbi ober ünner Afgaav von Suerstoff to Fluorwaterstoff:

$2\ \mathrm {F_{2}} +2\ \mathrm {H_{2}O} \longrightarrow 4\ \mathrm {HF} +\mathrm {O_{2}}$.

Von baven na ünnen nemmt de Dicht, Smöltpunkt un Kaakpunkt jümmer mehr to. Bi Normaldruck un -temperatur sünd Fluor un Chlor gasförmig, Brom is fletig un Jod is fast. De Halogene sind von Jod na Chlor tonehmend giftig.

Verbinnen

Neven de Soltverbinnen mit de Metallen gifft dat noch annere wichtige Verbinnen mit de Halogenen. Dorto höört de Halogenwaterstoffen, de sik all goot in Water lösen dot un dorin mehr oder weniger starke Süüren bilt. De bekanntste dorvon is de Soltsüür (HCl), ober an starksten is de Jodwaterstoffsüür.

De Halogenen künnt ober ok Süüren maaken, wo Suerstoff mit binnen is. Mit Utnahm von dat Fluor, wovon dat blots de hypofluorig Süür gifft, könnt dat veer ünenrscheedlich Oorten wesen (X steiht för een Halogen):

• HXO – hypohalegonig Süür
• HXO₂ – halogenig Süür
• HXO₃ – Halogensüür
• HXO₄ – Perhalogensüür

De Süürstark wasst mit de Tall von de Suerstoffatomen un ok de oxideernd Wirken. De meisten von disse Suerstoffsüüren sünd ober nich stabil und verfallt gau.

Ober ok Verbinnen ünnereenanner gifft dat bi de Halogenen (X is een Halogen):

• XY – dorvon gifft dat alle Kombinatschoonen
• XY₃ – Y is dorbi jümmers Fluor, eenzig Utnahm: ICl₃
• XY₅ – Y is jümmers Fluor
• XY₇ – bit hüüt is blots IF₇ bekannt.

Disse Interhalogenverbinnen sünd ünner normalen Ümstännen instabil oder reageert temlich fix.

Vörkommen

Halogenen kommt in de Natur meist as Anionen in Soltverbinnen vör, an fakensten in Verbinnen mit een Alkali- oder Eerdalkalimetall. An fakensten sünd Verbinnen mit Natrium. De Halogene künnt mit dorut dör Elektrolys rutkregen warrn. En bannig grooten Andeel von de Halogenen sünd in’t Seewater löst.

Wichtige Halogensolten sünd t. B. Natriumfluorid (NaF), Natriumchlorid (NaCl, Kaaksolt), Calciumfluorid (CaF₂, Flussspat) oder Natriumbromid (NaBr). Anners as de annern Halogenen kummt dat Jod in de Natur ok as Iodat (IO₃^- ) vör. Astat is dorgegen bannig selten un kummt in de Natur blots as Twüschenprodukt bi den radioaktiven Verfall von Uran oder Thorium vör. Man blots 25 g Astat gifft dat in de gesamte Eerdkrust.